Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ trong thời đại 4.0 như thế nào

Ngày 2/8, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), Hội Sở hữu trí tuệ Việt Nam (VIPA) tổ chức Hội thảo “Bảo hộ và quản lý tài sản sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt Nam trong thời đại công nghiệp 4.0”.

Việt Nam có khả năng trở thành nước có số lượng nộp đơn đăng ký sáng chế hàng đầu ASEAN

Phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Thitapha Wattanapruttipaisan – Giám đốc Văn phòng tại Singapore – Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới – nhận định, trong những thập kỷ qua, Việt Nam đã ghi nhận thành tích kinh tế nổi bật, thành tựu này sẽ thay đổi sự đổi mới và không gian công nghệ trong và ngoài ASEAN. Trong nhiều năm qua, trong Chỉ số đổi mới Toàn cầu của WIPO, Việt Nam đứng đầu trong số 34 nước thuộc nhóm thu nhập trung bình thấp.

Tại Việt Nam, công nghệ truyền thông như giao diện người, máy tính tốc độ cao và phân tích dữ liệu chiếm khoảng một nửa danh mục sáng chế gần đây. Các mô hình kinh doanh kỹ thuật số mới và sáng tạo cũng đã xuất hiện với tốc độ chóng mặt. Việt Nam đang sở hữu khoảng 10 kỳ lân trong nước (các công ty khởi nghiệp công nghệ được định giá thị trường từ 1 tỷ USD trở lên), chiếm gần 10% trong tổng số khoảng 36 kỳ lân trong ASEAN vào năm 2021.

Các kỳ lân Việt Nam đã đạt được vị thế của mình chỉ trong vòng chưa đầy một thập kỷ, trong khi đó, các công ty trong danh sách Fortune 500 phải mất 20 năm mới đạt được mức định giá tỷ USD. “Trong những năm tới, Việt Nam cũng có khả năng trở thành nước có số lượng nộp đơn đăng ký sáng chế hàng đầu ASEAN”, bà Thitapha Wattanapruttipaisan nhận định.

Tại Hội thảo, các cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia, doanh nghiệp đã cùng nhau cập nhật thông tin về Luật Sở hữu trí tuệ mới sửa đổi; cách thức bảo hộ sở hữu trí tuệ trong thương mại điện tử và môi trường công nghiệp 4.0; cách thức định giá tài sản sở hữu trí tuệ. Đồng thời, các chuyên gia chia sẻ các kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam trong công cuộc xây dựng và quản lý sở hữu trí tuệ giúp hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tiến hành có hiệu quả việc bảo hộ và quản lý tài sản sở hữu của mình trong nước và ra nước ngoài.

Bà Nguyễn Thị Thu Hà – Luật sư thành viên, Công ty Luật Vision & Associates, đây là lần sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ mang tính toàn diện và sâu rộng nhất từ trước đến nay. Trong đó, các thay đổi liên quan đến các chế định bảo hộ nhãn hiệu sẽ là điều mà các doanh nghiệp phải quan tâm trước hết. Bởi vì các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đã bắt đầu quan tâm đến sở hữu trí tuệ, mà cụ thể là các nhãn hiệu để phục vụ cho các hàng hóa, dịch vụ của họ.

Liên quan đến nhãn hiệu, Luật Sở hữu trí tuệ 2022 đã mở rộng ra bảo hộ đến nhãn hiệu âm thanh bên cạnh nhãn hiệu chữ, nhãn hiệu hình. Các tiêu chí đánh giá các nhãn hiệu nổi tiếng, cũng như các căn cứ đề từ chối, hủy bỏ hay chấm dứt hiệu lực của nhãn hiệu đây cũng những điểm mà các doanh nghiệp Việt Nam cần phải quan tâm và nắm các quy định mới để vận dụng tốt nhất cũng như bảo hộ nhãn hiệu của mình.

Bên cạnh đó, về cơ chế thực thi quyền sở hữu trí tuệ theo Luật Sở hữu trí tuệ 2022 đã có những thay đổi khá tích cực. Cụ thể như việc cho phép sự tham gia chủ động hơn của các cơ quan nhà nước, mà ở đây là cơ quan hải quan trong việc xử lý các hành vi xâm phạm.

Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian cũng đã bước đầu bị ràng buộc trách nhiệm liên quan đến quyền tác giả hoặc liên quan đến hành vi xâm phạm trên các nền tảng do họ cung cấp. Ngoài ra, còn có những thay đổi liên quan đến việc thực thi trên môi trường số, mà cụ thể ở đây liên quan đến tên miền. Theo đó, việc đăng ký tên miền đã không còn bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam bên cạnh việc đăng ký nhãn hiệu thì cần ngay lập tức nghĩ tới việc đăng ký tên miền. Cụ thể ở đây là các tên miền .vn và .com.vn. Bởi lẽ, khi bên thứ 3 có hành vi chiếm đoạt tên miền đó thì việc xử lý hành vi xâm phạm tên miền sẽ trở lên khá khó khăn.

Nâng cao nhận thức từ chính các doanh nghiệp

Ở góc độ doanh nghiệp, theo ông Lương Minh Huân – Viện Phát triển doanh nghiệp (VCCI) - nhận định, trong thời đại của cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập quốc tế sâu rộng, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ lại càng trở nên phức tạp khi mà sự phát triển của khoa học, công nghệ vừa giúp phát huy và lan tỏa mạnh mẽ những mặt tích cực nhưng đồng thời cũng khuếch đại gấp nhiều lần các vấn đề nổi cộm về sở hữu trí tuệ mà doanh nghiệp phải đối mặt.

Điển hình là các hành vi xâm phạm đang diễn ra ngày càng nhanh chóng hơn, tinh vi hơn với quy mô rộng lớn hơn, vượt qua cả ranh giới về địa lý và lãnh thổ quốc gia, thay đổi hình thức từ môi trường kinh doanh truyền thống lên môi trường thương mại điện tử và internet. “Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải nhận thức cao hơn nữa về vai trò sở hữu trí tuệ, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 cũng như hội nhập mạnh mẽ hiện nay”, ông Lương Minh Huân đánh giá.

Dẫn báo cáo Chỉ số sở hữu quốc tế năm 2022 của Phòng Thương mại Hoa Kỳ, ông Lương Minh Huân cho hay, chỉ số đo lường sở hữu trí tuệ của Việt Nam năm 2022 chỉ xếp thứ 45/55 quốc gia được xếp hạng, tức là thuộc 1/3 các quốc gia bị đánh giá thấp, giảm một bậc so với năm 2021. Ngoài ra, nếu so sánh với con số hơn 860 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường thì số lượng đơn đăng ký và văn bản được cấp trong thời gian qua vẫn rất khiêm tốn. Chưa kể đến việc chúng ta liên tục phải chứng kiến những bài học đắt giá về việc doanh nghiệp Việt Nam bị tranh chấp về quyền sở hữu công nghiệp, thương hiệu, thậm chí là bị lợi dụng và chiếm đoạt các thành quả sáng tạo cả ở trong và ngoài nước.

“Hiện, nhận thức của doanh nghiệp về sở hữu trí tuệ ngày càng nâng cao thể hiện thông qua con số bảo hộ sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp trong giai đoạn 2010-2021 được tăng lên từ trên 30% lên trên 40%. Bên cạnh những kết quả đạt được thì nhận thức của doanh nghiệp cũng như quá trình thực thi sở hữu trí tuệ chưa tương xứng với thực trạng phát triển của cộng động doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập và cách mạng công nghiệp 4.0”, ông Huân đánh giá.

Theo các chuyên gia, nhận thức được những giá trị tiềm ẩn của sở hữu trí tuệ, các doanh nghiệp phải tăng cường đẩy mạnh xây dựng và quản lý các tài sản này, không chỉ để phòng chống nạn xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ mà còn nhằm mục đích tạo ra công cụ nâng cao khả năng cạnh tranh, sức ảnh hưởng trong ngành và vị thế của mình trên thị trường. Các doanh nghiệp cần thấy rõ rằng, với xu hướng hiện tại, sở hữu trí tuệ là một loại tài sản mang lại giá trị kinh tế đáng kể và là thước đo cho sự phát triển và cải cách của mình.

“Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, quyền sở hữu trí tuệ sẽ trở thành một trong những công cụ quyết định sức mạnh cạnh tranh của các tổ chức, doanh nghiệp. Chúng ta hi vọng sẽ có nhiều doanh nghiệp Việt Nam có thể nộp hàng trăm đơn sáng chế một năm, có thương hiệu mạnh và một số thương hiệu nổi tiếng không chỉ trong nước mà trên thị trường quốc tế”, ông Phạm Nghiêm Xuân Bắc – Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ Việt Nam chia sẻ.