Bức tranh kinh tế 2019 của khu vực Châu Á Thái Bình Dương - góc nhìn toàn cảnh từ thương mại thế giới

Triển vọng kinh tế dường như không còn là màu hồng đối với hầu hết các nước châu Á trong năm 2019. Sự phục hồi thương mại thế giới tương đối năng động bắt đầu vào cuối năm 2016 hiện đang bị đe dọa bởi căng thẳng Mỹ- Trung, cùng với việc tăng cường bảo hộ ở nhiều nước nền kinh tế. Có thể leo thang xung đột thương mại khi các quốc gia trả đũa lẫ nhau bởi các biện pháp bảo hộ đã trở thành một trở ngại quan trọng đối với thương mại và đầu tư trên toàn thế giới. Một số nhà kinh tế thậm chí nói rằng sẽ một cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu mới đang diễn ra.

Joseph Joseph Incalcaterra, nhà kinh tế trưởng về ASEAN tại HSBC Global Research cho biết, sự thật là chu kỳ thương mại toàn cầu đã chậm lại bất kể những gì đang xảy ra với căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, do sự giảm tốc dần trong chu kỳ công nghệ và các đơn đặt hàng bán dẫn. Có một số dấu hiệu dịch chuyển năng lực sản xuất sang Việt Nam, Malaysia và Thái Lan, nhưng phần lớn điều này khó có thể bù đắp cho sự giảm tốc thương mại rộng lớn hơn. Mặc dù sự sụt giảm giá dầu gần đây đã giúp nâng cao chi tiêu của người tiêu dùng ở các nền kinh tế nhập khẩu dầu, Mỹ và Trung Quốc đang nối lại đàm phán, nhưng HSBC lưu ý trong Tạp chí kinh tế châu Á mới nhất rằng điều đó cũng không đủ để đưa tăng trưởng kinh tế của khu vực trở lại đúng hướng. Báo cáo cho biết, chu kỳ thương mại toàn cầu dường như sẽ hạ nhiệt hơn nữa, thêm một lực cản cho tăng trưởng xuất khẩu châu Á. Ben May, giám đốc nghiên cứu vĩ mô toàn cầu tại Oxford Economics cũng đồng ý rằng “giai điệu ảm đạm” của năm nay có thể kéo dài khi các nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc dự kiến ​​sẽ chậm lại đồng thời vào năm 2019. “Sau khi tăng trưởng từ 3% trở lên trong năm 2017 và 2018, nền kinh tế toàn cầu có vẻ sẽ đạt mức tăng trưởng yếu hơn vào năm 2019 - quan điểm cơ bản là tăng trưởng 2,8%” – Ben May nhấn mạnh.

Mỹ sẽ vẫn là một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong thế giới các nền kinh tế tiên tiến. Nhưng chênh lệch tăng trưởng với khu vực đồng euro và các nơi khác sẽ thu hẹp mạnh. Một cuộc chiến thương mại toàn diện vẫn không thể loại trừ, trong khi một cuộc khủng hoảng kinh tế lớn ở Ý và chủ nghĩa dân túy gia tăng cũng là mối lo ngại. Oxford Economics đã nâng xác suất suy thoái - giảm GDP bình quân đầu người toàn cầu - trong hai năm tới lên 25%, nhưng chỉ thấy 5% cơ hội xảy ra vào năm tới. Tuy nhiên, cuộc suy thoái vẫn cần một tác nhân, mà có lẽ kịch bản hợp lý nhất là những bất ngờ về lạm phát tăng lên trùng khớp với những quyết định quyết liệt hơn của các nhà hoạch định chính sách, sau đó bị khuếch đại bởi những điểm yếu kém trong hệ thống tài chính toàn cầu. Trong khi đó, các công ty châu Á lo ngại rằng tranh chấp giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang đe dọa các doanh nghiệp trong khu vực vì chuỗi giá trị toàn cầu bị ảnh hưởng (theo khảo sát gần đây của Thomson Reuters với 84 công ty).

Kinh tế và mất việc làm

Năm 2018, Mỹ đã áp dụng một loạt thuế quan đơn phương đối với hàng hóa nhập khẩu có chọn lọc, với mục tiêu cao nhất là Trung Quốc. Bắc Kinh, tính đến tháng 11, đã trả đũa bằng thuế quan từ 5% - 25% đối với 100 tỷ USD trong số 130 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ. Ủy ban Kinh tế và Xã hội Liên Hiệp Quốc về Châu Á và Thái Bình Dương (ESCAP) đã ước tính rằng việc tăng thuế được dự kiến ​​sẽ cắt giảm tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu 150 tỷ USD, và GDP khu vực hơn 40 tỷ USD. Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung cũng đã bắt đầu phá vỡ chuỗi cung ứng hiện tại và làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư, bằng chứng là sự giảm tốc trong tăng trưởng thương mại sau nửa đầu năm nay, được ghi nhận trong Báo cáo Đầu tư và Thương mại Châu Á-Thái Bình Dương 2018 của ESCAP. Nếu căng thẳng kéo dài, tăng trưởng xuất khẩu có thể chậm lại 2,3% trong năm 2019, từ mức gần 4% ước tính trong năm nay. Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào khu vực cũng dự kiến ​​sẽ tiếp tục xu hướng giảm trong năm tới, sau khi giảm 4% trong năm 2018.

