Điều hành xuất khẩu gạo: Cần tăng cường sự phối hợp và trách nhiệm - Bài 4

Bài 4: XK 400.000 tấn gạo thực hiện đúng quy định và những tranh cãi (!)

Trong bối cảnh dịch COVID-19 có tác động không nhỏ tới nền kinh tế, hoạt động XK gạo của Việt Nam cũng phải đối mặt với những bài toán cần được giải một cách thận trọng để đưa ra quyết định đúng đắn.

Kể từ sau khi Bộ Công Thương đề xuất tạm dừng XK gạo, theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh, mục đích của việc tạm dừng xuất khẩu nhằm đảm bảo các mục tiêu, nguyên tắc điều hành, góp phần ổn định giá gạo trong nước trên tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, biết Bộ Công Thương sau đó đã có đề nghị Chính phủ cho tiếp tục XK gạo, việc tạm dừng thực hiện hoãn XK gạo để có thêm thời gian đánh giá lại sản lượng thực tế của vụ Đông Xuân, lượng hợp đồng xuất khẩu đã ký cũng như lượng tồn kho thực tế ở các doanh nghiệp đây là đề xuất của các doanh nghiệp ở lĩnh vực này cùng ý kiến của một số chuyên gia kinh tế. "Quyết định này của Bộ Công Thương rất sáng suốt" - GS. Võ Tòng Xuân - giáo sư hàng đầu về lúa gạo của Việt Nam, Hiệu trưởng Trường Đại học Nam Cần Thơ nhấn mạnh.

GS. Võ Tòng Xuân cho hay, người dân ĐBSCL đã và đang thu hoạch vụ đông xuân 2019-2020 rất trúng mùa. Với hơn 1,5 triệu ha thì dự tính được từ 5,3 - 5,5 triệu tấn gạo. Trước sự đặt hàng của Trung Quốc, Philippines, Indonesia, Malaysia, trong đó đặc biệt là Trung Quốc đã khiến giá gạo lên từng ngày. Vậy nên cần tiếp tục XK gạo để nông dân có dịp hưởng lợi, có kinh tế khá hơn.

Đồng tình quan điểm với GS. Võ Tòng Xuân, ông Đào Thế Anh - Phó giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam ghi nhận: Tôi nhất trí với đề xuất của Bộ Công Thương. Chúng ta vẫn đang thừa gạo và cần XK vì điều quan trọng là phải giữ mối quan hệ với khách hàng, duy trì hoạt động của chuỗi giá trị XK gạo.

Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, việc Bộ Công Thương đề xuất cho phép doanh nghiệp tiếp tục thực hiện các hợp đồng XK gạo đã ký trước 24/3 và lượng XK 800.000 tấn trong hai tháng 4 và 5 là đề xuất rất hợp thời và hợp lý cho doanh nghiệp và nông dân bán thóc. Bởi gạo Việt Nam đang được giá trên thị trường quốc tế do Thái Lan mất mùa lúa trong khi lúa gạo còn nhiều trong kho của doanh nghiệp và hiện nay bà con nông dân Đồng bằng sông Cửu Long đang thu hoạch rộ.

Ngay trong ngày 10/4/2020, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Công Thương đã ban hành quyết định công bố công khai hạn ngạch XK trong tháng 4 là 400.000 tấn như đề nghị của các bộ ngành liên quan, chính thức thực hiện từ 11/4.

Trên cơ sở đó, Thủ tướng giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương chịu trách nhiệm quản lý, kiểm soát số lượng gạo được phép XK theo đề xuất của Bộ Công Thương, bảo đảm chặt chẽ, công khai, minh bạch, dễ thực hiện, dễ giám sát, không để xảy ra tiêu cực, trục lợi chính sách; kịp thời cung cấp số liệu XK gạo theo đề nghị của Bộ Công Thương để phục vụ công tác điều hành XK gạo.

Quan điểm của Bộ Công Thương, về nguyên tắc quản lý hạn ngạch, Bộ Công Thương quy định, thương nhân đăng ký tờ khai hải quan trước sẽ được trừ vào hạn ngạch XK trước. Số lượng khai trên tờ khai hải quan đã đăng ký sẽ được trừ lùi vào số lượng được phép XK trong tháng 4. Trong trường hợp tờ khai hải quan không còn có giá trị làm thủ tục hoặc số lượng thực xuất ít hơn số lượng đã khai hải quan thì số dư sẽ được cộng trở lại số lượng được phép XK trong tháng 4.

