Tạo sinh kế bền vững cho đồng bào từ mô hình du lịch cộng đồng ở Nghệ An

Với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, ẩm thực đặc sắc và nét văn hóa độc đáo, những năm gần đây du lịch cộng đồng đang được phát triển mạnh mẽ ở khu vực miền núi Nghệ An. Điều này không chỉ góp phần bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa vốn có, mà còn giúp bà con dân tộc thiểu số phát triển kinh tế trên mảnh đất quê hương.

Du lịch cộng đồng hút khách bằng giá trị văn hóa

Năm 2023, du lịch Nghệ An đặt ra mục tiêu phấn đấu đón 7,9 triệu lượt khách du lịch. Bởi vậy, ngành du lịch địa phương này đang đẩy mạnh việc làm mới các dòng sản phẩm, đặc biệt là các sản phẩm chủ đạo như: du lịch biển đảo, du lịch văn hóa - lịch sử, du lịch sinh thái gắn với cộng đồng và du lịch trải nghiệm.

Trong đó, mô hình du lịch cộng đồng cũng là một trong những sản phẩm du lịch được Nghệ An tập trung phát triển, nhất là khi sản phẩm du lịch này góp phần phát triển, lưu giữ được giá trị văn hóa di sản, cũng như phát triển sinh kế cho bà con vùng dân tộc ít người.

Từ khi bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến được công nhận là điểm du lịch cộng đồng của huyện Quỳ Châu, lượng du khách trong và ngoài nước về tham quan, trải nghiệm đã đều và tăng trưởng hơn.

Dẫn chúng tôi lên bản du lịch cộng đồng ở Hoa Tiến, anh Nguyễn Hùng Sơn - Phó Trưởng phòng Văn hóa huyện Quỳ Châu khoe rằng, là con em địa phương, anh rất tự hào khi huyện nhà có một làng Thái cổ vẫn còn lưu giữ được những nét văn hóa đặc sắc và nay được phát triển thành làng du lịch cộng đồng.

Hoa Tiến hiện có 7 hộ tiên phong làm du lịch cộng đồng ở bản. Đây đã là năm thứ 7 bà con dân bản làm loại hình dịch vụ mới này và đã thu hút được khá nhiều du khách đến tham quan, nghỉ dưỡng.

Bà Lô Thị Nga - chủ homestay Duẩn Nga, ở bản Hoa Tiến, chia sẻ: Khách nước ngoài đến với bản chúng tôi thường ở rất dài ngày, có khi đến 1 tuần và thích trải nghiệm những hoạt động dân dã như đi xe trâu, xem hái dâu, dệt vải, thích đi chạy bộ trên những quả đồi. Trong khi đó, các đoàn khách Việt lại thích thưởng thức ẩm thực, nghe dân ca, dân vũ và thích đi chụp ảnh. Chúng tôi hiện đã xây dựng các mức giá cho từng đoàn khách từ 6 người trở lên hoặc từ 5 người trở xuống. Nếu nghỉ 1 đêm tại bản du khách có thể tham gia tất cả các hoạt động với mức giá vừa phải, bình dân.

“Ngoài trải nghiệm văn hóa, du khách được tham quan làng nghề thổ cẩm, thưởng thức những món ăn đặc sản núi rừng và giao lưu văn hóa, văn nghệ cùng đông bào dân tộc Thái. Bên cạnh đó, du lịch cộng đồng đã bước đầu tạo ra sinh kế mới góp phần tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống, từng bước xóa đói, giảm nghèo cho người dân…”, ông Sầm Văn Túc – Phó Chủ tịch UBND xã Châu Tiến cho biết.

Nói về làm du lịch cộng đồng, chị Vy Thị Thành - chủ homestay Nhưỡng Thành (huyện Con Cuông) nhớ lại: “Mấy năm trước, gia đình được chọn để làm homestay, chúng tôi đã cải tạo lại toàn bộ từ khuôn viên, nơi ở cho du khách và cảnh quan của ngôi nhà. Từ ngày làm mô hình homestay không chỉ giúp gia đình có thêm thu nhập, mà mô hình này đã giúp cho bà con trong bản gìn giữ, tôn tạo lại những ngôi nhà sàn vốn là bản sắc của người Thái, giúp du khách hiểu hơn nét văn hóa cộng đồng của người dân tộc Thái”.

Qua câu chuyện làm du lịch cộng đồng của bà con người Thái như tâm sự của bà Nga, chị Thành chúng tôi nhận thấy du lịch cộng đồng đã dần trở thành nghề của bà con đồng bào người dân tộc Thái nơi đây. Họ cũng dần nâng cao "tay nghề" nhờ được tập huấn về cách thức làm du lịch, về cách giao tiếp, ứng xử, chế biến món ăn... và, quan trọng nhất là tất các các hộ gia đình làm du lịch cộng đồng đều có thu nhập ổn định, thoát nghèo, trở thành hộ khá trở lên.

