Động đất ở Myanmar: Báo động cho chung cư Việt Nam

Ngày 28/3/2025, trận động đất mạnh 7,7 độ Richter tại Myanmar đã khiến người dân Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh cảm nhận rõ rệt rung chấn. Đèn chùm đung đưa, nhiều cư dân hoảng hốt chạy xuống đường trong tâm trạng hoang mang. Đây không phải là lần đầu tiên Việt Nam cảm nhận được dư chấn từ các quốc gia lân cận, nhưng diễn biến lần này đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh: Liệu hệ thống chung cư cao tầng ở Việt Nam đã đủ khả năng chống chịu động đất?

Quy chuẩn xây dựng chống động đất:

Tại các quốc gia thường xuyên xảy ra động đất như Nhật Bản, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ, Chile, quy chuẩn xây dựng chống động đất không chỉ là khuyến nghị - mà là luật định. Các quốc gia này phải đánh giá nguy cơ địa chấn, đáp ứng tiêu chuẩn thiết kế chống động đất cũng như sử dụng vật liệu, công nghệ và phương pháp thi công đảm bảo tính “dẻo dai".

Các quốc gia như Nhật Bản, Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ, Chile đều yêu cầu bắt buộc phải thực hiện đánh giá nguy cơ địa chấn (seismic hazard assessment) trước khi xây dựng. Ảnh minh họa

Về phân tích địa chất và bản đồ địa chấn khu vực: Các quốc gia này đều yêu cầu bắt buộc phải thực hiện đánh giá nguy cơ địa chấn (seismic hazard assessment) trước khi xây dựng. Việc đánh giá này bao gồm 3 bước:

Thứ nhất, xác định vị trí trên bản đồ đới đứt gãy (fault lines): Việc xác định các đứt gãy hoạt động là một phần quan trọng trong đánh giá nguy cơ địa chấn. Ví dụ, Nhật Bản đã công bố danh sách 25 đứt gãy hoạt động ngoài khơi có nguy cơ gây ra động đất lớn. ​

Thứ hai, đo đạc độ rung động dự kiến (peak ground acceleration): Trong các bản đồ cảnh báo nguy hiểm động đất, cường độ địa chấn và khả năng xảy ra hiện tượng đất hóa lỏng được thể hiện rõ ràng, giúp dự đoán mức độ rung động tại các khu vực cụ thể. ​

Thứ ba, phân tích đặc tính địa chất khu vực (đất nền, độ ổn định...): Việc đánh giá khả năng xảy ra hiện tượng đất hóa lỏng và cường độ địa chấn tại các khu vực cụ thể là một phần của phân tích đặc tính địa chất. ​

Ví dụ: Nhật Bản sử dụng các bản đồ nguy cơ địa chấn do Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) phát hành, cung cấp thông tin về cường độ địa chấn và các đợt rung chấn lớn

Về tiêu chuẩn thiết kế: Tiêu chuẩn thiết kế chống động đất tại các nước này thường quy định rằng, công trình phải chịu được động đất có chu kỳ lặp lại 50 - 100 năm (hoặc hơn).

Tại Mỹ, quy chuẩn ASCE 7 và IBC yêu cầu tính toán theo “maximum considered earthquake (MCE)” - động đất mạnh nhất có thể xảy ra trong khoảng thời gian 2.475 năm (2% xác suất trong 50 năm).

Tại Nhật Bản, các công trình được chia theo loại và yêu cầu chống chịu được trận động đất ở cấp 6 - 7 (theo thang JMA).

Ngoài ra, các nước này phải sử dụng vật liệu, công nghệ và phương pháp thi công đảm bảo tính “dẻo dai. Ví dụ: Tháp Tokyo Skytree (Nhật Bản) sử dụng cột lõi trung tâm giống như “trục giảm xóc” truyền thống của đền chùa Nhật để chống rung.

Các mô hình chống động đất tiêu biểu: Từ châu Á đến châu Mỹ

Ở Nhật Bản: Quy chuẩn xây dựng của Bộ Đất đai, Hạ tầng, Giao thông và Du lịch (MLIT) được cập nhật thường xuyên sau mỗi trận động đất lớn. Các tòa nhà cao tầng phải áp dụng công nghệ base isolation (công nghệ cách ly nền móng). Đây là một trong những phương pháp tiên tiến được áp dụng cho các tòa nhà cao tầng tại Nhật Bản, giúp giảm thiểu tác động của động đất bằng cách ngăn chặn sóng địa chấn truyền trực tiếp vào cấu trúc tòa nhà.

Ở Hoa Kỳ: Tuân thủ hệ thống Building Codes như IBC (International Building Code) và tiêu chuẩn địa chấn ASCE 7-22 để đảm bảo an toàn cho các công trình trong khu vực có nguy cơ động đất. Ở các khu vực như California, nơi có hoạt động địa chấn mạnh, việc thực hiện phân tích đáp ứng phi tuyến (non-linear dynamic analysis) cho các tòa nhà cao tầng là bắt buộc để đảm bảo khả năng chống chịu động đất.