ESCAP cho biết, vì nhiều ngành công nghiệp xuất khẩu chính trong khu vực này tương đối thâm dụng lao động, việc xuất khẩu có thể gây ra ít nhất là khó khăn tạm thời cho nhiều người lao động. Tối thiểu, Châu Á và Thái Bình Dương sẽ mất 2,7 triệu việc làm do cuộc chiến thương mại, với những người lao động không có kỹ năng - thường là phụ nữ - gánh chịu tác động nghiêm trọng hơn. Nếu cuộc chiến thuế quan leo thang và niềm tin của nhà đầu tư và người tiêu dùng giảm vào năm 2019, GDP toàn cầu cuối cùng có thể bị cắt giảm gần 400 tỷ USD, cũng khiến GDP khu vực giảm 117 tỷ USD. Gần 9 triệu người có thể bị mất việc trong khu vực, với nhiều công nhân cũng chuyển sang công việc mới trong các lĩnh vực khác nhau. Báo cáo cũng lưu ý rằng xuất khẩu trực tiếp của Trung Quốc sang Mỹ chiếm khoảng 24% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Trung Quốc năm 2017. Các nền kinh tế Đông Nam Á như Singapore, Malaysia, Thái Lan và Philippines phải đối mặt với mức độ tổn thương vừa phải. Mặc dù các nền kinh tế này xuất khẩu các thiết bị điện và quang học có thể gặp rủi ro nhưng sự đa dạng hóa tương đối cao của chúng trong các thị trường xuất khẩu trung gian có thể giải thích mức độ tổn thương vừa phải. Mia Mikic, giám đốc của Bộ phận Thương mại, Đầu tư và Đổi mới tại ESCAP, dự đoán những người chiến thắng và kẻ thua cuộc đang nổi lên trong khu vực khi các cuộc xung đột thương mại định hình lại chuỗi giá trị toàn cầu.

Đông Nam Á có vị trí tốt để hưởng lợi trong trung hạn. Đặc biệt Việt Nam sẵn sàng tiếp quản một số hoạt động chuỗi giá trị từ Trung Quốc. Nhưng tìm kiếm lợi nhuận từ căng thẳng thương mại không phải là một chiến lược dài hạn hợp lý, ESCAP cảnh báo. Chuỗi giá trị chuyển hướng và dòng chảy thương mại gây ra bởi căng thẳng thương mại là không tối ưu, cũng không ổn định. Nó có khả năng làm các nhà đầu tư sẽ hoãn ít nhất một số khoản đầu tư cho đến khi sự không chắc chắn về chính sách giảm xuống. Khi dịch chuyển sản xuất diễn ra và các nguồn lực được phân bổ lại giữa các ngành và biên giới do xung đột thương mại, hàng chục triệu công nhân có thể thấy công việc của họ bị thay thế và buộc phải tìm việc làm mới. Hội nhập khu vực sẽ rất quan trọng để tạo ra các cơ hội kinh tế mới. Nhưng các chính sách bổ sung khác, chẳng hạn như chính sách lao động, giáo dục và đào tạo lại, cộng với các biện pháp bảo trợ xã hội để hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng tiêu cực, cũng phải được đánh giá cao trong chương trình nghị sự của các nhà hoạch định chính sách nếu khu vực Châu Á Thái Bình Dương tiếp tục đạt được các Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên Hiệp Quốc. Báo cáo của ESCAP nhấn mạnh rằng cả Trung Quốc và Mỹ đều không thể giành chiến thắng trong một cuộc chiến thương mại nhưng cả hai sẽ chứng kiến ​​những tổn thất kinh tế đáng kể từ việc tiếp tục xung đột. Việc thực hiện các hiệp định thương mại lớn trong khu vực như Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) giữa ASEAN và sáu đối tác, có thể bù đắp nhiều thiệt hại kinh tế do căng thẳng thương mại gây ra. ESCAP ước tính rằng nếu các hiệp ước như vậy có hiệu lực, họ có thể tăng xuất khẩu 1,3% lên 2,9% và thêm từ 3,5 triệu đến 12,5 triệu việc làm ở Châu Á Thái Bình Dương. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác khu vực và tận dụng các sáng kiến ​​hiện có, bao gồm hiệp ước mới của Liên Hiệp Quốc nhằm số hóa các thủ tục thương mại và cho phép thương mại không giấy tờ xuyên biên giới.

