Gỡ vướng cho cá tầm nhập khẩu

Cơ quan quản lý lúng túng

Từ những năm 2020, nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ nuôi cá tầm phản ánh việc cá tầm Trung Quốc ồ ạt nhập khẩu vào Việt Nam. Nguồn cá nhập khẩu từ Trung Quốc không chứng minh được nguồn gốc, và giá bán chỉ bằng phân nửa hoặc hai phần ba giá cá tầm trong nước. Do khó truy xuất nguồn gốc, một số cá thể cá tầm nhập khẩu vào Việt Nam có thể là con lai. Điều này trái với Công ước CITES mà Việt Nam là một nước tham gia. Trong đó, CITES quy định rõ, cá tầm nhập khẩu, sản xuất thương mại phải là thuần chủng.

Cá tầm nhập khẩu không yêu cầu giấy phép CITES nhập khẩu, mà chỉ cần giấy phép xuất khẩu. Điều này tạo ra khó khăn cho cơ quan quản lý nếu đơn vị nhập khẩu không tuân thủ nghiêm các quy định

Đầu năm 2021, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phát đi công văn về việc kiểm soát nhập khẩu cá tầm thương phẩm dùng làm thực phẩm. Trong văn bản có đề nghị Bộ Tài chính chỉ đạo lực lượng hải quan tại các cửa khẩu trọng điểm kiểm soát chặt việc nhập khẩu cá tầm về Việt Nam để đảm bảo nguồn gốc, xuất xứ và thuộc Danh mục được phép kinh doanh tại Việt Nam. Quy trình thực hiện thủ tục nhập khẩu cá tầm và các chính sách nhập khẩu liên quan đã được toàn ngành Hải quan thống nhất.

Vấn đề nằm ở chỗ, cơ quan Hải quan phải cần kết luận của cơ quan giám định để quyết định thông quan hay không đối với các lô hàng, tuy nhiên, các cơ quan giám định không chịu khẳng định.

Tổng cục Hải quan cũng đã liên tục làm việc với một số đơn vị liên quan để bàn phương án kiểm tra, kiểm soát các lô hàng cá tầm nhập khẩu tại Lào Cai và Lạng Sơn. Các đơn vị đều khẳng định các loài cá tầm do Cơ quan Quản lý CITES Việt Nam cấp giấy phép nhập khẩu và cá tầm thuộc Danh mục loài thủy sản được phép kinh doanh tại Việt Nam ban hành kèm theo Nghị định số 26/2019/NĐ-CP phải là cá tầm thuần chủng. Song, không ai đưa ra kết luận cá tầm nhập khẩu tại Cục Hải quan Lạng Sơn (đã có kết quả giám định) là con lai hay thuần chủng do không có mẫu cá tầm thuần chủng để so sánh và đoạn gen dùng để so sánh trình tự ADN là gen ty thể (di truyền theo một dòng), đồng thời cũng chưa thể xác định được giống, loài của loài cá tầm này.

Tại cuộc họp xuất nhập khẩu động vật, thủy sản của Bộ NN&PTNT diễn ra ngày 20/4/2022, bà Hà Thị Tuyết Nga - Giám đốc Cơ quan quản lý CITES Việt Nam - cho biết, thế giới có 27 loài cá tầm và tất cả đều được xếp vào danh mục quản lý theo Công ước CITES. Trong số này, chỉ có 2 loài thuộc Phụ lục II, còn lại là Phụ lục I (những loài bị đe dọa tuyệt chủng, và nghiêm cấm xuất khẩu, nhập khẩu, tái xuất khẩu, nhập nội từ biển, quá cảnh mẫu vật từ tự nhiên vì mục đích thương mại).

Hiện Việt Nam chỉ cho phép nhập khẩu mẫu vật cá tầm sống từ Trung Quốc; và trứng cá tầm thụ tinh từ Đức và Nga. Trung bình hàng năm, nước ta nhập khoảng 2.500 tấn cá sống và 20kg trứng cá. Với mẫu vật cá tầm sống, Việt Nam cho phép nhập 2 loài là cá tầm Siberi và cá tầm Nga. Trong năm 2021, CITES Việt Nam đã cấp giấy phép cho khoảng 3.000 tấn cá tầm sống nhập vào Việt Nam.

“Trước quan ngại từ Trung Quốc về vấn đề nhập khẩu cá tầm tại Việt Nam, Cơ quan CITES đã 3 lần gửi thư cho phía bạn trong vòng một tháng qua, đề nghị làm rõ chuyện cá tầm trong các trại nuôi của Trung Quốc có phải thuần chủng hay không. Tuy nhiên, đến nay CITES Việt Nam chưa nhận câu trả lời”, bà Hà Thị Tuyết Nga cho hay.

Theo bà Hà Thị Tuyết Nga, CITES Việt Nam đã gửi thư đề nghị Ban Thư ký CITES quốc tế hỗ trợ giám định cá tầm, đồng thời phối hợp tìm các biện pháp tham chiếu, khảo nghiệm, ứng xử phù hợp. Đồng thời, CITES Việt Nam cũng liên tục tổ chức các đoàn kiểm tra cơ sở kinh doanh nhập khẩu cá tầm sống từ Trung Quốc để tham mưu, tư vấn kịp thời cho các cơ quan quản lý nhà nước.

Vẫn chưa có các giải pháp cụ thể

Ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ NN&PTNT - cho hay, do thuộc Phụ lục II của Công ước CITES, cá tầm nhập khẩu không yêu cầu giấy phép CITES nhập khẩu, mà chỉ cần giấy phép xuất khẩu. Điều này tạo ra khó khăn cho cơ quan quản lý nếu đơn vị nhập khẩu không tuân thủ nghiêm các quy định.

Theo ông Lê Thanh Hòa - Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật (Văn phòng SPS Việt Nam), nhập khẩu cá tầm với mục đích làm thực phẩm và sản xuất thương mại cần bộ tiêu chí đánh giá khác nhau, trong đó đặc biệt quan tâm đến những rủi ro về mất an toàn thực phẩm, thậm chí mang mầm bệnh cho cá tầm trong nước.

Đề xuất giải pháp tháo gỡ vướng mắc trong việc nhập khẩu cá tầm từ Trung Quốc, hai nước có thể phối hợp triển khai một đơn vị thí nghiệm trung lập, nhằm đảm bảo lợi ích giữa bên xuất và nhập khẩu. Về các vấn đề liên quan đến SPS trong nhập khẩu cá tầm, các bên cần hài hòa lợi ích với nhau theo quy định của WTO và thông lệ quốc tế.

Về vấn đề này, ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ NN&PTNT yêu cầu các bên liên quan xem xét toàn bộ vấn đề và đưa ra kết luận cụ thể để hướng dẫn doanh nghiệp, đảm bảo hài hòa lợi ích cho cả đơn vị nhập khẩu lẫn đơn vị sản xuất, kinh doanh trong nước. Với riêng hoạt động nhập cá tầm, đề nghị các đơn vị trực thuộc dựa theo căn cứ là Nghị định số 06/2019/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý hiếm. Đây được xem là một bản nội địa hóa Công ước CITES, đồng thời là cơ sở pháp lý để các bên liên quan triển khai, thực hiện.