Múa chiêu - nét văn hoá đặc sắc của người đồng bào Hà Lăng ở Kon Tum

Về xã Rờ Kơi (huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum) để nghe kể về những giai thoại của múa chiêu mới thấy hết vẻ huyền bí, đậm đà bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên. Ngoài ý nghĩa tâm linh, điệu múa chiêu còn có tính cộng đồng rất cao mà hầu như phụ nữ Hà Lăng ai cũng biết và ưa thích.

Cách trung tâm TP. Kon Tum (tỉnh Kon Tum) chừng 60km, xã Rờ Kơi nằm giáp ranh với nước bạn Lào. Nơi đây có hơn 90% dân số là người dân tộc Hà Lăng, bà con chủ yếu sống bằng nghề đi rừng, làm rẫy.

Chúng tôi tìm đến nhà nghệ nhân Y Run - người có hơn 40 năm gắn bó với điệu múa chiêu mang đậm bản sắc của người Hà Lăng để nghe kể câu chuyện về điệu múa chiêu.

Theo lời nghệ nhân Y Run, điệu múa chiêu rất phổ biến trong cộng đồng của tộc người Hà Lăng và chỉ xuất hiện ở những lễ hội như lễ mừng cơm mới, lễ mừng sức khỏe cộng đồng. Đây là điệu múa nghi lễ từ thời xa xưa, biểu hiện sự thành kính của dân làng đối với các vị thần linh. Điệu múa được xem như hồn dân tộc và là phương tiện giao tiếp của con người với thần linh, tổ tiên, ông bà.

Nghệ nhân Y Run nói rằng từ nhỏ, bà đã mê điệu chiêu dập dìu nên thường theo mẹ đến các lễ hội trong làng để quan sát rồi tự học theo. Năm lên 10, ngoài các nhịp chiêu quen thuộc như đón khách, mừng lúa mới, bà còn thuộc lòng những bài múa chiêu trong sản xuất, sinh hoạt hàng ngày như gieo hạt, trỉa lúa, làm cỏ.

Theo bà Y Run, các động tác chân ở cả hai bài chiêu trong đám ma và trong lễ hội không thay đổi nhưng các động tác tay lại khác nhau hoàn toàn. Ở bài chiêu trong lễ hội, dù xoay về hướng nào, hai cánh tay của nghệ nhân giữ nguyên tư thế đưa vòng ra trước ngực, lòng bàn tay hướng vào trong, các đầu ngón tay chạm nhau. Nhưng ở bài chiêu trong đám ma, hai tay người múa phải dang rộng tấm choàng, giống như cánh bướm dập dìu, bay lượn. Các động tác tay không khó nhưng các nghệ nhân cũng phải mất nhiều thời gian phân tích, hướng dẫn kỹ lưỡng để dân làng không bị nhầm lẫn.

“Kỹ thuật múa chiêu không khó nhưng đòi hỏi người múa phải tập trung cao độ, biết cảm âm, kết hợp nhịp nhàng giữa múa và giai điệu ngân vang của tiếng chiêng, tiếng trống. Những người mới tập muốn thành thạo thì cần chú ý cách di chuyển đôi chân, không bao giờ để bàn chân rời khỏi mặt đất, mũi bàn chân luôn phải điều chỉnh nhịp nhàng, sao phải hòa điệu với nhịp chiêng và trống” - bà Y Run chia sẻ.

Còn theo bà Y Thui (ở làng Đăk Đe), các đội múa chiêu được tổ chức khá chặt chẽ, số thành viên luôn là số chẵn, thường mỗi đội có từ 10 - 16 người tham gia. Khi hòa cùng với nhịp chiêng, thanh la và trống trong các lễ hội truyền thống thì múa chiêu không dồn dập, rộn rã thúc giục mà luôn chậm rãi, khoan thai.

Trang phục múa chiêu có những đặc trưng riêng nên khi biết múa chiêu, đa số nghệ nhân đều dạy cho con cháu mình cách dệt đồ truyền thống đi kèm. Những chiếc váy, chiếc áo dài tay màu đen, màu xanh, được gọi là “Trah” với những đường viền được thêu nhã nhặn, tinh tế. Vật dụng không thể thiếu trong điệu múa chiêu là tấm khăn choàng thổ cẩm đa màu sắc được những phụ nữ trong làng tự tay dệt nên.

Thường tranh thủ công việc để tham gia tập luyện vào dịp cuối tuần hay những ngày cận kề lễ hội, chị Y Toen (ở làng Đăk Đe) cho biết: “Ngày xưa, mình chỉ đứng bên ngoài xem các cô múa và thấy mê lắm. Dần sau này, khi được tiếp cận và học thì mình lại càng yêu thích điệu múa này hơn. Hầu hết các chị em phụ nữ ở làng đều biết múa chiêu. Với mong muốn giữ gìn nét đẹp văn hóa người Hà Lăng nên chị em trong làng đều hăng say tập luyện”.

Bà Y Chít - Phó Chủ tịch UBND xã Rờ Kơi cho biết, nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, những năm qua, từ già làng, trưởng thôn đến các nghệ nhân luôn tích cực duy trì việc tổ chức lễ hội và chăm lo truyền dạy cách đánh cồng chiêng, múa xoang, múa chiêu cho thế hệ trẻ.

“Bên cạnh việc tạo điều kiện cho đội cồng chiêng tham gia các hội thi, hội diễn, khuyến khích bà con gìn giữ các điệu chiêu truyền thống, xã còn mở thêm nhiều lớp tập huấn, truyền dạy cồng chiêng, múa xoang, múa chiêu cho thanh niên. Hàng năm, địa phương đều tổ chức các chương trình giao lưu văn hóa, văn nghệ cho thế hệ kế cận với mong muốn gìn giữ những văn hóa truyền thống của cha ông” - bà Chít cho hay.