Gia Lai: Cần hướng đến xây dựng chuỗi giá trị mía đường đủ mạnh

Vẫn đối diện với bài toán cạnh tranh

Với đặc điểm khí hậu ôn hòa, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, chiếm 58,7% cơ cấu kinh tế của toàn tỉnh, Gia Lai có thể mạnh phát triển các cây công nghiệp dài ngày như cao su, hồ tiêu và đặc biệt là cây mía, đóng vai trò quan trọng trong cơ cấu cây trồng ở địa phương.

Riêng với diện tích trồng mía, Gia Lai hiện hơn có 40.000 ha, chiếm phần diện tích lớn trong tổng diện tích trồng mía nguyên liệu ở Tây Nguyên nói riêng và cả nước nói chung. Cây mía không chỉ giúp tạo sinh kế cho nhiều hộ nông dân trên địa bàn mà còn là yếu tố thúc đẩy phát triển công nghiệp chế biến, nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp bền vững.

Trên địa bàn tỉnh hiện có 2 nhà máy đường đang hoạt động là Thành Thành Công với công suất 6.000 tấn mía cây/ngày, diện tích vùng nguyên liệu là 1.576 ha; nhà máy đường An Khê với công suất 18.000 tấn mía cây/ngày với diện tích vùng nguyên liệu là 57.839 ha. Niên vụ 2023/24, sản lượng đường sản xuất của 2 nhà máy trên đạt 215 nghìn tấn đường, chiếm 20% tổng sản lượng đường sản xuất của cả nước.

Tuy nhiên, theo ông Dương Mah Tiệp - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, diện tích và sản lượng mía của Gia Lai rất lớn, nhưng còn chưa tập trung, nên công tác cơ giới hóa công nghệ sản xuất còn có mặt hạn chế. Đơn cử, có nhiều vùng mía ở khu vực cao, tốn nhiều công chăm sóc, thu hoạch.

Rất nhiều hành vi gian lận thương mại đường nhập lậu đã được các cơ quan chức năng phát hiện tại hầu như các tỉnh thành trên cả nước. Tuy nhiên, công tác đấu tranh chống gian lận đường nhập lậu vẫn còn thiếu hiệu quả, nhiều kẽ hở và điều bất thường và đang bị các đối tượng kinh doanh phi pháp lợi dụng.

Trước những thách thức trên, ông Tiệp đề nghị Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hỗ trợ xây dựng triển khai kế hoạch cụ thể để phát triển mạnh các hợp tác xã trồng mía, liên kết với các nhà máy đường để hoạt động hiệu quả, ngăn chặn tình trạng chênh mua chênh bán mía, vi phạm hợp đồng trong hoạt động tiêu thụ mía. Cùng với đó, đề nghị các cơ qua chức năng đẩy mạnh công tác khảo nghiệm, lựa chọn giống mía năng suất cao, chất lượng tốt, kháng bệnh để đưa vào sản xuất.

Cần xây dựng theo chuỗi giá trị

Ở góc độ Hiệp hội, ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam - cho biết, đường nhập lậu đang ảnh hưởng mạnh đến mía đường Việt Nam.

Trước khi ngành đường thực thi cam kết trong Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (thuế nhập khẩu ở mức 5%), Việt Nam có 41 nhà máy đường nhưng đến niên vụ sản xuất 2021 - 2022 chỉ còn 25 nhà máy hoạt động, 16 nhà máy buộc phải đóng cửa. Điều đáng nói, hơn 100.000 gia đình trồng mía phải chuyển sang cây trồng khác.

Đặc biệt, giai đoạn 2020 - 2022, dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp và khu vực biên giới bị kiểm soát chặt chẽ nên đường nhập lậu giảm bớt. Tuy nhiên, sau đó, đường nhập lậu đã tăng mạnh trở lại vào năm 2023 và đầu năm 2024.

Mặc dù sau đó các trùm buôn lậu đường đã bị bắt nhưng tình trạng đường nhập lậu vẫn tiếp diễn, không suy giảm. Đường nhập lập đã tác động mạnh đến chuỗi liên kết sản xuất mía đường. Kể từ khi kết thúc vụ ép 2023 - 2024 đến nay, hầu như các nhà máy không thể bán được đường bởi đường nhập khẩu thống trị.

“Dù rất nhiều hành vi gian lận thương mại, đường nhập lậu đã được các cơ quan chức năng phát hiện tại hầu hết các tỉnh thành trong cả nước nhưng công tác đấu tranh còn thiếu hiệu quả. Nhiều kẽ hở đang bị các đối tượng kinh doanh phi pháp lợi dụng”, ông Lộc thông tin.

Theo Tổng cục Hải quan, lượng đường lỏng siro ngô HFCS nhập khẩu đang có xu hướng tăng dần qua các năm. Loại đường này đa số được nhập khẩu bởi các công ty sản xuất nước giải khát để thay thế đường mía.

Trong 3 năm gần đây, tốc độ gia tăng đường nhập khẩu là 226%. Riêng trong năm 2023, lượng đường lỏng siro ngô HFCS đã lấy mất thị phần tương đương 300.000 tấn đường trong ngành nước giải khát. Việc đường lỏng siro ngô đổ bộ vào Việt Nam đã dẫn đến hệ quả thu hẹp thị phần đường trong ngành nước giải khát vụ 2023 - 2024 xuống mức thấp nhất trong nhiều năm trở lại đây.

Một thách thức khác được ông Nguyễn Văn Lộc chỉ ra là tình trạng biến đổi khí hậu khiến các vùng trồng mía trọng điểm của Việt Nam đang phải đối mặt với hạn hán, lũ lụt, cháy rừng.

Trước những thách thức trên, ông Lộc cho rằng, để phát triển ngành mía đường Việt Nam nói chung và tại tỉnh Gia Lai nói riêng, trong thời gian tới, cần phải củng cố phát triển chuỗi liên kết trong sản xuất, xây dựng thị trường đường lành mạnh, phát triển hài hòa.

Đặc biệt, Việt Nam cần đẩy mạnh phòng chống các hành vi gian lận thương mại đối với thị trường đường. Mặt khác, triển khai các chương trình tuyển chọn giống mía chất lượng, thích ứng trong điều kiện biến đổi khí hậu để phát triển hiệu quả ngành mía đường.