Hoà Bình: Giải quyết tranh chấp đất đai của bà con dân tộc bằng “con đường” hoà giải ở cơ sở

Vướng mắc liên quan tới đất đai vẫn là một trong những vấn đề phổ biến

Cây mít nhà ông Đinh Văn Hoan (xóm Tình, xã Tú Lý, Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình) có tuổi đời còn nhiều hơn cả ông Hoan. Không biết chính xác năm nào, nhưng cây được trồng từ thuở ông nội và người cha của ông Hoan vào đây khai hoang vỡ đất. Thế nhưng, đến nay, gia đình ông Hoan vẫn chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hợp pháp, chính chủ với mảnh đất có cây mít cùng 2ha đất gia đình đang sinh sống, canh tác.

Thực ra, không phải là không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Chỉ là có mà không phải tên của ông Hoan. Năm 2010, gia đình ông Hoan dựng nhà trên mảnh đất này với suy nghĩ có phần quá giản đơn “đất ông cha để lại, không tranh chấp, cứ thế mà làm nhà”. Ấy vậy mà đến năm 2019, khi sáp nhập địa giới hành chính, cả nhà mới phát hiện ra 2ha đất mình đang ở đã có sổ đỏ.

Đáng nói, trong giấy tờ ghi rõ toàn bộ diện tích là đất lâm nghiệp, do cha đẻ ông Hoan làm nhưng lại đứng tên anh trai cả. Điều này đồng nghĩa với việc, gia đình ông đã làm nhà trên diện tích đất lâm nghiệp của người khác. Cái khó, vướng mắc nảy sinh từ đó. “Quá bất tiện. Gia đình cũng chỉ muốn làm sổ đỏ để con cháu có cơ sở làm ăn, chứ không phải mua bán gì. Nếu mà biết trước thì gia đình đã đi làm sổ đỏ rồi, chứ không đến nỗi như bây giờ. Nhưng mình lại không biết, nên giờ phải chịu”, ông Đinh Văn Hoan chia sẻ.

Những trường hợp như ông Hoan không phải là hiếm gặp. Dù đã có nhiều cải thiện, nhưng thực tế, đến nay, nhiều người dân vẫn còn gặp những hạn chế nhất định trong tiếp cận thông tin, thực hiện các thủ tục hành chính về đất đai dẫn đến quyền lợi không được đảm bảo, nảy sinh tranh chấp, khiếu nại hoặc vô tình biến mình trở thành người vi phạm pháp luật về đất đai.

Theo ông Đinh Thanh Xuân - Chủ tịch UBND xã Tú Lý, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình, một số bà con có tâm lý sử dụng đất chỉ là ở, canh tác trên đó nhưng lại chưa rõ về quyền của mình, đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chưa, mình sử dụng đã đúng chưa.

Nhận thức, thói quen của người dân là một trong những hạn chế của quản lý, sử dụng đất đai ở nông thôn, miền núi, nhưng vẫn còn những bất cập khác. Địa bàn miền núi với diện tích rộng lớn, địa hình phức tạp, giá trị đất ngày càng tăng thế nhưng nhiều nơi vẫn quản lý một cách khá… thủ công. Ngoài ra, đa phần các tranh chấp, mâu thuẫn đất đai đều xuất phát từ nguyên nhân mang yếu tố lợi ích kinh tế.

Đất đai gắn chặt với lợi ích của người dân nên những vướng mắc, tranh chấp về đất đai cũng phải giải quyết bắt đầu từ chính người dân.

Nhận diện vướng mắc từ sớm, xử lý mâu thuẫn từ gốc, phòng ngừa tranh chấp từ xa, những phương châm trong hòa giải đất đai ở cơ sở tại Đà Bắc đang tỏ rõ tác dụng. Thống kê của UBND huyện Đà Bắc, cả năm 2022 và quý I/2023, toàn huyện giải quyết 62 vụ việc thông qua phương thức hòa giải, trong đó hòa giải thành công 47 vụ, đạt tỷ lệ 75,8%. Đóng góp vào kết quả này có nỗ lực rất lớn của 788 hòa giải viên cơ sở trên toàn địa bàn. Thế nhưng, con số gần 25% vụ việc hòa giải không thành cũng cho thấy những khó khăn của công tác hòa giải ở cơ sở nói chung, khó khăn của các hòa giải viên cơ sở nói riêng.

Ông Xa Kỳ Đông - Tổ trưởng Tổ hòa giải xóm Tình, xã Tú Lý, Đà Bắc, Hòa Bình chia sẻ, khó khăn rất nhiều, nhất là sổ đỏ. Sổ đỏ người dân ở đây đa số đo bằng sào, bằng tay, biến dạng rất nhiều. Không như đo bằng máy, có định vị, bản đồ. Bản đồ không có, đa số các gia đình tự khai, dẫn tới diễn biến phức tạp và có những trường hợp cố tình không hiểu.

