Ớt, chanh leo, tổ yến và ‘giấc mơ lớn’ ở thị trường tỷ dân

Đây không chỉ là “trái ngọt” sau quá trình dài đàm phán, mà còn là bằng chứng về năng lực đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế của nông sản Việt.

Những “tấm vé vàng” mở cửa thị trường tỷ dân

Trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Việt Nam của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từ ngày 14 đến 15/4/2025, hai nước đã ký kết bốn nghị định thư quan trọng, mở đường cho các mặt hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc. Cụ thể là Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với quả ớt; Nghị định thư về kiểm dịch thực vật với quả chanh leo; Nghị định thư về an toàn và kiểm dịch với cám gạo, cám gạo chiết ly làm thức ăn chăn nuôi; Nghị định thư về kiểm dịch và vệ sinh thú y với tổ yến thô và tổ yến sạch.

Đây là dấu mốc quan trọng, bởi lâu nay Việt Nam mới chỉ được Trung Quốc cấp phép chính ngạch cho 12 loại trái cây tươi, gồm: thanh long, xoài, vải, nhãn, chuối, dưa hấu, mít, chôm chôm, măng cụt, sầu riêng, na, dừa. Nhiều loại nông sản khác phải đi bằng đường tiểu ngạch với nhiều rủi ro, thiếu ổn định.

Trước đó không lâu, vào tháng 8/2024, ba sản phẩm khác cũng đã được hai nước ký nghị định thư gồm: sầu riêng đông lạnh, dừa tươi và cá sấu nuôi. Như vậy, tính đến thời điểm giữa năm 2025, Việt Nam đã có hơn 20 loại nông sản được phép xuất khẩu chính ngạch vào Trung Quốc thông qua các nghị định thư song phương – một con số kỷ lục từ trước đến nay. Trong số này, nhiều mặt hàng có kim ngạch hàng trăm triệu USD/năm như thanh long, chuối, sầu riêng, mít, chôm chôm, xoài, dưa hấu...

Thực tế, các Nghị định thư xuất khẩu sản phẩm đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc tạo động lực cho doanh nghiệp trong sản xuất sản phẩm theo hướng chuẩn hoá, đáp ứng các yêu cầu của thị trường.

Đơn cử tổ yến là một trong những sản phẩm của Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch vào Trung Quốc. Từ cuối năm 2023, những lô sản phẩm tổ yến Việt Nam đầu tiên đã chính thức được xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc theo Nghị định thư đã ký.

Công ty CP Yến sào Khánh Hòa là doanh nghiệp tiên phong được cấp mã số nhà yến và nhà máy chiếu xạ tại Nha Trang đạt tiêu chuẩn HACCP. Hiện nay, các lô tổ yến sạch, yến thô của công ty đang được đối tác Trung Quốc đặt hàng qua kênh chính ngạch. Việc Trung Quốc chấp nhận tổ yến chính ngạch giúp ngành yến Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển chuyên nghiệp hơn.

Hay chanh leo Tây Nguyên đã và đang bước vào cuộc chơi tỷ đô khi được hàng loạt thị trường cấp phép mở cửa như Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc… Tại Gia Lai, Công ty CP Nafoods Tây Nguyên – thành viên Tập đoàn Nafoods – là đơn vị đi đầu về vùng nguyên liệu và chế biến chanh leo. Với hơn 300 ha chanh leo và mạng lưới liên kết hơn 500 hộ dân, Nafoods đã xuất khẩu lô hàng chanh leo tươi đầu tiên gần 100 tấn sang Trung Quốc qua cửa khẩu Hữu Nghị chỉ vài ngày sau khi ký nghị định thư.

“Trước kia, chanh leo chỉ đi dạng sơ chế. Nay chúng tôi đưa cả trái tươi vào hệ thống phân phối Trung Quốc” – đại diện doanh nghiệp cho hay.

Chuyên gia kinh tế nói gì?

