Sắc màu văn hóa của đồng bào dân tộc Xơ Đăng

Dân tộc Xơ Đăngchủ yếu làm rẫy và trồng một số loại cây lương thực khác cùng với chăn nuôi gia súc, gia cầm, hái lượm, đánh bắt cá… Ngoài ra đồng bào Xơ Đăng còn có nghề đan lát, dệt, nghề rèn rất phát triển. Người Xơ Đăng sống gần gũi với thiên nhiên nên trong đời sống tâm linh đồng bào thờ nhiều vị thần liên quan đến sản xuất và sinh hoạt.

Nghệ nhân Ưu tú Y Sinh dân tộc Xơ Đăng, huyện Đắk Tô, tỉnh Kon Tum cho biết: Giống như nhiều dân tộc anh em khác sinh sống trên vùng đất Tây Nguyên, đời sống tinh thần dân tộc Xơ Đăng gắn bó với các lễ hội, chứa đựng nhiều yếu tố văn hóa đậm đà bản sắc. Vào những dịp lễ hội, Tết, đồng bào Xơ Đăng thường diễn xướng cồng chiêng và kể những câu chuyện sử thi về dân tộc mình cũng như về cội nguồn của vùng đất Tây Nguyên. Sống ở vùng rừng núi nên rất nhiều loại nhạc cụ của đồng bào dân tộc Xơ Đăng được làm từ các ống tre, nứa như đàn gong, đàn t’rưng, sáo, klong put… Người Xơ Đăng có một số lễ hội dân gian liên quan đến đời sống nông nghiệp, nổi bật là lễ ăn mừng lúa mới, lễ cầu mùa để tạ ơn thần lúa cho mùa màng bội thu, lễ cúng máng nước...

Đồng bào dân tộc Xơ Đăng vẫn duy trì chế độ gia đình nhiều thế hệ ở trong một ngôi nhà sàn dài. Đặc biệt tên của người Xơ Đăng không có họ kèm đi theo, nhưng có từ chỉ định giới tính: Nam có chữ đầu là A hay U, còn nữ là Y. Trai gái lớn lên, được tự do tìm hiểu, yêu nhau. Lễ cưới hỏi của đồng bào Xơ Đăng khá đơn giản và khi cưới, vợ chồng có thể ở bên nhà trai hoặc nhà gái.

Cư trú lâu đời vùng đất Tây Nguyên nên trang phục của đồng bào dân tộc Xơ Đăng khá giống với trang phục với các dân tộc sinh sống ở đây. Điểm khác là trang phục của dân tộc Xơ Đăng có nhiều họa tiết, hoa văn trên trang phục. Trong các lễ hội, trang phục của người đàn ông quấn thêm một tấm vải quấn chéo trên ngực, nhìn như một chiến binh đang ra trận. Còn những người phụ nữ mặc váy áo sát nách, khi múa thì người đàn ông nhìn mạnh mẽ, phụ nữ thì uyển chuyển, mềm mại.

Với đồng bào dân tộc Xơ Đăng nhà rông thực sự là công trình kiến trúc, một sản phẩm văn hóa, là trụ sở và câu lạc bộ trong làng của đồng bào. Đây là địa điểm tổ chức các lễ hội văn hóa tâm linh cộng đồng và là cầu nối để các thế hệ nghệ nhân già truyền đạt cho thế hệ trẻ những giá trị văn hóa truyền thống. Mọi việc trong buôn làng Xơ Đăng đều do già làng, người uy tín điều hành các hoạt động trong buôn làng và là đại diện cho tiếng nói của dân làng.

Mỗi lần buôn làng có việc, những người dân trong làng Xơ Đăng đều quây quần trong ngồi nhà rông để bàn bạc, lắng nghe ý kiến già làng, rồi cùng chia sẻ công việc. Giá trị văn hóa của dân tộc Xơ Đăng vẫn luôn được đồng bào gìn giữ và phát huy, góp phần đa dạng và phong phú hơn bản sắc văn hóa các dân tộc đang sinh sống và làm việc trên mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ.