Chè Shan tuyết Hà Giang: ‘Mạch nguồn xanh’ giúp đồng bào Dao thoát nghèo

Đánh thức tiềm năng từ "báu vật xanh"

Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Hà Giang, tháng 3 vừa qua, tại cuộc thi Golden Leaf Awards 2024, HTX chế biến chè Phìn Hồ, xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì đã đoạt giải Vàng với sản phẩm Bạch trà Phìn Hồ. Golden Leaf Awards – Giải thưởng Lá vàng của Úc năm 2024 là cuộc thi về trà chuyên nghiệp duy nhất được tổ chức tại Úc nhằm tôn vinh các loại trà ngon nhất với sự đánh giá trực tiếp của các chuyên gia trên toàn thế giới.

Cuộc thi có 683 mẫu trà tham dự với 122 mẫu từ 20 đơn vị sản xuất và kinh doanh trà của Việt Nam. Kết quả, Việt Nam đoạt 50 giải từ các sản phẩm trà, gồm 20 giải Vàng, 17 giải Bạc, 11 giải Đồng và 2 giải Khuyến khích. Trong đó, HTX Chế biến chè Phìn Hồ, xã Thông Nguyên, huyện Hoàng Su Phì đã đoạt giải Vàng với sản phẩm Bạch trà Phìn Hồ. Đây không chỉ là niềm tự hào của HTX Chế biến chè Phìn Hồ mà còn mở ra cơ hội lớn để chè Shan tuyết Hà Giang vươn xa hơn trên thị trường thế giới.

Giải thưởng này một lần nữa khẳng định giá trị không thể phủ nhận của chè Shan tuyết cổ thụ Hà Giang – “báu vật xanh” của núi đồi Tây Bắc.

Fìn Hồ trà là niềm tự hào của chè Shan tuyết Hà Giang (Ảnh: HTX Chế biến chè Phìn Hồ)

Cùng với Hoàng Su Phì, Cao Bồ là xã vùng cao của huyện Vị Xuyên (Hà Giang), nằm dưới chân dãy Tây Côn Lĩnh hùng vĩ, từ lâu đã được biết đến là “vương quốc” của chè Shan tuyết cổ thụ. Những cây chè phủ lớp tuyết bạc trên thân, đứng trầm mặc giữa tầng tầng mây phủ, không chỉ là dấu ấn của thiên nhiên kỳ vĩ mà còn là chứng nhân của bao thế hệ người Dao đỏ nơi đây.

Trên độ cao hơn 1.200m, khí hậu mát lạnh quanh năm, chè Shan tuyết hấp thụ tinh hoa đất trời, sinh trưởng tự nhiên không hóa chất, cho ra những búp chè căng mẩy, phủ tuyết trắng, hương vị đậm đà, thanh khiết. Không chỉ là sản vật, cây chè Shan tuyết đã trở thành một phần của đời sống, văn hóa và tâm linh người Dao.

Hà Giang có những vùng chè Shan rộng lớn và có chất lượng (Ảnh: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Hà Giang)

Tuy nhiên, suốt nhiều năm, đồng bào vẫn quanh quẩn trong vòng luẩn quẩn của “được mùa mất giá” – bán nguyên liệu thô, giá rẻ, thiếu đầu ra ổn định. Giấc mơ làm giàu từ cây chè vẫn còn lặng thầm giữa đại ngàn.

Những năm gần đây, nhờ sự vào cuộc của chính quyền địa phương, hợp tác xã, các tổ chức phi chính phủ và đặc biệt là những người trẻ người Dao có khát vọng “ở lại quê hương để làm giàu”, cây chè Shan tuyết Cao Bồ đang được đánh thức.

Tiêu biểu như HTX Chè Phìn Hồ – đơn vị đã liên kết hơn 100 hộ dân, tập huấn quy trình thu hái, chế biến chè theo tiêu chuẩn hữu cơ, đồng thời phát triển các sản phẩm cao cấp như chè Shan tuyết cổ thụ một tôm hai lá, chè vàng, chè ướp hoa… Các sản phẩm mang thương hiệu “Shan Tuyết Phìn Hồ” đã có mặt tại nhiều chuỗi cửa hàng nông sản sạch ở Hà Nội, TP.HCM, xuất khẩu sang thị trường châu Âu và Nhật Bản.

