Chính quyền địa phương hai cấp: Dấu mốc cải cách thể chế lịch sử

Ngày 14/5, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đã có bài phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu liên quan đến Dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Đây được đánh giá là một cuộc cải cách thể chế sâu rộng, toàn diện, với quyết tâm đổi mới mô hình chính quyền từ 3 cấp xuống còn 2 cấp mang tính lịch sử và phản ánh tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước.

Quốc hội thảo luận về Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và Dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Ảnh: VPQH

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh, đây là lần đầu tiên sau gần 80 năm kể từ ngày thành lập nước, Quốc hội xem xét và quyết định thay đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương. Trên cơ sở chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và Bộ Chính trị, việc chuyển đổi từ ba cấp sang hai cấp thể hiện sự chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình quản lý hành chính sang mô hình quản trị kiến tạo, phục vụ, gần dân, sát dân và vì nhân dân.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ khẳng định, nội dung thảo luận lần này mang tính lịch sử, thể hiện tư duy cải cách toàn diện và sâu sắc, tạo nền tảng thể chế vững chắc để tiến tới chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.

Nguyên tắc phân cấp, phân quyền và xác lập thẩm quyền

Theo Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà, nội dung cốt lõi xuyên suốt của Dự thảo Luật là việc phân định rõ ràng thẩm quyền, phân cấp, phân quyền và ủy quyền trong tổ chức, quản lý nhà nước ở địa phương. Bà nhấn mạnh, cơ quan chủ trì đã xây dựng dự thảo trên nền tảng tuân thủ Hiến pháp (đang được sửa đổi), và thể chế hóa các chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 60, Kết luận 126, 127, 137.

Dự thảo xác lập chỉnh thể cấu trúc pháp lý mô hình hai cấp chính quyền, tạo cơ sở cho việc phân cấp và trao quyền phù hợp giữa Trung ương và địa phương, giữa các cấp chính quyền với nhau, nhằm phát huy tối đa vai trò chủ động, sáng tạo, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương theo phương châm "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" như đồng chí Tổng Bí thư đã quán triệt.

Nguyên tắc phân định thẩm quyền không chỉ có ý nghĩa kỹ thuật lập pháp mà còn là cơ sở để sửa đổi đồng bộ các luật chuyên ngành. Theo thống kê, hiện có tới 177 luật quy định thẩm quyền Bộ trưởng, 152 luật quy định thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ và 170 luật quy định thẩm quyền cụ thể của HĐND và UBND cấp huyện. Việc rà soát, điều chỉnh là yêu cầu cấp thiết nhằm đồng bộ hóa hệ thống pháp luật với mô hình tổ chức mới.

Một điểm đáng chú ý là cơ chế xử lý tình huống "cần thiết" được dự thảo đề cập nhằm bảo đảm điều hành thông suốt, không đình trệ. Những tình huống này bao gồm trường hợp cơ quan chuyên môn hoặc cấp xã không đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ; các vấn đề khẩn cấp, nhạy cảm vượt quá khả năng xử lý ở cấp dưới; hoặc các tình huống cần phản ứng nhanh, phối hợp liên vùng, liên xã. Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là công cụ cần thiết để duy trì vận hành ổn định, hiệu quả, không phải là sự buông lỏng quyền lực.

Tổ chức bộ máy, nhiệm vụ và cơ chế chuyển tiếp

Trả lời ý kiến đại biểu về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết sẽ tiếp thu, rà soát để đảm bảo tính bao quát, chặt chẽ, phù hợp với yêu cầu cải cách và quản trị trong tình hình mới. Đặc biệt, bà cam kết làm rõ hơn vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và Chủ tịch Ủy ban nhân dân hai cấp, nhất là ở cấp xã.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà. Ảnh: VPQH

Dự thảo cũng xác định rõ các nhiệm vụ sẽ được phân cấp, phân quyền ngay sau khi luật được thông qua. Theo báo cáo, có tới 474 nhiệm vụ được đề cập trong 104 luật và 249 văn bản dưới luật liên quan. Trong đó, 140 nhiệm vụ sẽ phân cấp cho chính quyền địa phương, 300 nhiệm vụ phân định lại cho cấp xã cùng với 90/99 nhiệm vụ trong luật hiện hành. Điều này đòi hỏi việc ban hành đồng bộ các văn bản hướng dẫn thi hành – cụ thể là 25 nghị định mà Chính phủ sẽ ban hành kịp thời sau khi luật được thông qua.

Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cam kết tiếp thu đầy đủ các ý kiến xác đáng của đại biểu Quốc hội để hoàn thiện dự thảo luật với chất lượng cao nhất, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, bảo đảm thẩm quyền của Quốc hội, để chính quyền hai cấp có thể chính thức vận hành từ 01/7/2025.