Sự giới hạn thương mại

Báo cáo của ESCAP cũng ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ của các biện pháp thương mại trong năm 2018 như “một nguyên nhân gây lo ngại”. Với các hình thức như trợ cấp, quy định mua sắm chính phủ, các biện pháp phi thuế quan (NTM) và các biện pháp khác. Trên toàn thế giới, số lượng trung bình của các biện pháp phân biệt đối xử thương mại mới được đưa ra trong 10 tháng đầu năm là 88 biện pháp mỗi tháng, cao nhất kể từ cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2009. Trong khi chỉ 32 biện pháp tự do hóa mới mỗi tháng trong cùng thời kỳ. Châu Á và Thái Bình Dương cũng theo xu hướng tương tự, với việc đưa ra 33 biện pháp phân biệt đối xử và 15 biện pháp tự do hóa mỗi tháng, trong 10 tháng đầu năm 2018. Mặc dù nhiều biện pháp này có thể phù hợp với WTO, nhưng việc một nền kinh tế sử dụng ngày càng tăng các biện pháp này có thể dẫn đến một vòng xoáy bảo hộ vì các nền kinh tế khác cũng thấy chúng được chấp nhận sử dụng.

Khoảng 30% các biện pháp phân biệt đối xử được đưa ra là trợ cấp cho các nhà sản xuất, 12% khác được dành cho các nhà xuất khẩu. Thuế nhập khẩu chỉ chiếm 17%, trong khi các biện pháp bảo vệ thương mại khẩn cấp chiếm khoảng 15%. Mỹ là nước đóng góp cao nhất cho các biện pháp phân biệt đối xử mới với tỷ lệ tăng từ 9% các biện pháp mới trong năm 2016 lên 22% trong năm nay. Ở Châu Á, sự gia tăng đáng kể các biện pháp phân biệt đối xử được nhìn thấy ở Ấn Độ, người khởi xướng lớn thứ hai sau Mỹ, với Trung Quốc, Indonesia và Australia cũng nằm trong số 10 nước đóng góp hàng đầu năm 2018. Châu Á Thái Bình Dương là một mục tiêu quan trọng của các biện pháp phân biệt đối xử, bởi vì khu vực này bao gồm các sản phẩm xuất khẩu quan trọng. 1/3 các biện pháp thương mại phân biệt đối xử mới được thực hiện đã ảnh hưởng đến các nền kinh tế châu Á-Thái Bình Dương. Thái Lan và Ấn Độ nằm trong số những nước bị ảnh hưởng nhiều hơn so với các nước khác trong khu vực vì họ là nhà xuất khẩu lớn các sản phẩm đang tranh chấp, như nhôm và thép, sản phẩm ô tô, tấm pin mặt trời và máy giặt.

Tương tự như vậy, hạn chế đầu tư đang gia tăng. Chúng thường được sử dụng để bảo vệ các ngành công nghiệp được coi là chiến lược trong các nền kinh tế, hoặc để kiểm soát các giao dịch với hoặc từ các nền kinh tế và các thực thể có vấn đề chính trị với các nước sở tại. Một mối quan tâm chung là việc mua lại các công ty chiến lược trong nước có thể cho phép các nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận cơ sở hạ tầng quan trọng, công nghệ và dữ liệu nhạy cảm. Nhiều nền kinh tế đã mở rộng các hạn chế đối với FDI dựa trên mối quan ngại về an ninh quốc gia. Tuy nhiên, báo cáo của ESCAP lưu ý rằng mặc dù đóng góp vào sự gia tăng chung của chủ nghĩa bảo hộ, các nền kinh tế châu Á Thái Bình Dương vẫn rất tích cực tham gia vào các hiệp định thương mại ưu đãi để cắt giảm thuế quan và các rào cản thương mại khác với các nền kinh tế đối tác.

Hiện tại, các nước Châu Á Thái Bình Dương đang tham gia vào nhiều thỏa thuận thương mại khác nhau ở cả cấp độ song phương và đa phương. Báo cáo đã ghi nhận thêm 17 thỏa thuận thương mại tự do mới đã được ký kết trong khu vực kể từ đầu năm 2017, bao gồm Hiệp định CPTPP. Các nước ASEAN cùng với Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand vẫn đang nỗ lực đạt được thỏa thuận về RCEP vào năm tới - chậm bốn năm so với kế hoạch ban đầu. Các hiệp định song phương đáng chú ý bao gồm các thỏa thuận được ký bởi Nhật Bản và Singapore với Liên minh châu Âu vào năm 2018. ASEAN cũng đã ký một FTA song phương với Hồng Kông, Trung Quốc. Báo cáo của ESCAP cho biết, vì căng thẳng thương mại với Mỹ, Trung Quốc dường như đang đẩy nhanh việc thực hiện các chính sách thỏa thuận thương mại khu vực của mình. Đồng thời, căng thẳng thương mại Mỹ-Trung có thể tạo ra động lực mới cho các nền kinh tế Châu Á Thái Bình Dương để làm sâu sắc thêm quan hệ thương mại nội địa cũng như với các nền kinh tế khác ngoài khu vực. Trong đó, căng thẳng thương mại có thể sẽ tiếp tục định hình sự năng động của các RTA (các hiệp định thương mại khu vực). Việc bảo đảm rằng các RTA mới phù hợp với các quy tắc đã được thiết lập theo WTO và đóng vai trò là định hướng một hệ thống thương mại đa phương mới và mạnh hơn sẽ rất quan trọng.