Chuyên gia kinh tế, TS. Lê Đăng Doanh: Ngành Công Thương đã đạt nhiều thành công trong quá trình tái cơ cấu

Ông đánh giá như thế nào về kết quả đạt được của ngành Công Thương trong thực hiện Đề án Tái cơ cấu ngành Công Thương? Trong đề án này, mục tiêu phấn đấu tốc độ tăng trưởng giá trị gia tăng công nghiệp đạt bình quân trên 8,5%/năm; tỷ trọng công nghiệp chế biến, chế tạo trong GDP đạt khoảng 30% vào năm 2030 nên được tiếp cận như thế nào và chúng ta cần làm gì để biến “phấn đấu” thành hiện thực, thưa ông?

Ngành Công Thương đã đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận trong quá trình tái cơ cấu. Với ngành công nghiệp đã có nhiều cố gắng để khôi phục và phát triển sản xuất trong những năm qua. Chỉ số sản xuất ngành công nghiệp (IIP) năm 2023 đã có chuyển biến tích cực, tháng 4/2023 tăng 3,6 % so với tháng trước và tăng 0,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, IIP ngành công nghiệp chế biến chế tạo tăng 3,7% so với tháng trước và tăng 0,2% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy vậy, sản xuất công nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn, tính chung 4 tháng năm 2023, IIP ước giảm 1,8% so với cùng kỳ năm trước (cùng tăng 7,8%) do kinh tế thế giới tiếp tục gặp nhiều khó khăn, biến động khó lường, lạm phát các nước mặc dù hạ nhiệt nhưng vẫn ở mức cao, đơn hàng cho ngành dệt may, da giày giảm, kim ngạch xuất khẩu giảm, tốc độ tăng trưởng của Thành phố Hồ Chí Minh và một số trung tâm công nghiệp còn thấp.

Hiện nay, chưa thể dự báo chính xác mức độ cải thiện của kinh tế thế giới trong những năm tới do chưa thể biết bao giờ xung đột giữa Nga và Ucraina kết thúc, kinh tế Mỹ có tránh được suy thoái và kinh tế châu Âu sẽ chuyển biến ra sao, nhu cầu của kinh tế thế giới sẽ hồi phục và phát triển thế nào. Các nước phát triển cũng nâng cao các yêu cầu, tiêu chuẩn về quyền người lao động, bảo vệ môi trường, tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ...

Việt Nam đã hội nhập sâu vào kinh tế khu vực và thế giới, ký kết 17 hiệp định thương mại tự do, có quan hệ thương mại với 221 nền kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất-nhập khẩu hàng hóa, đồng thời cũng đòi hỏi phải nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đồng thời cách mạng công nghiệp 4.0 với trí thông minh nhân tạo, Internet vạn vật, chuyển đổi sang kinh tế xanh...diễn biến nhanh chóng, đòi hỏi sản xuất công nghiệp phải tái cơ cấu, đầu tư mạnh vào khoa học-công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để nâng cao năng suất lao động, cải thiện tỷ lệ giá trị gia tăng được sản xuất tại Việt Nam trong các sản phẩm sản xuất và xuất khẩu.

Các doanh nghiệp Việt Nam cũng cần kết nối trực tiếp theo chuỗi giá, thực hiện công khai minh bạch với các đối tác xuyên biên giới. Bộ máy nhà nước cần nâng cao hiệu quả trợ giúp doanh nghiệp, chuyển mạnh sang Chính phủ điện tử, giảm bớt các giấy phép con, chi phí không chính thức. Theo Báo cáo PCI năm 2022 của VCCI, chi phí cho cán bộ thuế gia tăng từ 33,8% (năm 2021) lên 54,5% (năm 2022). Các chi phí này làm giảm năng lực cạnh tranh, hạn chế năng lực tài chính của doanh nghiệp đầu tư vào tiến bộ khoa học-công nghệ.

Xuất nhập khẩu năm 2022 ghi nhận nhiều cột mốc lịch sử khi lần đầu tiên tổng kim ngạch thương mại vượt 700 tỷ USD, bên cạnh đó là con số xuất siêu khoảng 10 tỷ USD, nhiều ngành hàng bước vào các “câu lạc bộ tỷ USD và chục tỷ USD, ông có bình luận gì về những thành tựu này?

Trong tình hình kinh tế thế giới còn nhiều biến động và khó khăn những tiến bộ và thành tực kể trên là rất đáng trân trọng, cần được phân tích để rút ra những bài học kinh nghiệm để nhân rộng và phổ biến trong toàn ngành Công Thương.

Năng suất lao động trong các ngành công nghiệp thấp nhất trong nhiều ngành kinh tế, ông nhận định ra sao về ý kiến này và cần lấp lỗ hổng này như thế nào?

Nâng cao năng suất lao động là yêu cầu bắt buộc trong cuộc cạnh tranh ngày nay. Các ngành công nghiệp cần chuyển mạnh sang kinh tế số, liên kết với các viện nghiên cứu, các trường đại học để đổi mới, sáng tạo, đưa ra những sản phẩm, dịch vụ mới. Một điển hình tiên tiến là Công ty Cổ phần Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, Hà Nội đã liên tục chuyển đổi số, đưa ra mô hình Ngôi nhà Thông Minh Smart Home, Thành phố Thông Minh Smart City, Nông nghiệp Thông Minh, liên tục tăng năng suất lao động, phát huy tính sáng tạo của đội ngũ quản lý và người lao động.

Thưa ông, để thực hiện Đề án Tái cơ cấu ngành Công Thương thành công trong giai đoạn tới, vấn đề quan trọng nhất vẫn là thể chế, chính sách nhằm tạo hành lang pháp lý cho cơ quan quản lý và doanh nghiệp. Về nội dung này ông có gợi mở cụ thể nào? Đồng thời, để hiện thực hóa các mục tiêu trong đề án trên, giải pháp cần được tập trung là gì?

Chúng ta đã có bài học kinh nghiệm của những năm đổi mới, xé rào và cắt giảm các giấy phép con năm 2000-2001 khi thực hiện quyền tự do kinh doanh theo pháp luật của công dân. Cần tổ chức đối thoại với doanh nghiệp, nghiên cứu kỹ các giấy phép con hiện nay đã tăng lên đáng kể. Cần chuyển mạnh sang Chính phủ điện tử, thực hiện công khai minh bạch trong các quan hệ giữa nhà nước với doanh nghiệp và công dân.

Hiện nay đã xuất hiện nhiều mô hình tiên tiến ở Đồng Tháp, Quảng Ninh, Hải Phòng… thường xuyên lắng nghe phản ánh của doanh nghiệp để giảm bớt các thủ tục phiền hà, giảm bớt chi phí về thời gian và tiền bạc cho doanh nghiệp và công dân. Công cuộc chống tham nhũng đã đạt được nhiều tiến bộ, cần chuyển thành những quy định của Nhà nước, cắt giảm các khoản chi tiêu lãng phí, hình thức, kém hiệu quả, tập trung thúc đẩy vận dụng tiến bộ khoa học-kỹ thuật, nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo, y tế cho người dân.