Đầu tư chế biến sâu, gia tăng giá trị cho rau quả Việt bằng cách nào?

Theo số liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan, xuất khẩu rau quả của Việt Nam trong tháng 7/2023 đạt 404,5 triệu USD, giảm 38,9% so với tháng 6/2023, nhưng tăng 63,6% so với tháng 7/2022.

Sau 2 tháng tăng mạnh liên tiếp, tháng 7/2023, xuất khẩu rau quả đã tăng chậm lại. Tính chung 7 tháng đầu năm 2023, trị giá xuất khẩu hàng rau quả đạt 3,1 tỷ USD, tăng 60,5% so với cùng kỳ năm 2022.

Hàng rau quả xuất khẩu tới các thị trường chính trong 7 tháng đầu năm 2023 đều tăng trưởng tốt, trừ thị trường Hoa Kỳ, thị trường Đài Loan, Thái Lan và Australia.

Dẫn đầu về trị giá xuất khẩu là thị trường Trung Quốc đạt 2 tỷ USD, tăng 128,5% so với cùng kỳ năm 2022. Xuất khẩu hàng rau quả sang thị trường Trung Quốc tăng trưởng cao góp phần thúc đẩy ngành hàng rau quả tăng trưởng khả quan trong năm 2023, bởi trị giá xuất khẩu sang thị trường này chiếm 64,7% tổng trị giá xuất khẩu hàng rau quả.

Tiếp theo là xuất khẩu tới thị trường Hoa Kỳ đạt 140,5 triệu USD, giảm 11,2% so với cùng kỳ năm 2022; tới Hàn Quốc đạt 125,1 triệu USD, tăng 13%; tới Nhật Bản đạt 105,6 triệu USD, tăng 5,5%...

Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhận định, nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả tại các thị trường này lớn, nhưng Việt Nam chỉ xuất khẩu một phần nhỏ so với tổng nhu cầu, do đó còn nhiều dư địa để các doanh nghiệp khai thác.

Cụ thể, nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả (mã HS 06,07,08, 20 trừ đi mã 080131 và 080132) của thị trường Hoa Kỳ có nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả bình quân khoảng 46 tỷ USD/năm trong giai đoạn năm 2018 - 2022, nhưng trị giá nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm chưa tới 0,6% tổng trị giá nhập khẩu mặt hàng rau quả của Hoa Kỳ.

Thị trường Hàn Quốc có nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả trung bình đạt 3,9 tỷ USD/năm trong giai đoạn năm 2018 – 2022, tuy nhiên trị giá nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm 4,3% tổng trị giá nhập khẩu.

Thị trường Nhật Bản có nhu cầu nhập khẩu hàng rau quả trung bình đạt 10 tỷ USD/năm, nhưng nhập khẩu từ Việt Nam chỉ chiếm 0,6% tổng trị giá nhập khẩu…

Theo các chuyên gia, từ đầu năm 2023 đến nay, rau quả là điểm sáng trong bức tranh xuất khẩu toàn ngành nông nghiệp và dự kiến ngành hàng rau quả mang về khoảng 5 tỷ USD.

Dù vậy, tiềm năng của ngành hàng này được đánh giá là rất lớn bởi theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, có tới 76% rau quả xuất khẩu đang ở dạng tươi hoặc sơ chế bảo quản là chủ yếu.

Trong khi nhu cầu ăn uống của người dân trên toàn thế giới nói chung, châu Âu nói riêng đang nghiêng về sử dụng trái cây, rau củ đã qua chế biến. Đây là nguyên nhân khiến kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam vẫn chiếm tỷ trọng thấp.

Việt Nam hiện có 150 nhà máy chế biến rau quả công nghệ hiện đại công suất chế biến đạt gần 1,1 triệu tấn/năm, chỉ chế biến được khoảng 8 - 10% sản lượng trái cây, rau củ mỗi năm. Ngoài ra, 3,4 triệu tấn được chế biến bởi 7.500 cơ sở chế biến bảo quản trái cây quy mô siêu nhỏ, hộ gia đình, những sản phẩm này khó đáp ứng chất lượng cho xuất khẩu.

Ông Nguyễn Quốc Toản - Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) – cho rằng, ngoài sản phẩm tươi, ngành hàng rau quả cần phát triển thêm các mặt hàng chế biến. Nếu giải quyết được chuyện này, nhiều rau quả của Việt Nam sẽ đến với thị trường quốc tế.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đình Tùng - Tổng giám đốc Công ty xuất nhập khẩu Vina T&T - nhận định Việt Nam có lợi thế nguồn nguyên liệu rau quả cực kỳ dồi dào, phong phú đưa vào chế biến sâu, đa dạng sản phẩm. Tương tự với trái cây tươi, để sản phẩm chế biến có đầu ra ổn định, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này thì cơ quan quản lý nhà nước cần có chiến lược bài bản để làm thị trường cho sản phẩm rau quả chế biến của Việt Nam.

Khuyến nghị về giải pháp căn cơ, các chuyên gia kinh tế cho rằng, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần nghiên cứu đề xuất Chính phủ ban hành cơ chế, chính sách thúc đẩy liên kết chặt chẽ các khâu sản xuất - chế biến - tiêu thụ theo chuỗi giá trị; thu hút các doanh nghiệp có tiềm lực tài chính, công nghệ làm “đầu tàu” dẫn dắt hoạt động. Mặt khác, khuyến khích doanh nghiệp, hợp tác xã chuyển dịch cơ cấu sản phẩm theo hướng chế biến sâu, chế biến tinh, từ đó nâng tỷ trọng các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.

Về vấn đề này, ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam - đề xuất, thời gian tới Chính phủ, các bộ, ngành cần hỗ trợ địa phương quy hoạch khu chế biến và có chính sách khuyến khích đầu tư; hỗ trợ về nguồn vốn cũng như chuyển giao công nghệ.

Ðặc biệt, hỗ trợ mạnh về vốn, kết nối giữa nông dân và doanh nghiệp xây dựng mô hình liên kết hiệu quả và bền vững tại vùng nguyên liệu; tăng cường quản lý vùng trồng, quản lý chất lượng vật tư, cây giống và cả quá trình sản xuất, chế biến để đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Trước kiến nghị của các doanh nghiệp, hiệp hội, chuyên gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, hiện Bộ đang lấy ý kiến góp ý với dự thảo Nghị định về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn.

Theo đó, Dự thảo Nghị định nêu rõ, ngân sách nhà nước hỗ trợ doanh nghiệp có dự án đầu tư tại vùng nông thôn đáp ứng một trong các điều kiện sau: Có dự án đầu tư cơ sở chế biến nông sản, có tổng mức đầu tư tương đương dự án nhóm B trở lên theo quy định của pháp luật đầu tư công; có dự án đầu tư cơ sở bảo quản nông sản (gồm: Sấy, chiếu xạ, khử trùng, đông lạnh, bảo quản sinh học) có công suất thiết kế tối thiểu 100 tấn/ngày.

Ngân sách nhà nước hỗ trợ tối đa 50 triệu đồng/ha đối với chi phí đầu tư hệ thống kết cấu hạ tầng trong vùng nguyên liệu nhưng không quá 15 tỷ đồng/dự án,…

Hiện, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang lấy ý kiến góp ý với dự thảo Nghị định tại Cổng Thông tin điện tử của Bộ. Nếu Nghị định được thông qua, doanh nghiệp có thêm nguồn vốn hỗ trợ đầu tư, từ đó, nâng cao năng lực chế biến và có thể đáp ứng được nhu cầu về đa dạng hóa sản phẩm rau quả chế biến, gia tăng kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng này.