Đảm bảo an ninh năng lượng - Bài toán nan giải

CôngThương - Thách thức trong nhập khẩu năng lượng

Theo Quy hoạch điện VII, tổng lượng than cần cho ngành điện vào năm 2020 là 67,3 triệu tấn để sản xuất khoảng 156 tỷ kWh (chiếm 46,8% sản lượng điện sản xuất). Đến năm 2030 sẽ tiêu thụ 171 triệu tấn than để sản xuất khoảng 394 tỷ kWh (chiếm 56,4% sản lượng điện sản xuất). Với yêu cầu này, từ năm 2015, Việt Nam sẽ phải nhập khẩu khoảng 6 triệu tấn than/năm. Riêng nguồn điện sử dụng khí thiên nhiên sẽ đạt công suất 10.400 MW vào năm 2020, sản xuất khoảng 66 tỷ kWh điện, chiếm 20% sản lượng điện; năm 2030 sẽ nâng công suất lên 11.300 MW, sản xuất khoảng 73,1 tỷ kWh điện, chiếm 10,5% sản lượng điện. Thực tế, nguồn khí sản xuất trong nước chưa đáp ứng nhu cầu. Riêng năm 2012, EVN tính toán nhu cầu cấp khí cho điện lên tới 6,6 tỷ m3 nhưng PVN cho biết chỉ cấp được 5,7 tỷ m3. Như vậy, ngành điện sẽ thiếu 800 triệu m3 khí, tương đương phải bù thêm 18.000 tỷ đồng để phát dầu 4,2 tỷ kWh điện. Mặc dù Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã chỉ đạo, khí phải ưu tiên trước hết cho điện, nhưng thiếu khí vẫn luôn là nỗi ám ảnh lớn của EVN vì nếu chạy dầu sẽ làm cho bức tranh tài chính của EVN càng ảm đạm hơn. 

Rõ ràng, nhu cầu sử dụng than, khí cho các nhà máy nhiệt điện là rất lớn. Từ một nước xuất khẩu năng lượng, Việt Nam ngày càng phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu. Hiện nay, Bộ Công Thương đang tìm kiếm các nguồn khí nhập khẩu từ Malaysia, Indonesia, Brunei thông qua việc sử dụng các cơ sở hạ tầng sẵn có và hệ thống đường ống xuyên ASEAN trong khuôn khổ hợp tác với các nước trong khu vực. Thúc đẩy quan hệ hợp tác để nhập khí LNG từ Nga, khu vực Đông Nam Á, Trung Đông, Australia và châu Phi.

Với việc nhập khẩu than, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng cho biết, khó nhất chưa phải là năng lực tài chính mà là tìm đâu ra nguồn để nhập. TS. Nguyễn Thành Sơn - Giám đốc Công ty Năng lượng Sông Hồng - phân tích: Việc nhập khẩu than còn phải cạnh tranh khốc liệt với nhiều quốc gia có chung thị trường nhập khẩu như: Trung Quốc, Nhật Bản. Đây sẽ là bài toán khó cho Việt Nam, nhất là khi giá than nhập khẩu leo thang từng ngày. Phó Tổng giám đốc EVN - Dương Quang Thành - cho hay, than là mặt hàng đặc biệt, khi đặt bút ký hợp đồng đối tác mới mở rộng mỏ, tăng công suất. Qua thực tế khảo sát việc mua, bán than của một số đối tác cho thấy, lúc đầu họ chào giá 70 USD/tấn, sau một hồi đàm phán, giá đã được đẩy lên đến 120 USD/tấn.

Không chỉ có than, khí cho điện đứng trước nguy cơ thiếu trầm trọng, dầu thô cũng chỉ đáp ứng 37% nhu cầu trong nước, còn lại phải nhập thêm và khai thác từ ngoài. Hiện, Việt Nam đang triển khai tích cực các dự án ở Algeria, Mông Cổ, Malaysia,  Nga, Irắc, Venezuela, Cuba, Iran. Tìm kiếm ký các hợp đồng với Gazprom, Zarubernheft, Nga và các đối tác của Kazakhstan. Đa dạng các hình thức đầu tư; thành lập liên minh tham gia đấu thầu ở nước ngoài, nhất là các vùng nước sâu nhưng có nhiều tiềm năng và triển vọng dầu khí. Tuy nhiên, khai thác dầu thô cũng không dễ dàng, nhất là khai thác ở nước ngoài do đòi hỏi về vốn đầu tư lớn, công nghệ khắt khe. Đó là chưa kể những khó khăn khác khi thăm dò, khai thác ở các khu vực chồng lấn, nhạy cảm.

Những khó khăn thách thức trong nhập khẩu năng lượng không chỉ là nỗi lo của các cấp lãnh đạo mà còn là nỗi băn khoăn của người dân trước bài toán về quản lý, khai thác tài nguyên như thế nào cho hợp lý, tránh tình trạng xuất đi ồ ạt rồi lại nhập về khó khăn.

