Xuất nhập khẩu năm 2023: Ghi nhận nhiều điểm sáng

Trong bối cảnh lạm phát, siết chặt tài chính diễn ra ở nhiều quốc gia khiến nhu cầu tiêu dùng suy giảm, bên cạnh những nỗ lực của doanh nghiệp, có sự hỗ trợ kịp thời từ Chính phủ và các bộ, ngành, trong đó có vai trò tích cực của Bộ Công Thương đã giúp hoạt động xuất nhập khẩunăm 2023 ghi nhận nhiều điểm sáng.

Xuất siêu kỷ lục

Báo cáo mới nhất của Bộ Công Thương cho thấy, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước sau 11 tháng đạt 619,2 tỷ USD, trong đó, kim ngạch xuất khẩu 322,5 tỷ USD, nhập khẩu 296,7 tỷ USD. Điểm sáng nhất trong hoạt động xuất nhập khẩu là cán cân thương mại tiếp tục ghi nhận xuất siêu năm thứ 8 liên tiếp với mức thặng dư sau 11 tháng đạt 25,83 tỷ USD - mức tăng ấn tượng, lên tới 250% so với cùng kỳ năm 2022. Kết quả này góp phần tích cực cho cán cân thanh toán, giúp nâng cao dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và các chỉ số kinh tế vĩ mô khác của nền kinh tế.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới tiếp tục tăng trưởng chậm, tổng cầu thế giới sụt giảm, hoạt động xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam tiếp tục vượt qua khó khăn. Mặc dù chưa đạt được mức tăng trở lại so với năm trước, nhưng mức suy giảm tiếp tục được thu hẹp. Cụ thể, suy giảm trong xuất khẩu được thu hẹp từ mức giảm 12% nửa đầu năm 2023 xuống 5,9% trong 11 tháng năm 2023. Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu đã thực hiện tốt việc đa dạng hóa thị trường. Trong bối cảnh xuất khẩu sang các thị trường lớn bị giảm, kim ngạch xuất khẩu sang các nước châu Phi, Đông Âu, Bắc Âu, Tây Á tăng; mức suy giảm xuất khẩu tại một số thị trường chủ lực tiếp tục được thu hẹp (mức giảm xuất khẩu sang Mỹ thu hẹp từ 22,6% trong nửa đầu năm 2023 xuống còn 13,1% trong 11 tháng năm 2023; EU từ 10,1% xuống 8,1%;Hàn Quốc từ 10,2% xuống 4%...).

Đặc biệt, hoạt động xuất khẩu thời gian qua đã ghi nhận những nỗ lực lớn của các bộ, ngành, trong đó có Bộ Công Thương, điều hành, khai thông hiệu quả hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc. Nhờ đó, hàng hóa cơ bản không bị ách tắc, kể cả lúc cao điểm thời vụ, góp phần gia tăng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Đây cũng là thị trường duy nhất trong số các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam đạt mức tăng trưởng dương (xuất khẩu của nước ta sang Trung Quốc đảo chiều từ mức giảm 2,2% sang mức tăng 6,2% sau 11 tháng), trong khi các thị trường lớn khác đều giảm.

Ngoài ra, khu vực kinh tế trong nước tiếp tục nỗ lực để duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu trong bối cảnh kinh tế toàn cầu gặp nhiều khó khăn, mức giảm xuất khẩu của khu vực này (giảm 2,2%) thấp hơn nhiều so với mức giảm xuất khẩu của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (kể cả dầu thô), giảm 7,1% trong 11 tháng năm 2023. Về các nhóm hàng xuất khẩu chủ đạo, Bộ Công Thương chỉ rõ, trong 11 tháng năm 2023, có 33 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, trong đó, 7 mặt hàng xuất khẩu trên 10 tỷ USD, chiếm 66% tổng kim ngạch. Nhiều nhóm hàng nông sản, gạo, trái cây tận dụng được cơ hội mở cửa thị trường và giá tăng cao để đẩy mạnh xuất khẩu.“Cơ cấu hàng hóa xuất khẩu tiếp tục cải thiện theo chiều hướng tích cực, giảm hàm lượng xuất khẩu thô, tăng xuất khẩu sản phẩm chế biến, sản phẩm công nghiệp, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Nhóm hàng công nghiệp chế biến tiếp tục chiếm tỷ trọng chủ yếu (85%) trong cơ cấu kim ngạch xuất khẩu” - Bộ Công Thương chỉ rõ.