Cách nào tăng khả năng tiếp cận đất đai cho đồng bào dân tộc?

Xác định giải quyết tranh chấp, vướng mắc về đất đai phải xuất phát từ gốc, ngay từ lúc mới phát sinh, thông qua hòa giải cơ sở cũng là một trong những ưu tiên của Dự án Tăng cường quyền tiếp cận đất đai cho đồng bào dân tộc thiểu số được Hội Nông dân tỉnh Hòa Bình cùng Helvetas Việt Nam triển khai suốt 3 năm qua.

Nhờ vậy, đã có hơn 3.200 người được đào tạo, tư vấn về quyền và giải quyết tranh chấp đất đai, hơn 600 hòa giải viên cơ sở được tập huấn và trang bị một bộ cẩm nang hòa giải đất đai chuyên nghiệp, bài bản lần đầu tiên được xây dựng.

Theo bà Đinh Thị Hồng - Chủ tịch Hội Nông dân xã Hiền Lương (huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình), nếu như trước đây các thành viên tổ hòa giải làm việc chủ yếu theo cảm tính, tự nguyện, nhiệt tình nhưng giờ đã được trang bị kiến thức hòa giải cơ bản nói chung, hòa giải đất đai nói riêng. Khi làm các thủ tục liên quan đến đất đai như chuyển nhượng, chia tách sổ, người dân cũng được tiếp cận, được hướng dẫn, được biết rõ hơn về các thủ tục mình cần làm, làm như thế nào, gặp ai, ở đâu.

Bộ cẩm nang về hòa giải đất đai ở cơ sở với các nội dung được chắt lọc kỹ càng, cách trình bày khoa học, hấp dẫn, ngắn gọn, súc tích, từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, đã trở thành một tài liệu tham khảo hữu ích đối với tổ hòa giải và các tổ chức đoàn thể, các cơ quan liên quan trong việc xử lý các vấn đề về đất đai. Đồng thời, giúp đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng và người dân nói chung nâng cao kiến thức pháp luật về đất đai và các cơ chế hỗ trợ giải quyết các vướng mắc liên quan tới đất đai.

Để làm tốt công tác hòa giải đất đai không chỉ phải vững về kiến thức mà còn phải thạo về phương pháp, kỹ năng. Muốn vậy, không gì khác phải dấn thân vào thực tế hoặc thử thách qua những gì gần với thực tế nhất. Với mục đích đó, trong năm 2022, tại Hòa Bình đã có chuỗi 8 hội thi giao lưu sân khấu hóa nhằm tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cộng đồng về pháp luật đất đai và hòa giải ở cơ sở. Tất cả đều được đón nhận và hưởng ứng nhiệt tình.

Song song với nâng cao năng lực cho cán bộ cơ sở, nhiều hoạt động truyền thông về đất đai cũng góp phần làm thay đổi tư duy của người dân vùng cao Hòa Bình về sử dụng đất đai. Những chương trình truyền thanh được sản xuất phát sóng ngay tại địa bàn, những chương trình đối thoại, cổ động trực quan… dần dần đưa việc tuân phủ pháp luật về đất đai và nắm bắt các thủ tục hành chính về đất đai đi vào tâm thức của người dân.

Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi vừa được lấy ý kiến rộng rãi. Theo chương trình Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, ngày 3/11, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Quốc hội tiến hành thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi).

Đây được kỳ vọng sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để người dân có thể tiếp cận một cách đầy đủ hơn với đất đai cũng như giúp công tác quản lý nhà nước về đất đai hiệu lực, hiệu quả hơn.

Trong lúc chờ đợi luật mới, nhiều cách làm hiệu quả cũng đang được các cấp, các ngành, các địa phương vùng cao triển khai, phù hợp với điều kiện thực tiễn, để giúp tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc của người dân ngay tại chỗ. Tuy nhiên, cũng phải tính đến những giải pháp lâu dài mang tính bền vững.

Tiếp cận đất đai với người dân nói khó mà lại không quá khó. Với họ, đất dù quý đến mấy, nhưng cái lý, cái tình với đất, với người vẫn là điều quý giá nhất. Ông Phạm Văn Lương - Giám đốc Tổ chức Helvetas Việt Nam cho hay, các tổ chức ở cơ sở như: Hội nông dân, Phụ nữ, Đoàn thanh niên… là các đơn vị trung gian để xử lý, giải quyết các vấn đề, xung đột liên quan tới đất đai. Vì vậy, có thể nâng quyền tiếp cận đất đai của bà con dân tộc thiểu số thông qua nâng cao năng lực cho các thành viên tổ chức này.