Sự cần thiết của việc ban hành Nghị định về Kinh doanh xăng dầu

Trong Tờ trình về việc ban hành Nghị định thay thế Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 3/9/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu và các Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 83/2014/NĐ-CP gửi Chính phủ, Bộ Công Thương đã nêu rõ sự cần thiết và cơ sở pháp lý việc ban hành Nghị định dựa trên 8 yếu tố.

Thứ nhất, Nghị định số 83/2014/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu được Chính phủ ban hành ngày 3/9/2014 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/11/2014. Kể từ khi ban hành và có hiệu lực thi hành đến nay, Nghị định số 83/2014/NĐ-CP đã được sửa đổi, bổ sung bởi các Nghị định: Nghị định số 08/2018/NĐ-CP ngày 15/1/2018 của Chính phủ sửa đổi một số Nghị định liên quan đến điều kiện đầu tư kinh doanh thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ Công Thương; Nghị định số 95/2021/NĐ-CP ngày 1/11/2021 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 3/9/2014 về kinh doanh xăng dầu; Nghị định số 80/2023/NĐ-CP ngày 17/11/2023 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 95/2021/NĐ-CP ngày 1/11/2021 và Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 3/9/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu.

Với 10 năm thực hiện Nghị định số 83/2014/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu, thị trường xăng dầu cơ bản được vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của nhà nước, giá xăng dầu tại thị trường trong nước vận hành theo xu hướng giá xăng dầu thế giới; hệ thống phân phối xăng dầu được mở rộng với nhiều đối tượng tham gia, bước đầu tạo ra sự cạnh tranh trên thị trường; nguồn cung xăng dầu cho thị trường nhìn tổng thể đã được bảo đảm cho nhu cầu sản xuất, tiêu dùng trong nước…

Thời gian gần đây, tình hình an ninh năng lượng trên thế giới cũng như của Việt Nam chịu ảnh hưởng nhiều bởi các xung đột trên thế giới, dẫn tới giá dầu trên thị trường thế giới diễn biến phức tạp, khó đoán định, nguồn cung trở nên khan hiếm, chi phí vận tải biến động tăng cao… Vì vậy, nhiều quy định về kinh doanh xăng dầu cần phải xem xét, sửa đổi, bổ sung, thay thế để đáp ứng với thực tiễn hiện nay cũng như trong tương lai.

Thứ hai, từ năm 2014 đến nay, nhiều văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến kinh doanh xăng dầu được ban hành mới hoặc sửa đổi, bổ sung như Luật Quy hoạch, Luật Quản lý ngoại thương, Luật Cạnh tranh, Luật Giá, Luật Bảo vệ môi trường,… dẫn tới căn cứ pháp lý, một số quy định điều hành thị trường xăng dầu cũng có nhiều thay đổi.

Thứ ba, Việt Nam hiện nay đã hội nhập sâu vào kinh tế thế giới thông qua việc ký kết nhiều Hiệp định Thương mại tự do song phương cũng như đa phương, dẫn tới thuế nhập khẩu đối với nhiều loại hàng hóa, trong đó có xăng dầu được cắt giảm theo lộ trình cam kết tại Hiệp định thương mại. Nguồn cung xăng dầu phục vụ cho nhu cầu trong nước đã thay đổi đáng kể về cơ cấu nguồn khi Nhà máy lọc dầu Dung Quất, Nghi Sơn cũng đã cung ứng ra thị trường được khoảng 70% nhu cầu nội địa.

Thứ tư, công tác "số hóa" trong kinh doanh xăng dầu mặc dù đã được một số doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu triển khai thực hiện nhưng chưa đáp ứng theo xu hướng của cuộc cách mạng 4.0. Do vậy, cần thúc đẩy thương nhân kinh doanh xăng dầu "số hóa", một mặt nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, mặt khác giúp cơ quan quản lý nhà nước điều hành thị trường xăng dầu được tốt hơn.