Ở Thổ Nhĩ Kỳ: Sau trận động đất thảm khốc ở Izmit (1999), nước này đã cải cách toàn diện luật xây dựng, yêu cầu áp dụng thiết kế kháng chấn với mọi công trình công cộng và chung cư cao tầng.

Ở Chile: Áp dụng tiêu chuẩn NCh433, cập nhật liên tục với cơ sở dữ liệu địa chấn, cho phép các tòa nhà chịu được rung lắc mạnh mà không sụp đổ, nhằm bảo vệ tính mạng và tài sản của người dân.

Các quy định hiện hành ở Việt Nam

TCXDVN 375:2006 - "Thiết kế công trình chịu động đất": Đây là tiêu chuẩn xây dựng Việt Nam, được ban hành vào năm 2006, quy định các yêu cầu kỹ thuật trong thiết kế công trình để chịu tác động của động đất. Tiêu chuẩn này dựa trên Eurocode 8 (các tiêu chuẩn hoặc hướng dẫn kỹ thuật được xây dựng theo Bộ tiêu chuẩn Eurocode 8) và đã được điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. ​

QCVN 02:2020/BXD - "Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về số liệu điều kiện tự nhiên dùng trong xây dựng": Quy chuẩn này được ban hành nhằm cung cấp các số liệu về điều kiện tự nhiên, bao gồm cả dữ liệu về động đất, phục vụ cho công tác thiết kế và xây dựng công trình. Quy chuẩn này được soát xét từ phiên bản QCVN 02:2009/BXD với sự hợp tác của Viện Vật lý địa cầu. ​

Phân vùng động đất toàn quốc: Các tiêu chuẩn và quy chuẩn này sử dụng dữ liệu từ Viện Vật lý địa cầu để phân vùng động đất trên lãnh thổ Việt Nam, giúp xác định mức độ nguy hiểm và yêu cầu thiết kế kháng chấn tương ứng cho từng khu vực.

Thực tế áp dụng ở Việt Nam

Ở Việt Nam, tiêu chuẩn TCVN 9386:2012 về thiết kế công trình chịu động đất đã được ban hành và áp dụng. Tuy nhiên, việc áp dụng tiêu chuẩn này trong thực tế còn hạn chế, đặc biệt là trong các công trình nhỏ và vừa.​

Do Việt Nam chưa từng trải qua động đất mạnh (trên cấp 7), nhiều công trình chỉ áp dụng các biện pháp kháng chấn ở mức cơ bản, chưa đầy đủ và chi tiết.​

Công nghệ tiên tiến chưa được áp dụng rộng rãi: Các công nghệ như base isolation (cách ly nền móng), thiết bị hấp thụ dao động (damper), hay hệ kết cấu thép dẻo dai hiện chưa được áp dụng phổ biến trong các công trình chung cư thương mại tại Việt Nam. Nguyên nhân chính là do chi phí cao và thiếu chuyên môn kỹ thuật.

Trong khi đó, tốc độ xây dựng các tòa nhà cao tầng tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang ở mức rất cao. Nhiều tòa nhà mọc lên trên nền đất yếu, vùng có khả năng cộng hưởng địa chấn. Việc kiểm tra, giám sát thi công còn phụ thuộc nhiều vào năng lực và đạo đức của nhà thầu. Trong trường hợp xảy ra động đất bất ngờ, hậu quả có thể khó lường.

Kinh nghiệm nào cho Việt Nam?

Thứ nhất, cập nhật bản đồ địa chấn quốc gia: Tập bản đồ xác suất nguy hiểm động đất cho lãnh thổ Việt Nam và khu vực Biển Đông được cập nhật đến năm 2014, sử dụng danh mục động đất và thông tin địa chấn kiến tạo đến thời điểm đó.

Mặc dù đã có những cập nhật, nhưng việc tiếp tục cập nhật bản đồ địa chấn theo thời gian thực và phân chia chi tiết hơn theo địa phương là cần thiết để phản ánh chính xác mức độ nguy hiểm động đất hiện tại và hỗ trợ hiệu quả cho công tác quy hoạch, thiết kế công trình cũng như ứng phó kịp thời với các sự kiện địa chấn.

Thứ hai, siết chặt quy định và chế tài áp dụng: Không nên để việc tính toán địa chấn là hình thức. Bộ Xây dựng nên có các quy định chặt chẽ hơn về tiêu chuẩn kháng chấn phù hợp cho các công trình xây dựng, đặc biệt là các chung cư cao tầng hoặc nằm gần các đứt gãy địa chất. Việc này nhằm đảm bảo an toàn cho người dân và giảm thiểu thiệt hại khi xảy ra động đất.

Thứ ba, khuyến khích ứng dụng công nghệ mới: Các tòa nhà công cộng, bệnh viện, trường học cần tiên phong trong việc áp dụng giải pháp kỹ thuật chống động đất như: Hệ kết cấu hấp thụ dao động; móng cách ly; thiết kế linh hoạt tầng hầm và tầng mái.

Thứ tư, tăng cường đào tạo và truyền thông: Nâng cao năng lực của kỹ sư, kiến trúc sư trong thiết kế địa chấn. Đồng thời, truyền thông cho người dân biết cách nhận biết rung chấn và sơ tán đúng cách.