Phân tích kỹ hơn, việc liên quan đến con số xuất khẩu 400.000 tấn gạo, Bộ Công Thương khẳng định thực hiện hết sức nghiêm túc chỉ đạo của Thủ tướng từ việc rà soát đánh giá cung cầu trong nước, dự trữ lưu thông và tình hình XK. Trên cơ sở đó cộng với tính toán dự báo XK gạo trong năm 2020 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT).

Cũng ngay trong ngày 10/4/2020, Bộ Công Thương có văn bản gửi Bộ NN&PTNT, Bộ Tài chính đề nghị tổ chức thực hiện và phối hợp trong công tác thực hiện. Những văn bản này Bộ Công Thương đã đăng tải công khai và gửi cho các hiệp hội, thương nhân các địa phương được biết để thực hiện và phối hợp.

Tuy nhiên, sau hơn nửa tháng dừng XK, phương án cho XK trở lại đã khiến doanh nghiệp “mừng rơi nước mắt”, nhưng chỉ vài tiếng sau khi thực hiện đăng ký mở tờ khai điện tử, hạn ngạch 400.000 tấn gạo gần như hết, các doanh nghiệp lại đang "kêu trời" vì chưa kịp đăng ký đã “hết phần” ….

Dưới góc độ nhìn nhận của một số chuyên gia kinh tế, điều này không thể đổ lỗi cho Bộ Công Thương. Lãnh đạo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) khẳng định, việc đánh giá, rà soát về xuất khẩu 400.000 tấn gạo lần này đã xin ý kiến 2 lần, lần một là các thành viên của tổ kiểm tra liên ngành, lần hai là trực tiếp xin ý kiến các Bộ trưởng theo chỉ đạo của Thủ tướng và hiện nay Bộ Công Thương vẫn đang thực hiện hết sức nghiêm túc chỉ đạo của Thủ tướng.

Bộ Công Thương đề nghị công khai ai đã đăng ký tờ khai XK gạo?

Trước sự việc trên, ngày 15/4, Bộ Công Thương có công văn hỏa tốc đề nghị Bộ Tài chính công khai danh sách những doanh nghiệp, thương nhân đã đăng ký tờ khai hải quan XK gạo tháng 4 theo hạn ngạch XK 400.000 tấn gạo.

Bộ Công Thương cho biết, những ngày qua Bộ đã nhận được nhiều văn bản của các thương nhân kinh doanh XK gạo phản ánh việc đăng ký tờ khai hải quan xuất hiện một số bất cập như thương nhân không được thông báo về thời gian bắt đầu tiếp nhận tờ khai xuất khẩu nên không đăng ký được kịp thời hoặc không tiếp cận được hệ thống (báo lỗi), cá biệt có trường hợp đã đăng ký được nhưng sau đó lại bị mất tờ khai trên hệ thống.

Do đó, Bộ Công Thương không ngần ngại đề nghị cung cấp rõ, cụ thể tên, số lượng, thị trường XK, cảng hay cửa khẩu xuất đến thời điểm hiện nay để các doanh nghiệp có thể nắm rõ hơn quy trình triển khai nghiệp vụ khải quan và nắm thông tin chi tiết hơn về việc thực hiện tờ khai hải quan XK gạo.

“Để có cơ sở tổng hợp báo cáo Thủ tướng về phương án điều hành XK gạo trong tháng 5/2020 đúng thời hạn, Bộ Công Thương đề nghị Bộ Tài chính cung cấp số liệu xuất khẩu gạo về Bộ Công Thương định kỳ trước 17 giờ hàng ngày, từ nay đến hết ngày 25/4 thông qua Cục xuất nhập khẩu” - văn bản hỏa tốc của Bộ Công Thương nhấn mạnh.

Theo đó, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng cũng có ý kiến chỉ đạo xử lý việc triển khai đăng ký mở tờ khai XK gạo của cơ quan Hải quan gây khó khăn cho thương nhân, yêu cầu làm rõ nhiều bất cập và đảm bảo tính công khai, minh bạch.