Thứ năm, thị trường xăng dầu sau một thời gian phát triển đã có nhiều thương nhân tham gia vào thị trường xăng dầu, cho phép thương nhân phân phối xăng dầu được mua xăng dầu từ thương nhân đầu mối và thương nhân phân phối xăng dầu khác, từ đó thúc đẩy thị trường xăng dầu cạnh tranh hơn. Tuy nhiên, việc cho phép thương nhân phân phối xăng dầu được mua xăng dầu của nhau tạo ra thị trường thứ cấp trong khâu phân phối (trung gian) làm tăng thêm chi phí trong khâu này.

Thứ sáu, hiện nay, giá xăng dầu là mức giá tối đa do Nhà nước công bố định kỳ dựa trên công thức giá xăng dầu cơ sở. Theo cơ chế này, Nhà nước ban hành tiêu chí, công thức tính giá, thông số tính toán giá, can thiệp quá sâu vào quyết định giá của doanh nghiệp. Nhằm giảm hẳn sự can thiệp của cơ quan nhà nước vào việc quyết định giá bán của doanh nghiệp, tạo môi trường cạnh tranh về giá xăng dầu theo cơ chế thị trường, giúp doanh nghiệp linh hoạt và tự chủ quyết định giá bán xăng dầu trên thị trường, dự thảo Nghị định tiếp cận theo hướng Nhà nước chỉ công bố giá xăng dầu thế giới và một số chi phí cố định. Thương nhân tự công bố giá bán tối đa dựa trên công thức giá do Nhà nước quy định. Giá bán xăng dầu trên thị trường của doanh nghiệp không được cao hơn giá bán tối đa theo công thức đã quy định. Sau khi công bố, thương nhân thông báo giá bán cho cơ quan nhà nước để giám sát.

Thứ bảy, Quỹ Bình ổn giá xăng dầu được sử dụng thường xuyên, liên tục theo quy định hiện nay. Tuy nhiên, cơ quan thanh tra, kiểm tra của Đảng có ý kiến về việc trích lập, chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu hiện nay được thực hiện thường xuyên, liên tục, không có thời gian cụ thể là chưa phù hợp với quy định tại Luật Giá.

Do vậy, cần có cơ chế mới thay cho cơ chế điều hành giá hiện nay và cơ chế này cần được thể hiện công khai, minh bạch để các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu dự báo được và quyết định tự công bố giá theo quy định của pháp luật. Đây cũng là cơ chế điều hành nhiều nước trên thế giới và trong khu vực đang áp dụng.

Thứ tám, các vấn đề khác: bổ sung chế tài áp dụng khi thương nhân không thực hiện đúng quy định của pháp luật về kinh doanh xăng dầu; quy trình xử lý vi phạm của thương nhân; trách nhiệm của các cơ quan có liên quan trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu…

Theo Bộ Công Thương, nghị định về kinh doanh xăng dầu đã có nhiều lần sửa đổi, bổ sung nên cũng cần hợp nhất lại thành một Nghị định cùng với các nội dung mới để doanh nghiệp, người dân và các cơ quan điều hành thuận lợi trong việc nghiên cứu và thực thi. Từ những nội dung trên, việc nghiên cứu, ban hành một Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu thay thế cho các Nghị định về kinh doanh xăng dầu hiện hành (Nghị định số 83/2014/NĐ-CP, Nghị định số 95/2021/NĐ-CP, Nghị định số 80/2023/NĐ-CP) là cần thiết.

Đặc biệt, trong quá trình soạn thảo Nghị định, Bộ Công Thương đã tham khảo kinh nghiệm về công tác điều hành xăng dầu của một số quốc gia như Singapore, Ấn Độ cho phép kinh doanh tự xác định giá xăng dầu theo cơ chế thị trường, nhằm đạt được mục tiêu góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng nhu cầu sử dụng trong nước.