Ở chiều ngược lại, hoạt động nhập khẩu cơ bản đáp ứng nhu cầu nguyên nhiên vật liệu phục vụ sản xuất và tiêu dùng. Nhập khẩu của nhóm hàng hóa phục vụ sản xuất để xuất khẩu và hàng hóa thiết yếu tăng, chiếm 88,5% tổng kim ngạch; nhập khẩu của nhóm hàng không khuyến khích nhập khẩu chỉ chiếm 5,7% tổng kim ngạch.

Khắc phục tồn tại, hạn chế

Mặc dù mức độ suy giảm trong xuất khẩu tiếp tục được thu hẹp nhưng Bộ Công Thương khẳng định, về cơ bản vẫn chưa phục hồi so với cùng kỳ năm trước. Do đó, xuất khẩu năm 2023 ước đạt khoảng 354 - 355 tỷ USD, giảm 4,5% so với cùng kỳ năm trước, không đạt chỉ tiêu kế hoạch đã đề ra (tăng 6%). Kim ngạch xuất khẩu sang hầu hết các thị trường chủ lực đều giảm mặc dù mức suy giảm đang dần được thu hẹp.

Bên cạnh đó, mức độ phụ thuộc vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) trong xuất khẩu vẫn còn lớn khi kim ngạch xuất khẩu của khối doanh nghiệp FDI, kể cả dầu thô, vẫn chiếm khoảng 73% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước (11 tháng năm 2023). Giá trị gia tăng trong xuất khẩu chưa được như kỳ vọng. Năng lực xuất khẩu của các doanh nghiệp 100% vốn Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa cao.

Hoạt động xuất khẩu bắt đầu xuất hiện tín hiệu phục hồi tích cực từ các tháng cuối năm 2023. Sang năm 2024, cùng với việc khai thác tốt các Hiệp định thương mại tự do (FTA) hiện có, việc kết thúc đàm phán, triển khai các Hiệp định FTA với các thị trường mới như Israel, UAE sẽ tiếp thêm cơ hội thúc đẩy thương mại, đầu tư và đặc biệt là xuất khẩu của Việt Nam… Quan hệ chính trị tốt đẹp, được củng cố, nâng cấp với các đối tác lớn như Trung Quốc, Hoa Kỳ, EU là tạo tiền đề để hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư được mở rộng. Với những diễn biến như vậy, Bộ Công Thương phấn đấu năm 2024 đưa tổng kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 6% so với năm 2023. Cán cân thương mại duy trì xuất siêu (dự kiến xuất siêu khoảng 15 tỷ USD).

Để đạt được kết quả này, Bộ Công Thương sẽ đẩy mạnh đàm phán, ký kết các hiệp định, cam kết, liên kết thương mại mới, ký kết các Hiệp định FTA, hiệp định thương mại với các đối tác khác còn nhiều tiềm năng (UAE, MERCOSUR...) để đa dạng hóa thị trường, sản phẩm, chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng các cam kết trong FTA, đặc biệt là Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), FTA Việt Nam - EU (EVFTA), FTA Việt Nam - Vương quốc Anh (UKVFTA) để đẩy mạnh xuất khẩu, thông qua tuyên truyền về quy tắc xuất xứ và cấp Giấy chứng nhận xuất xứ, cơ hội và cách thức tận dụng cơ hội từ các hiệp định. Đồng thời, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đàm phán với Trung Quốc mở cửa thêm thị trường xuất khẩu cho các mặt hàng rau, quả khác của Việt Nam… Nâng cao hiệu quả và điều tiết tốt tốc độ thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu tại khu vực cửa khẩu thuộc biên giới giữa Việt Nam - Trung Quốc, đặc biệt đối với các mặt hàng nông sản, thủy sản có tính chất thời vụ; chuyển nhanh, chuyển mạnh sang xuất khẩu chính ngạch.