Phát triển du lịch cộng đồng phải gắn với sinh kế

Để phát triển du lịch cộng đồng, tỉnh Nghệ An đã ban hành một số chính sách hỗ trợ phát triển, giúp người dân ở các huyện miền núi phát triển sinh kế bền vững và tạo cơ sở để các địa phương bảo vệ, phát huy tốt hơn bản sắc văn hóa dân tộc, nét đặc sắc vùng miền.

Cụ thể, Nghệ An lựa chọn những địa phương có tiềm năng, không làm đại trà; đề xuất xây dựng chính sách khuyến khích hỗ trợ phát triển du lịch địa phương. Trong đó, kinh phí hỗ trợ nhằm giúp các địa phương thực hiện công tác tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến du lịch và tập huấn nghiệp vụ; đồng thời hỗ trợ một phần kinh phí cho các gia đình xây dựng nhà vệ sinh, mua sắm trang thiết bị ban đầu (chăn, ga, gối, đệm, máy lọc nước...); hỗ trợ đội văn nghệ của các thôn, bản mua sắm nhạc cụ và trang phục biểu diễn để phục vụ du khách.

Đến nay, tại các bản du lịch cộng đồng đã có cơ sở dịch vụ ăn uống và bán quà lưu niệm đi kèm cho du khách, có nhà ở mang bản sắc văn hóa của cư dân bản địa và các điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, đội văn nghệ phục vụ khách tham quan, có chỗ ở cho khách lưu trú. Ngoài ra, các dịch vụ ăn, ngủ, hướng dẫn viên, bán hàng thổ cẩm, đặc sản; phát triển các mô hình chăn nuôi, trồng rau màu, hoa quả và các thực phẩm sạch tại địa phương thực hiện việc tự cung tư cấp nhằm cung cấp cho du khách các loại thực phẩm sạch.

Tại một số bản du lịch cộng đồng điển hình như huyện Con Cuông phát triển du lịch đã trở thành những nguồn thu quan trọng cho đồng bào, tạo việc làm, tăng thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời tạo thêm nguồn lực cho việc xây dựng nông thôn mới ngay tại địa phương.

Con Cuông là huyện miền núi đầu tiên ở Nghệ An tiên phong làm du lịch cộng đồng. Được biết, từ năm 2016, các chuyên gia của Dự án JICA (Nhật Bản) - dự án đa dạng hóa sinh kế dựa vào các làng nông, lâm, ngư nghiệp đã hướng dẫn người dân làm du lịch cộng đồng và thành lập các tổ dịch vụ du lịch.

Ngoài ra, các chuyên gia của Dự án JICA đã nghiên cứu thiết kế và giúp người dân làm mẫu giỏ đựng cam cho khách du lịch với chất liệu sẵn có của địa phương như mây, tre, nứa… thân thiện môi trường và mang nét đặc trưng của dân tộc Thái; hỗ trợ thiết kế logo, nhãn mác, bao bì, đăng ký mã vạch, đăng kiểm vệ sinh an toàn thực phẩm.

Trong 4 điểm du lịch cộng đồng, bản Khe Rạn, bản Nưa, bản Pha và bản Xiềng của Con Cuông, có hai điểm (bản Nưa và bản Khe Rạn) được công nhận OCOP 4 sao. Từ khi thành lập đến nay, du lịch cộng đồng đã đón hàng nghìn lượt khách đến tham quan và thưởng thức ẩm thực của dân tộc Thái. Doanh thu du lịch tăng bình quân từ 22-25%/năm.

Tại các huyện miền núi Nghệ An, giao thông đi lại vô vàn khó khăn, cùng với đó là vốn đầu tư còn hạn hẹp, nhưng một số huyện miền núi đã quan tâm đến phát triển loại hình du lịch này. Đây cũng là việc làm nhằm giúp đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi có thêm việc làm, thu nhập, trong đó đã có những mô hình thành công, trở thành điểm đến hấp dẫn du khách, góp phần tăng lượng khách và doanh thu du lịch cho các huyện miền núi trong tỉnh. Theo thống kê của ngành du lịch, năm 2022, các huyện miền núi Nghệ An đã đón 120.000 lượt khách du lịch, đạt doanh thu khoảng 60 tỷ đồng.

Sở Du lịch Nghệ An cho biết, tỉnh có những điểm phát triển được du lịch cộng đồng, tuy nhiên vấn đề đặt ra là phải tạo môi trường để thu hút tốt các nhà đầu tư đến khai thác, phát triển du lịch cộng đồng.

Từ ghi nhận thực tế cho thấy, tuy du lịch cộng đồng Nghệ An đã có nhiều thay đổi, nhưng so với tiềm năng vẫn còn hạn chế. Nổi lên đó là các dịch vụ còn đơn điệu, nghèo nàn; khả năng, nội lực đầu tư của người dân và chính quyền địa phương còn hạn chế.