Trong một diễn biến khác, ngày 15/4, Văn phòng Chính phủ có văn bản truyền đạt chỉ đạo của Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu Bộ Tài chính báo cáo trách nhiệm quản lý, kiểm soát số lượng gạo được phép XK trong tháng 4. Cụ thể, trong báo cáo, Bộ Tài chính phải nêu cụ thể về quy trình, cách làm, danh sách các doanh nghiệp, thời gian mở tờ khai hải quan và số lượng gạo xuất khẩu của từng doanh nghiệp đã đăng ký thành công trên hệ thống, công tác phối hợp với Bộ Công Thương về việc này.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương đề nghị Bộ NN&PTNT cho ý kiến về vấn đề gạo nếp có tính trong lượng gạo dự trữ phục vụ an ninh lương thực quốc gia hay không. Kèm theo đó là đánh giá tác động, ảnh hưởng của gạo nếp trồng tại tỉnh Long An và tỉnh An Giang đối với an ninh lương thực quốc gia.

Bộ Công Thương cũng đề nghị Bộ NN&PTNT thông tin về diện tích gieo trồng, sản lượng dự kiến (quy ra gạo) của gạo nếp tại tỉnh Long An và An Giang theo từng vụ. Đồng thời đề xuất, kiến nghị về việc xuất khẩu gạo nếp trong thời gian tới.

Trước đó, UBND tỉnh Long An đã có kiến nghị đến Thủ tướng Chính phủ cho các doanh nghiệp XK lại gạo nếp không giới hạn số lượng nhằm giải quyết lượng gạo nếp tồn kho trong các doanh nghiệp. Đồng thời, giúp doanh nghiệp tiếp tục thu mua nếp của người dân với giá tốt hơn.

Tiếp tục thực hiện công khai, minh bạch trong điều hành XK gạo

Đi đến tận cùng vấn đề điều hành XK gạo, tối 17/4, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định thành lập đoàn kiểm tra liên ngành về XK gạo, trong đó có mời 3 bộ đại diện: Bộ Tài chính, Bộ NN&PTNT, Bộ Công an và Hiệp hội Lương thực Việt Nam tham gia. Đoàn kiểm tra liên ngành do Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh làm trưởng đoàn sẽ làm việc với một số cơ quan có liên quan để nắm tình hình về lượng gạo hàng hóa tại các cảng phục vụ công tác điều hành XK gạo.

Bộ Công Thương lý giải, việc lập đoàn kiểm tra trên xuất phát từ những diễn biến lộn xộn kể từ ngày các doanh nghiệp bắt đầu mở tờ khai đăng ký hạn ngạch XK qua hệ thống khai báo điện tử hải quan (từ 0h ngày 12/4).

Ngoài ra, nhiệm vụ của Đoàn kiểm tra liên ngành là làm việc với cơ quan hải quan và một số cơ quan có liên quan để nắm tình hình về lượng gạo hàng hóa tại các cảng, trên cơ sở đó xây dựng báo cáo Thủ tướng về tình hình XK gạo tháng 4/2020 và phương án điều hành xuất XK trong tháng 5/2020.

Trước đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng yêu cầu Bộ Công Thương khẩn trương nghiên cứu ý kiến của Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) về việc tháo gỡ khó khăn cho XK gạo. Cụ thể, Bộ Công Thương phải báo cáo về việc triển khai văn bản số 2827 ngày 10/4 của Văn phòng Chính phủ về công tác phối hợp với Bộ Tài chính để thực hiện chỉ đạo tại văn bản trên về XK gạo.

Ý kiến của VCCI đề nghị cho phép ứng trước hạn ngạch của tháng 5 ưu tiên giải quyết toàn bộ số gạo tồn đọng tại các cảng cho doanh nghiệp, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tránh được tổn thất và vẫn tiếp tục mua được lúa cho nông dân.

Việc phân bổ hạn ngạch sau này, VCCI cho rằng, nếu vẫn làm theo cách cũ thì đề nghị cần thông tin rõ ràng về thời gian mở tờ khai và khống chế số tờ khai hải quan đối với mỗi doanh nghiệp để tránh tập trung vào một số đơn vị "nhanh tay". Về mặt lâu dài nên xem xét thực hiện đấu giá quyền sử dụng hạn ngạch XK để bảo đảm công bằng.

Những câu chuyện rắc rối liên quan XK gạo kể trên đang để lại nhiều bài học trong công tác điều hành XK gạo, giữa sự phối hợp của các bộ ngành, địa phương với nhau, chứ không thể “đổ tội” cho bất kỳ bộ, ngành nào tạo ra những luồng thông tin không đáng có trong dư luận, ảnh hưởng tới tiến trình phát triển kinh tế của đất nước.