Không dừng lại ở phát triển thương mại, đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây còn mạnh dạn mở ra hướng đi mới là du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm cây chè. Những tuyến trekking xuyên rừng chè cổ thụ, trải nghiệm một ngày hái, sao, ướp chè cùng người Dao, lễ hội “Cảm ơn rừng chè” được tổ chức hằng năm đã hút hàng nghìn du khách trong và ngoài nước đến Cao Bồ.

“Trước đây, bà con chỉ biết hái chè rồi bán tươi. Giờ mỗi cân chè khô có thể bán được 400–500 nghìn đồng. Nhà nào cũng có homestay, có chỗ đón khách. Người Dao mình đã biết làm du lịch rồi”, bà Lý Thị Mẩy, một người dân trong HTX chia sẻ.

Khởi động Dự án bảo tồn di sản: Giữ lấy gốc vàng giữa đại ngàn

Tháng 4/2025, một bước ngoặt quan trọng đã mở ra khi UBND tỉnh Hà Giang chính thức khởi động Dự án bảo tồn và phát huy giá trị Quần thể di sản cây chè Shan tuyết cổ thụ Vị Xuyên. Dự án đặt mục tiêu lập hồ sơ khoa học công nhận các quần thể chè cổ thụ tại Cao Bồ, Linh Hồ, Thanh Đức là Di sản Quốc gia; đồng thời xây dựng bản đồ gen để bảo tồn giống chè quý đặc hữu.

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Giang, dự án sẽ hỗ trợ các địa phương quy hoạch vùng chè cổ thụ, đào tạo kỹ thuật canh tác hữu cơ, xây dựng câu chuyện sản phẩm gắn với di sản văn hóa người Dao.

Đặc biệt, tỉnh sẽ ưu tiên kết nối các doanh nghiệp, nhà đầu tư phát triển sản phẩm OCOP từ chè Shan tuyết, xây dựng tour du lịch trải nghiệm tại các “làng chè cổ thụ”, từ đó hình thành mô hình kinh tế nông nghiệp, văn hóa, du lịch đồng bộ, bền vững.

Chế biến chè Shan tuyết thành sản phẩm hàng hoá (Ảnh: HTX Chế biến chè Phìn Hồ)

Giữa tiết xuân se lạnh, ngồi bên bếp lửa hồng trong căn nhà gỗ đơn sơ của người Dao, nhấp ngụm trà Shan tuyết nóng hổi, du khách không chỉ cảm nhận vị chát dịu đầu lưỡi và hậu ngọt thanh mà còn thấy cả sự chân thành, mến khách của đồng bào nơi đây.

Trà đã vượt khỏi vai trò nông sản, trở thành cầu nối văn hóa. Du khách đến, không chỉ để mua một gói chè mà để nghe kể chuyện rừng, chuyện núi, chuyện đời của người Dao. Mỗi hộ dân nay không chỉ là người làm nông mà còn là hướng dẫn viên, nghệ nhân, chủ homestay, người kể chuyện di sản.

Cây chè giúp chúng tôi giữ rừng, giữ đất, giữ người. Giờ bà con mình không còn phá rừng làm nương như trước nữa, mà ai cũng biết quý cây chè cổ như của để dành.

Dưới những tán chè cổ thụ rêu phong hàng trăm năm tuổi, những thế hệ trẻ người Dao đang lớn lên cùng khát vọng phát triển. Những lớp tập huấn kỹ năng kinh doanh, marketing số, thương mại điện tử được tổ chức tại xã. Các hộ dân học cách livestream bán chè, chụp ảnh sản phẩm, kể chuyện về cây chè trên mạng xã hội.

“Tụi em từng nghĩ phải xuống thành phố mới có tương lai. Nhưng bây giờ, ở lại quê mình, vẫn có thể kiếm tiền, lại góp phần gìn giữ bản sắc của dân tộc”, bạn Lù Văn Páo, 26 tuổi, thành viên nhóm khởi nghiệp “Chè Shan Youth” chia sẻ.

Chè Shan tuyết - thứ sản vật lặng lẽ giữa rừng sâu nay đang bừng nở trở thành biểu tượng của niềm tin, của khát vọng “thoát nghèo bền vững” mà người Dao đang dệt nên bằng bàn tay cần mẫn và khát vọng vươn xa.