ASEAN và "bến đỗ" trong chiến lược thương mại châu Á

Sáng kiến của Nhật Bản cùng với Australia và các nước khác nhằm tăng gấp đôi Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) hoặc TPP-11 - trước đó đã đưa ra tuyên bố giúp mở cửa thương mại khu vực. Nhưng các nhà lãnh đạo của những quốc gia như Nhật Bản và Australia đã gặp khó khăn trong việc bảo vệ chế độ thương mại đa phương khi đối phó với chủ nghĩa song phương của Mỹ dưới sự ràng buộc của việc bảo vệ các mối quan hệ liên minh nước này.

Vào tháng 11 vừa qua, bên lề các cuộc họp Hội nghị Cấp cao Đông Á tại Băng Cốc (Thái Lan), ASEAN và các đối tác của Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), bao gồm Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand (mà không có Ấn Độ) đã tuyên bố hoàn tất thỏa thuận toàn diện và dự định ký kết vào năm 2020. Đây là một thời điểm quyết định trong cả hai vấn đề kinh tế và chính trị khu vực và toàn cầu. Con đường mà ASEAN và các đối tác Đông Á đã chọn là một cú huých thay đổi luật chơi chống lại làn sóng của chủ nghĩa bảo hộ thương mại và chủ nghĩa dân tộc, ủng hộ trật tự thương mại đa phương. Đó là lý do tại sao RCEP được chào đón nồng nhiệt bởi một thế giới mệt mỏi trong chiến tranh thương mại, chứ không chỉ đơn giản là một thỏa thuận thương mại khu vực. Một nhóm các quốc gia chiếm gần 1/3 thương mại và thu nhập toàn cầu đã có chỗ đứng.

RCEP được xem là một "chồi xanh" trong khu vực còn "vắng vẻ". Khi thế giới phân chia, châu Á đã quy tụ với nhau. RCEP không chỉ là một thỏa thuận thương mại, mà còn là một thỏa thuận hợp tác kinh tế. RCEP tập hợp một nhóm các quốc gia, trong đó một số quốc gia không có thỏa thuận thương mại tự do với nhau. Quan trọng hơn, RCEP cam kết những gì mà vẫn là khu vực thương mại sôi động nhất trên thế giới theo đuổi mục tiêu chung về lợi ích và mục tiêu toàn cầu. Thành quả của RCEP là do ASEAN nỗ lực thực hiện, không chỉ là ASEAN đóng góp cho nỗ lực xoay quanh làn sóng thương mại trong ngoại giao kinh tế quốc tế. Indonesia, tại Hội nghị Thượng đỉnh Osaka G20 hồi tháng 6, đã đưa ra đề xuất quan trọng để bảo vệ WTO và xác định một con đường tiến tới cải cách. Sáng kiến đó cung cấp cơ sở cho các hành động tập thể dựa trên cơ sở rộng rãi hơn bởi các cường quốc vừa và nhỏ để bảo vệ lợi ích của mình trong các quy tắc thương mại toàn cầu đã được thiết lập và cải thiện chức năng của hệ thống thương mại đa phương.

Các nền kinh tế ASEAN tiếp tục tăng trưởng với tốc độ vừa phải nhưng đều đặn. Vài năm trước, Ấn Độ được cho rằng, đã vượt qua Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn phát triển nhanh nhất thế giới, nhưng kết quả cho thấy, ASEAN tăng trưởng nhanh hơn Ấn Độ vào năm 2019. ASEAN đã trở thành nền kinh tế lớn thứ năm trên thế giới với GDP đạt 3 nghìn tỷ USD. ASEAN trở nên đáng chú ý hơn với việc tuyên bố hoàn tất các cuộc đàm phán RCEP, khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới. 15 quốc gia thành viên của RCEP chiếm 30% dân số thế giới và 29% GDP thế giới. RCEP không chỉ là một hiệp định kinh tế, mà đó là một tín hiệu chiến lược với phần còn lại của thế giới rằng, phần này của châu Á tiếp tục tin tưởng vào việc duy trì một trật tự thương mại đa phương toàn cầu. Đã có những lo ngại, việc Ấn Độ quyết định không tham gia vào phút cuối có thể làm đình trệ và phá vỡ quy trình RCEP, có thể gây mất tập trung như Brexit. Thay vào đó, công thức "ASEAN-X" đã phát huy hiệu quả, bởi ASEAN luôn tin rằng, nếu không phải tất cả các nước đều có thể tham gia, những nước còn lại sẽ tiến lên phía trước.

Các chính sách hướng đông của Ấn Độ sẽ hoàn toàn không có nghĩa gì nếu không tham gia RCEP, đó là cảnh báo của chuyên gia về ngoại giao kinh tế, nhưng đến phút cuối, Ấn Độ đã lựa chọn theo con đường bảo hộ mà lựa chọn đứng ngoài RCEP. Chi phí của việc này đối với Ấn Độ có thể rất lớn. Nền kinh tế đang suy yếu của nước này rất cần sự thúc đẩy mà các cải cách từ RCEP sẽ mang lại cho tăng trưởng dài hạn, việc làm cho một lực lượng lao động đang ngày càng tăng và xóa đói, giảm nghèo. Ấn Độ (Nam Á chiếm ưu thế) đối với các chỉ số phúc lợi kinh tế chỉ là một phần nhỏ của Đông Á - Nam Á, chỉ bằng 2,7% thương mại toàn cầu so với 30,1% của Đông Á; 2,2% đầu tư nước ngoài toàn cầu so với 48,1% của Đông Á và 4,0% GDP toàn cầu so với 30,2% của Đông Á, trong khi chiếm lần lượt 23,9% và 30,7% dân số toàn cầu. Việc hoàn thành RCEP đặc biệt quan trọng trong bối cảnh chiến tranh thương mại leo thang và cuộc đối đầu địa chính trị lớn hơn giữa Mỹ và Trung Quốc. ASEAN có thể đã bị tê liệt hoặc tan vỡ bởi sự cạnh tranh này do cuộc đấu tranh giữa các thành viên thân Trung Quốc hơn và các thành viên thân Mỹ hơn. Tuy nhiên, ASEAN đã giữ vững vị trí và vai trò. ASEAN đã đưa ra quan điểm ASEAN của riêng mình về Ấn Độ - Thái Bình Dương do lo ngại rằng, chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương Tự do và Mở của Mỹ có thể chia rẽ khu vực.

15 nhà lãnh đạo RCEP khác quyết tâm dồn mọi nỗ lực để đưa Ấn Độ vượt qua giới hạn vào năm 2020 nhưng không thể buộc Ấn Độ vào thỏa thuận này. Mong muốn giữ Ấn Độ trong RCEP cho giấc mơ Ấn Độ - Thái Bình Dương không thể được phép dẫn đến việc Ấn Độ nắm giữ thỏa thuận theo tiêu chuẩn thấp khi biết rằng việc ký kết một thỏa thuận tốt là bắt buộc về mặt chiến lược. ASEAN đang giữ vững và tìm cách cấu trúc để tiếp tục tham gia ngay cả khi Ấn Độ không thể tìm ra cách gia nhập RCEP ngay lập tức. Một đóng góp khác của ASEAN trong bối cảnh chiến lược là quản lý các mối quan hệ quyền lực lớn ngoài Đông Nam Á; đồng thời củng cố vai trò ASEAN như "bến đỗ" chiến lược khu vực.