Chính sách bất cập

Mặc dù năng lượng là vấn đề quan trọng hàng đầu nhưng theo nhiều chuyên gia, cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về tài nguyên than còn nhiều điểm chưa hợp lý, thiếu sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, thống nhất giữa các cơ quan quản lý nhà nước với các doanh nghiệp (DN) khai thác, chế biến và sử dụng than. Các chính sách thuế về tài nguyên than, tài nguyên nước chưa thực sự phù hợp với quy luật và sự biến động của thị trường. Thêm vào đó, ở một số DN, cơ chế quản lý, phương thức sản xuất, kinh doanh chưa hoàn thiện, quyền lợi sản xuất và trách nhiệm không rõ ràng, chính sách không rạch ròi, trình độ quản lý chưa cao, hiệu suất thấp. Tình trạng khai thác và xuất khẩu than trái phép vẫn diễn ra rất phức tạp... Cho dù được đánh giá trữ lượng trên 5,88 tỷ tấn, trong đó cấp A+B+C là 4,9 tỷ tấn nhưng việc thăm dò, khai thác bể than đồng bằng Bắc bộ và thềm lục địa vẫn còn là ẩn số. Việc phê duyệt quy hoạch ngành than quá chậm cũng ảnh hưởng đến kế hoạch nhập khẩu. Việc thăm dò, khai thác phát triển mỏ mới đang bị đình trệ do thông báo tạm dừng cấp phép khai thác khoáng sản chưa được dỡ bỏ. Nhiều đề án đã trình Bộ Tài nguyên - Môi trường nhưng chưa được giải quyết hoặc không được tiếp nhận…

Với ngành dầu khí, mặc dù tổng trữ lượng và tiềm năng dầu khí toàn thềm lục địa ước tính lên tới 3,3 -4,4 tỷ tấn dầu qui đổi, tập trung chủ yếu ở vùng nước sâu, xa bờ và các vùng chồng lấn, nhạy cảm về chính trị (các bể Hoàng Sa và Trường Sa).

Riêng ngành điện, khó khăn ở  huy động vốn đầu tư. Dù là DN độc quyền và được Chính phủ bảo lãnh, nhưng các tổ chức tín dụng cũng không mấy hào hứng với các khoản vay lớn, thời gian vay dài của ngành điện. Thêm vào đó, những khoản nợ khổng lồ của EVN được công bố cũng ảnh hưởng không nhỏ tới việc thu xếp vốn của các nhà tài trợ. Suất đầu tư cao, quy mô của các dự án lên đến hàng chục tỷ USD/năm, trong khi chính sách giá chưa đủ hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài đến với các dự án điện.

Theo Tổng giám đốc EVN - Phạm Lê Thanh, hiện tổng nhu cầu đầu tư cho kế hoạch 5 năm (2011 – 2015) của ngành điện là 514.000 tỷ đồng, nhưng EVN mới chỉ thu xếp được khoảng 298.000 tỷ, như vậy vẫn còn thiếu 216.000 tỷ nữa. Đây là bài toán không dễ giải quyết trong năm 2012 cũng như 5 năm tới. Việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân đang vướng ở khâu xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Việc phát triển năng lượng tái tạo không chỉ khó khăn về vốn mà còn vướng ở cả hành lang pháp lý. Hiện, Việt Nam đang tích cực hoàn thiện hệ thống chính sách, chế tài nhằm hướng tới kêu gọi các tổ chức quốc tế, các nước, DN hợp tác hỗ trợ kỹ thuật, tín dụng ưu đãi cho phát triển các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo, đặc biệt là gió, mặt trời, nhiên liệu sinh học, biogas, thủy điện nhỏ…

Cần sự bắt tay của ba “ông lớn”

Ông Lê Tuấn Phong - phó Tổng cục trưởng Tổng cục Năng lượng -  cho biết, với mục tiêu đảm bảo cung cấp đủ năng lượng cho nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, Việt Nam phấn đấu năng lượng sơ cấp năm 2010 đạt khoảng 47,5 - 49,5 triệu TOE (tấn dầu quy đổi), đến năm 2020 đạt khoảng 100 - 110 triệu TOE, đến năm 2025 khoảng 110 - 120 triệu TOE và đến năm 2050 khoảng 310 - 320 triệu TOE. Dự trữ xăng dầu quốc gia năm 2010 đạt 45 ngày tiêu dùng trong nước, năm 2020 đạt 60 ngày và năm 2025 đạt 90 ngày. Chuyển mạnh các ngành điện, than, dầu khí sang hoạt động theo cơ chế thị trường cạnh tranh có sự điều tiết của Nhà nước. Hình thành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh giai đoạn sau năm 2022; hình thành thị trường kinh doanh than, dầu khí trong giai đoạn từ nay đến năm 2015.

Để đáp ứng mục tiêu trên, ngành năng lượng đang hướng tới huy động tối đa mọi nguồn lực trong nước kết hợp với kêu gọi đầu tư nước ngoài, đặc biệt chú trọng tìm kiếm đối tác để nhập khẩu năng lượng. Trong buổi làm việc về kế hoạch 2011-2015 của Bộ Công Thương đầu tháng 12/2011, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải yêu cầu 3 tập đoàn năng lượng lớn là PVN, EVN, Vinacomin phải phối hợp chặt chẽ để thực hiện tốt nhiệm vụ, đảm bảo an ninh năng lượng. Bộ trưởng Bộ Công Thương Vũ Huy Hoàng cũng khẳng định: Bộ Công Thương sẽ chỉ đạo PVN, Vinaconmin tìm mọi giải pháp đáp ứng nhu cầu khí và than cho điện. Việc nhập khẩu than, khí đã có sự liên hệ với nhà sản xuất có khả năng cung cấp than dài hạn như: Úc, Indonesia hoặc những quốc gia có quan hệ tốt để mua mỏ dầu khí như: Đông Nam Á, Liên bang Nga, các nước SNG, Nam Mỹ và châu Phi. Mục tiêu cuối cùng là phải đảm bảo cân bằng năng lượng cho kinh tế - xã hội đất nước.

Ngọc Loan