Trung Quốc vốn là thị trường vô cùng quan trọng của nông sản Việt Nam. Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, TS Lê Quốc Phương – nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương) đánh giá, bên cạnh việc ký nghị định thư với Trung Quốc, mới đây, nông sản Việt còn dồn dập tin vui khi trái bưởi đã được kinh doanh ở hệ thống phân phối cao cấp tại Hàn Quốc. Điều này cho thấy một điều quan trọng: Nông sản Việt không còn đi đường vòng, mà đang đi thẳng vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nhưng để duy trì lâu dài, yếu tố then chốt là kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và sự đầu tư bài bản từ doanh nghiệp.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng lưu ý rằng, đừng ngủ quên trên vinh quang. Những nghị định thư vừa ký mới chỉ là bước đầu. Nếu không có vùng trồng được kiểm soát chặt chẽ, khâu chế biến sạch, quản lý truy xuất rõ ràng thì nguy cơ bị rút giấy phép rất cao.

Một câu chuyện chưa bao giờ hết nóng là ớt - loại gia vị của Việt Nam rất được thị trường nước ngoài ưa chuộng. Song, đây cũng là loại gia vị dễ gặp phải các rào cản phi thuế từ các thị trường. Còn nhớ cách đây hơn 5 năm, khi ớt được xuất khẩu vào EU với hình thức nằm trong gói gia vị, thị trường EU phát hiện gói gia vị của Việt Nam còn tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, và cảnh báo nếu phát hiện thêm 5 trường hợp tồn dư thuốc bảo vệ thực vật thì sẽ dừng nhập khẩu toàn bộ nông sản từ Việt Nam.

Sau đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã phải tạm dừng xuất khẩu rau gia vị sang EU trong vòng 6 tháng để yêu cầu các vùng sản xuất phải trồng trong nhà lưới, cấp mã số trong nhà lưới. Một lô rau xuất đi EU, cán bộ kiểm dịch thực vật cần kiểm tra tại chỗ từng lô hàng. Rất may, 4 - 5 năm nay về cơ bản, rau gia vị Việt Nam đã đáp ứng được các yêu cầu khắt khe trên.

Tình trạng quả ớt bị cảnh báo do tồn dư thuốc bảo vệ thực vật cũng từng xảy ra tương tự đối với các thị trường Trung Quốc, Malaysia. Đến thời điểm hiện tại, cơ bản các thị trường đã nối lại để cho phép nhập khẩu, tuy vậy trái ớt cần phải đặc biệt chú ý tới kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Từ những trường hợp kể trên, có thể thấy, những thành quả bước đầu là nền tảng quan trọng. Nhưng theo nhiều chuyên gia, để tận dụng tối đa cơ hội từ các nghị định thư và thị trường cao cấp, Việt Nam cần: Rà soát, mở rộng diện tích vùng trồng, cơ sở đóng gói đạt chuẩn; xây dựng thương hiệu nông sản gắn với địa phương; tăng cường liên kết HTX – doanh nghiệp – nông dân; ứng dụng mạnh mẽ công nghệ sau thu hoạch, logistics lạnh và thương mại điện tử xuyên biên giới.

Vải thiều, xoài, nhãn, thanh long, chanh leo… ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trên “bàn ăn” thế giới khi được hàng loạt thị trường mở cửa. Tin vui khi được xuất khẩu đến các thị trường là các loại sản phẩm này sau đó gần như không còn rơi vào tình trạng được mùa mất giá. Mở cửa thị trường không đơn giản chỉ là giúp doanh nghiệp bán được hàng, mà còn giúp sản phẩm định vị thương hiệu trên thị trường thế giới. Tin vui dồn dập đến với rau quả Việt cũng là minh chứng rõ ràng rằng, nếu chuẩn bị tốt, hàng Việt hoàn toàn có thể chinh phục tốt hơn Trung Quốc - thị trường tỷ dân mà hàng hoá cả thế giới khao khát.