Cần mẫn giữ lại nét xưa
Chúng tôi ghé thăm bà Tơngôl A Dớp trong không gian trải dài ở một góc làng vào một chiều vàng nắng. Trong gian nhà sàn nhỏ, bà Tơngôl A Dớp cần mẫn ngồi bên khung dệt. Biết ý định của chúng tôi, bà A Dớp chia sẻ về cách tạo và quy trình chiết suất màu làm nguyên liệu nhuộm sợi. Nhuộm và se sợi là khâu quan trọng nhất quyết định tấm thổ cẩm đó bền và đẹp. Nguyên liệu để làm thuốc nhuộm màu được chế biến từ các loại cây tự nhiên. Đó là: Cây tà râm, cây vàng đắng, củ từ, bắp già nướng cháy... Các loại cây, củ được ngâm ủ trong các ché lớn theo từng đặc tính màu và công thức riêng để tạo một dung dịch hỗn hợp màu đen tuyền. Sau khi ngâm ủ khoảng 1 tuần thì tiến hành nhuộm vải và đem phơi nắng cho sợi khô, rồi luồn sợi vào khung là có thể dệt.
| Bà Tơngôl A Dớp với quy trình chiếc suất màu xanh và màu đen từ cây tà râm |
Bà A Dớp chia sẻ: Mặc dù hiện nay, trong thôn không còn ai trồng bông, se sợi, nhuộm vải nhưng người Cơ Tu Công Dồn vẫn duy trì và phát triển nghề dệt thổ cẩm. Đa phần sợi dệt được mua ở các chợ nên không còn thấy màu chàm dính trên đôi tay của phụ nữ Cơ Tu nhưng bà A Dớp vẫn luôn lưu giữ bí quyết tạo màu từ các loại cây, củ rừng để truyền dạy cho con cháu. Theo tìm hiểu của chúng tôi, ở làng dệt Công Dồn hiện nay, bà A Dớp là người phụ nữ Cơ Tu cuối cùng còn giữ bí quyết chiết suất từ các cây, củ từ rừng để tạo màu trên nền trang phục truyền thống Cơ Tu. Hiện nay, không chỉ các con gái, con dâu mà tất cả con gái, phụ nữ Cơ Tu thôn Công Dồn cũng được bà bày dạy và nhắc nhở phải giữ nghề truyền thống của tổ tiên. Chính vì thế, hầu hết phụ nữ trong thôn ai cũng biết dệt, nhưng biết nhuộm vải thì duy chỉ còn bà A Dớp.
| Bà Tơngôl A Dớp với công đoạn tạo hoa văn gợn sóng |
Chị Zơrâm Bằng, một trong nhiều trò giỏi của bà A Dớp cho biết: Tôi may mắn được bà A Dớp bày cách dệt thổ cẩm từ lúc còn nhỏ. Đến giờ nhiều cách nhuộm vải tôi vẫn thường tìm đến bà để học hỏi. Bà dạy cách nhuộm thế nào thì mới có màu đẹp và giữ được màu lâu. Nhờ bà mà nghề dệt thổ cẩm Cơ Tu ở Công Dồn không bị mai một. Và bà A Dớp vẫn vui, vì bây giờ, các chị em phụ nữ Cơ Tu và các cháu nhỏ trong làng Công Dồn cũng bắt đầu học dệt từ các mẹ, các chị. Bà Tơngôl A Dớp nay tuổi già sức yếu, nhưng với tình yêu nghề và đôi tay đã nhuốm đậm màu chàm hơn 70 năm nay, thì nghề dệt thổ cẩm truyền thống - một Di sản văn hóa phi vật thể của người Cơ Tu khó mà trụ vững được giữa cuộc sống hiện đại như ngày hôm nay.