Các nhà máy công nghệ mới nhất dịch chuyển đến Đông Nam Á
Theo các bằng chứng được trích dẫn bởi nhiều nhà phân tích và các báo cáo khác nhau, sự chuyển dịch kéo dài một thập kỷ của các nhà sản xuất sử dụng nhiều lao động từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á đã được đẩy nhanh bởi các biện pháp đóng cửa nghiêm ngặt tại Trung Quốc từ tháng 3 đến tháng 5 vừa qua.
Sau khi nhiều nhà sản xuất dệt may và đồ nội thất ở Trung Quốc chuyển đến Bangladesh và Indonesia trong thập kỷ qua, làn sóng di chuyển sản xuất hiện nay chủ yếu liên quan đến các công ty sản xuất các sản phẩm điện tử tiêu dùng như điện thoại thông minh và máy tính bảng. Nhìn chung, dữ liệu chính thức về đầu tư trực tiếp nước ngoài của các nhà sản xuất Trung Quốc không cho thấy sự di cư ồ ạt khỏi ngành sản xuất tại Trung Quốc. Cục Thống kê Quốc gia (NBS) cho biết tốc độ tăng trưởng hàng năm của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Trung Quốc đã chậm lại khoảng 6% trong cả tháng 4 và tháng 5 từ mức 31,7% trong quý đầu năm nay. Tuy nhiên, con số đó đạt mức tăng trưởng trung bình 22,6% trong năm tháng đầu năm nay so với một năm trước đó. Đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao của Trung Quốc đã tăng 20,5% trong năm tháng đầu năm nay so với một năm trước đó, so với mức tăng trưởng 27% so với cùng kỳ năm trước trong quý đầu tiên.
Hồng Kông, Singapore, Hàn Quốc và Đài Loan đã từng được gọi là bốn “con rồng” châu Á giữa những năm 1960 và 1990 khi các nhà máy của họ cung cấp cho thế giới phương Tây các sản phẩm sản xuất giá rẻ. Sau khi Trung Quốc bắt đầu mở cửa nền kinh tế vào những năm 1980, nhiều nhà sản xuất Hồng Kông đã di chuyển lên phía bắc đến đồng bằng sông Châu Giang và đồng bằng sông Dương Tử. Hong Kong sau đó được chuyển đổi thành một trung tâm tài chính châu Á trong khi Trung Quốc đại lục trở thành trung tâm sản xuất lớn nhất thế giới. Vào những năm 2000, Trung Quốc bắt đầu tăng lương tối thiểu. Tại Quảng Châu, mức lương tối thiểu hàng tháng gần như tăng gấp đôi vào năm 2008 lên 860 nhân dân tệ (128 USD) từ 450 nhân dân tệ vào năm 2001. Tiền lương tiếp tục tăng lên 1.895 nhân dân tệ vào năm 2015 và đạt 2.100 nhân dân tệ tương đương 313 USD vào năm ngoái.
Hiện tại, lương cơ bản của công nhân may mặc là khoảng 243 USD ở Indonesia, 190 USD ở Campuchia, 157 USD ở Myanmar và 95 USD ở Bangladesh. Từ năm 2013 đến năm 2015, một số nhà sản xuất máy in Nhật Bản như Fuji Xerox, Kyocera và Canon đã công bố kế hoạch chuyển dây chuyền sản xuất của họ sang Việt Nam do chi phí nhân công ở Trung Quốc cùng với các chi phí khác đang tăng nhanh. Vào năm 2014, Samsung Electronics của Hàn Quốc cho biết họ sẽ tách khỏi Trung Quốc và xây dựng một nhà máy sản xuất điện thoại thông minh mới ở Việt Nam với giá 3 tỷ đô la. Sau cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng vào năm 2018 và năm ngoái, chính quyền Joe Biden đã tuyên bố sẽ tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu để ứng phó các hoạt động thương mại của Bắc Kinh. Trong khi đó, ngày càng có nhiều dây chuyền sản xuất chuyển từ Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á, trong đó Việt Nam nổi lên như một bên hưởng lợi lớn. Năm ngoái, ít nhất 11.000 công ty nước ngoài, chủ yếu ở các thành phố ven biển của Trung Quốc, đã hủy đăng ký công ty của họ, so với mức tăng ròng 8.000 công ty nước ngoài đăng ký vào năm 2020.
Các chuyên gia của Viện Kinh tế và Chính trị thế giới Trung Quốc cho rằng việc dịch chuyển sản xuất có thể là một điều tốt đối với Trung Quốc vì nó sẽ tăng cường sự phát triển của chuỗi cung ứng khu vực. Miễn là các nhà sản xuất Trung Quốc có thể nhận được nhiều đơn đặt hàng hơn để tạo ra các sản phẩm có giá trị cao hơn, thì việc các nhà sản xuất sản phẩm cấp thấp hơn sẽ chuyển sang các nước láng giềng. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng cảnh báo rằng sự di cư nhanh chóng của các nhà sản xuất có thể dẫn đến việc phi công nghiệp hóa. Còn các chuyên gia của Trường Nghiên cứu Quốc tế, Đại học Renmin của Trung Quốc cho biết: sự cạnh tranh chiến lược với Mỹ cho đến nay là động lực lớn nhất đẩy các công ty nước ngoài ra khỏi Trung Quốc. Tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu đã trở thành chiến lược kinh tế và ngoại giao quan trọng nhất của Mỹ kể từ khi Tổng thống Biden nhậm chức vào đầu năm 2021. Chiến lược này nhằm đẩy nhanh sự di cư của các nhà sản xuất khỏi Trung Quốc để Mỹ có thể giảm bớt sự phụ thuộc vào nước này.
Trong những năm gần đây, các nhà sản xuất điện thoại thông minh Trung Quốc như Huawei, Oppo và Xiaomi đã mở rộng sản xuất tại Việt Nam, nơi có lợi thế gần với tỉnh Quảng Đông, miền nam Trung Quốc. Theo Counterpoint, một công ty phân tích ngành có trụ sở tại Hồng Kông, thị phần toàn cầu của điện thoại di động Trung Quốc giảm dần xuống 67,4% vào năm ngoái từ 75% năm 2016 trong khi thị phần điện thoại di động sản xuất tại Ấn Độ và Việt Nam đang dần tăng lên. Năm ngoái, Hồng Kông và Trung Quốc đại lục đã xuất khẩu điện thoại di động trị giá 160 tỷ USD với thị phần khoảng 60% trong khi Việt Nam bán điện thoại di động trị giá 39 tỷ USD với thị phần khoảng 15%. Mới đây, Tạp chí Nikkei Asia của Nhật Bản cho biết rằng Apple Inc đang chuyển một số hoạt động sản xuất iPad ra khỏi Trung Quốc và sang Việt Nam sau khi gián đoạn chuỗi cung ứng và hậu cần do sự cố đóng cửa của Trung Quốc. Các báo cáo truyền thông cho biết vào tháng 4 rằng Apple sẽ sản xuất iPhone 13 của mình tại một nhà máy Foxconn gần Chennai, Ấn Độ - nhưng iPhone 13 Pro với màn hình lớn hơn sẽ vẫn được sản xuất tại Trung Quốc. Các biện pháp cấm vận đã làm tăng cường dòng chảy sản xuất khỏi Trung Quốc nhưng khó có khả năng các nước châu Á khác có thể thay thế Trung Quốc trở thành trung tâm sản xuất toàn cầu trong tương lai gần.