Gỡ điểm nghẽn chính sách phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã

Dịch Covid-19 khiến doanh thu khu vực KTTT, HTX giảm 40%

Theo báo cáo của Liên minh HTX Việt Nam, 5 tháng đầu năm 2021, cả nước thành lập mới 641 HTX, 2 liên hiệp HTX, 1.300 tổ hợp tác (THT), đạt 42,7% kế hoạch năm 2021. Đến cuối tháng 5/2021, cả nước có 25.667 HTX, tăng 1.156 HTX so với cùng kỳ năm 2020, thu hút 6,8 triệu thành viên và 2,5 triệu lao động.

Tuy nhiên, hoạt động của khu vực KTTT, HTX nổi lên một số vấn đề. Nhiều HTX được thành lập theo tiêu chí số 13 của Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới hoạt động cầm chừng hoặc ngừng hoạt động; tỷ lệ HTX ứng dụng công nghệ cao gắn với chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực quốc gia, vùng, địa phương còn ít (chiếm hơn 5%/tổng số HTX); một số tỷ lệ khá lớn (hơn 70%) HTX quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, năng lực tài chính và quản trị yếu, thiếu nguồn lực thực hiện, ít có khả năng tự huy động nguồn lực từ thị trường; phần lớn HTX nông nghiệp, du lịch, tiểu thủ công nghiệp, thương mại, vận tải... bị thiệt hại bởi dịch Covid-19 dẫn đến doanh thu dịch vụ nội bộ và tiêu thụ sản phẩm giảm trên 40%.

Gỡ điểm nghẽn chính sách phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã

Ông Nguyễn Ngọc Bảo - Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam - cho biết, mục tiêu phát triển KTTT, HTX năm 2021 là thành lập mới 1.500 HTX, 15 liên hiệp HTX và 2.500 THT; xây dựng 200 mô hình HTX ứng dụng công nghệ cao, sản xuất gắn với chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực quốc gia, vùng, địa phương;... Tuy nhiên, tình hình dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, do vậy việc hoàn thành các chỉ tiêu này gặp nhiều khó khăn.

Cũng theo ông Nguyễn Ngọc Bảo, mặc dù nhiều cơ chế, chính sách liên quan đến phát triển KTTT, HTX được ban hành và thực thi, thúc đẩy khu vực KTTT, HTX phát triển cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, một số chính sách, pháp luật của Nhà nước còn bỏ sót hoặc không nêu cụ thể phạm vi, đối tượng điều chỉnh là HTX cho nên các HTX không thể tiếp cận được các nguồn lực và các bộ, ngành, UBND tỉnh không có căn cứ để triển khai, bố trí kinh phí ngân sách Nhà nước hỗ trợ.

Đơn cử, một số chính sách hỗ trợ HTX được quy định tại Điều 6 Luật HTX năm 2012 và Nghị định số 193/2013/NĐ-CP ngày 21/11/2013 của Chính phủ; Thông báo kết luận của Thủ tướng Chính phủ số 276/TB-VPCP ngày 3/8/2018 tại cuộc họp với Liên minh HTX về tình hình KTTT, HTX... chưa được thực hiện trên địa bàn cả nước hoặc có ít địa phương thực hiện như: Chính sách thuế ưu đãi cho HTX; xử lý tài sản không chia của HTX khi giải thể, chuyển đổi sang hình thức tổ chức khác; hướng dẫn xử lý các khoản nợ các tổ chức tín dụng của HTX khi giải thể, phá sản...

Về chính sách thuế, phí đối với HTX có một số bất cập như thuế giá trị gia tăng làm chi phí sản xuất, giảm khả năng cạnh tranh và không khuyến khích HTX hợp tác để thành lập các liên hiệp HTX có quy mô lớn; Luật Thuế thu nhập DN chưa quy định tiêu chí, công thức tính thuế áp dụng cho HTX, chưa quy định ưu đãi thuế thu nhập DN đối với các HTX phi nông nghiệp, thuế thu nhập cá nhân (thuế suất 5%) đối với thành viên HTX không hợp lý, không khuyến khích người dân góp vốn thành lập HTX...

