Sửa luật ngân sách: Phân cấp nguồn thu, tăng quyền địa phương

Chiều 14/5, tiếp tục Chương trình làm việc Kỳ họp thứ 9, Quốc hội tiếp tục thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi).

Ưu tiên chi cho khoa học, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số

Trình bày tờ trình dự án Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, dự thảo Luật Ngân sách nhà nước đã sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm đáp ứng các yêu cầu thực tiễn, tháo gỡ căn bản khó khăn, vướng mắc, điểm nghẽn, hạn chế phát sinh trong tổ chức thực hiện; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; cắt giảm, đơn giản hoá trình tự, thủ tục; đồng bộ, thống nhất với quy định tại các Luật, Nghị quyết của Quốc hội mới được ban hành và bổ sung một số cơ chế, chính sách tài chính, ngân sách thí điểm, đặc thù đã áp dụng cho một số địa phương để áp dụng cho cả nước; sửa đổi để phù hợp với việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị năm 2025.

Theo đó, các nội dung sửa đổi, hoàn thiện gồm: Giải thích từ ngữ; nguyên tắc cân đối ngân sách nhà nước; Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước; Dự phòng ngân sách nhà nước; Quỹ dự trữ tài chính; công khai ngân sách nhà nước; phân cấp nhiệm vụ chi giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương; căn cứ lập dự toán ngân sách nhà nước; phân bổ và giao dự toán ngân sách nhà nước; thời hạn phân bổ và giao dự toán ngân sách nhà nước; điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước…

Trong đó đang chú ý nội dung nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước sửa đổi hoàn thiện theo hướng ưu tiên bố trí chi ngân sách nhà nước cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Quy định thêm một số nhiệm vụ chi ngân sách nhà nước được bố trí từ hai nguồn (chi đầu tư công và chi thường xuyên): Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng; chi phí chuẩn bị, phê duyệt dự án đầu tư công sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi của nhà tài trợ nước ngoài; lập, thẩm định, phê duyệt báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư; lập, thẩm định, quyết định đầu tư dự án, hoạt động quy hoạch...

Phân chia nguồn thu giữa Trung ương và địa phương

Có 14 nội dung, nhóm nội dung được bổ sung mới, trong đó đáng chú ý, dự thảo luật bổ sung quy định về phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương để thay đổi căn bản phương thức phân chia so với Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 đối với các khoản thu phân chia thuế thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, tiêu thụ đặc biệt, bảo vệ môi trường; theo đó tỷ lệ phân chia được quy định theo từng nhóm địa phương có điều kiện phát triển kinh tế, xã hội tương đồng.

Cùng với đó là quy định cân đối nguồn thu thuế giá trị gia tăng (bao gồm cả thuế giá trị gia tăng hàng nhập khẩu), sau khi trừ hoàn thuế giá trị gia tăng mới thực hiện phân chia ngân sách trung ương (70%) và ngân sách địa phương (30%). Bổ sung quy định phần 30% thuế giá trị gia tăng sau khi trừ hoàn thuế phân bổ theo nguyên tắc, tiêu chí (dân số, diện tích,...) và tính đến các yếu tố đặc thù của từng địa phương.

Dự thảo cũng quy định phân chia giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương từ nguồn thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất theo 2 nhóm các địa phương tự cân đối và không tự cân đối ngân sách; quy định việc nộp ngân sách nhà nước đối với lợi nhuận còn lại sau khi trích lập các quỹ, lợi nhuận được chia tương ứng với phần vốn Nhà nước của doanh nghiệp Nhà nước thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại doanh nghiệp.

Ngoài ra dự thảo luật cũng bổ sung các nội dung về phân cấp, phân quyền, cắt giảm đơn giản thủ tục cũng như lược bỏ một số nội dung không còn phù hợp.

Không mở rộng nguồn dự phòng từ nguồn tăng thu

Báo cáo thẩm tra dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính Phan Văn Mãi cho hay, liên quan đến phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương tại Điều 35, Ủy ban Kinh tế - Tài chính đồng tình với đề xuất thay đổi phương thức phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.

“Đa số ý kiến cho rằng việc phân cấp nguồn thu giữa Trung ương và địa phương sẽ tác động trực tiếp đến khả năng huy động và sử dụng nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ được giao. Do đây là một quy định mới, cần có thời gian để đánh giá mức độ phù hợp và khả thi trên thực tế”- ông Phan Văn Mãi thông tin.

Do đó, các đại biểu thống nhất với đề xuất của Chính phủ: Chỉ quy định trong luật việc phân chia nguồn thu giữa Trung ương và cấp tỉnh. Việc phân cấp nguồn thu tiếp theo giữa các cấp chính quyền địa phương do Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định.

“Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh sáp nhập các xã, khi cần làm rõ quy mô và cơ cấu tổ chức của bộ máy chính quyền cấp xã để từ đó bố trí ngân sách và phân định nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp”- Ủy ban Kinh tế - Tài chính nhấn mạnh.

Ủy ban Kinh tế - Tài chính cho biết, để đảm bảo tính linh hoạt trong điều chỉnh tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa Trung ương và địa phương nhất là khi có biến động lớn hoặc chênh lệch đáng kể giữa số thu, chi ngân sách các địa phương, đa số ý kiến ủng hộ phương án 2 của Dự thảo Luật.

Theo đó, trong Luật chỉ cần quy định nguyên tắc phân chia và danh mục các khoản thu phân chia, còn tỷ lệ cụ thể sẽ do Chính phủ đề xuất, trình Quốc hội quyết định hoặc điều chỉnh khi cần thiết, không phải sửa luật mỗi lần thay đổi.

Về xử lý tăng, giảm thu, chi trong quá trình thực hiện ngân sách (Điều 58), Chính phủ đề xuất bổ sung việc sử dụng nguồn tăng thu để “tăng dự phòng ngân sách”.

“Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội không đồng tình với đề xuất này với lý do trong dự toán ngân sách năm đã bố trí sẵn khoản dự phòng từ 2–4%, đủ để xử lý các nhiệm vụ phát sinh.

Thời điểm Chính phủ trình phương án sử dụng tăng thu (trước ngày 10/4 hằng năm) thường là lúc khoản dự phòng vẫn chưa được sử dụng hết. Nguồn tăng thu ngân sách nên được phân bổ trực tiếp cho các nhiệm vụ cụ thể, đã xác định rõ, nhằm tránh lãng phí và sử dụng ngân sách kém hiệu quả”- ông Phan Văn Mãi khẳng định.