Một số chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho các HTX trong dịch Covid-19 tuy nhiên, một số nội dung quy định thực thi chính sách không quy định rõ đối tượng thụ hưởng là HTX hoặc người lao động trong HTX; một số văn bản thủ tục hành chính, hồ sơ phức tạo, qua nhiều cơ quan, ban ngành khiến các HTX thấy mất nhiều thời gian mà mức hỗ trợ không đáng kể, thậm chí có thể không đủ bù phần chi phí làm hồ sơ thụ hưởng; một số quy định vay 0% trả lương cho người lao động nghỉ việc, thực tế HTX không chấm dứt hợp đồng lao động với người lao động mà chỉ cho tạm ngủ việc hoặc giảm thời gian đi làm, sử dụng nguồn quỹ dự phòng để duy trì trả lương và hỗ trợ tài chính cho người lao động.

Từ những vướng mắc trên, ông Nguyễn Ngọc Bảo đề xuất Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) và các Bộ, ngành liên quan sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật, tạo điều kiện cho HTX tiếp cận được nguồn lực để phát triển, đồng thời cơ quan quản lý Nhà nước tăng cường hoạt động quản lý HTX…. Bên cạnh đó, tập trung nguồn lực xây dựng mô hình HTX sản xuất gắn với chuỗi giá trị, bố trí vốn xây dựng cơ sở hạ tầng gắn với logistics hỗ trợ KTTT, HTX.

Cần khắc phục sự "lãng quên" khu vực này khi xây dựng các cơ chế chính sách ở các Bộ, ngành địa phương, ông Nguyễn Văn Thịnh - Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam - kiến nghị, Bộ KH&ĐT cần nghiên cứu sửa Luật HTX 2012, đưa vào kế hoạch xây dựng lập pháp của năm 2022. Bởi nếu không sửa sớm thì sẽ cản trở sự phát triển KTTT, HTX trong thời gian tới.

Liên quan tới đầu tư công, ông Nguyễn Văn Thịnh cho rằng, cần hỗ trợ phát triển hạ tầng KTTT, HTX, vì đây đang là vùng trũng nhất. Trong đó, cần tập trung đầu tư hạ tầng về giao thông, thuỷ lợi, nhà xưởng, hạ tầng về công nghệ thông tin liên quan tới chuyển đổi số 4.0 để khu vực KTTT, HTX không tụt hậu so với khu vực kinh tế khác.

Có thể thiết kế chương trình ODA riêng cho khu vực KTTT, HTX

Trước kiến nghị của Hệ thống Liên minh HTX về hoàn thiện thể chế, ông Nguyễn Chí Dũng - Bộ trưởng Bộ KH&ĐT - nhận định, cần nghiên cứu kịp thời, đánh giá, phân tích để không phải chỉ có thể chế liên quan trực tiếp tới KTTT, HTX mà còn các chính sách của các ngành, lĩnh vực khác cũng phải hiện diện ở khu vực này.

Ông Nguyễn Chí Dũng cho rằng, có thể thiết kế chương trình ODA riêng cho khu vực KTTT, HTX để giải quyết các vấn đề ở Trung ương và địa phương. Tuy nhiên, cần chọn vấn đề, nội dung cho cụ thể như: hỗ trợ thu hút được DN; liên kết tạo được chuỗi; xây dựng cơ sở hạ tầng về chế biến, bảo quản; đào tạo nhân lực, hạ tầng; xây dựng cơ sở về dữ liệu HTX, sản phẩm HTX.

Về định hướng phát triển trong thời gian tới, ông Nguyễn Chí Dũng cho biết, sẽ sửa đổi chính sách để thu hút DN đầu tư vào nông nghiệp, cân đối cung cầu trong sản xuất. Việc sửa đổi chính sách cần phải tạo hỗ trợ thiết thực cho hệ thống Liên minh HTX từ Trung ương tới địa phương để giúp người dân nhận thấy rõ lợi ích từ việc tham gia HTX, đóng góp sức lực của mình vào phát triển KTTT, HTX. Làm sao để những hỗ trợ của khu vực này chỉ là ban đầu, sau đó khu vực này sẽ tự lớn lên được.