Nghệ nhân Hoàng Choóng đam mê, tâm huyết với đồ chơi dân gian sư tử mèo

Cơ duyên đến với sư tử mèo

Gần 80 tuổi nhưng nghệ nhân Hoàng Choóng (dân tộc Tày), xã Mai Pha, thành phố Lạng Sơn vẫn tỉ mẩn miệt mài nhào nặn đất, tô vẽ làm ra những chiếc đầu sư tử mèo độc đáo và đẹp mắt. Đây là sản phẩm thủ công truyền thống, mang đậm nét văn hóa của đồng bào dân tộc Tày, Nùng ở Xứ Lạng.

Với nghệ nhân Hoàng Choóng, đến với sư tử mèo như một cơ duyên. Ngay từ khi còn nhỏ, ông đã được theo các già làng tham gia nhiều hoạt động tại các lễ hội tại thôn, bản. Lớn hơn, ông được đi biểu diễn cùng đội múa sư tử mèo trong các lễ, Tết, hội, đặc biệt là lễ hội lồng tồng tại các địa phương trên địa bàn.

Nghệ nhân Hoàng Choóng, bộc bạch: Múa sư tử mèo là loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của dân tộc Tày, Nùng. Học múa sư tử mèo không khó, quan trọng người múa phải nhanh nhẹn, có đủ sức khỏe để biểu diễn những động tác nhào lộn, nhảy cao, trồng cây chuối... Vào dịp Tết Nguyên đán, đội múa sư tử mèo đi từng nhà trong bản để cầu cho gia chủ sức khỏe, năm mới ăn nên làm ra. Đồng bào Tày, Nùng quan niệm năm mới sư tử mèo đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó.

Qua quá trình tham gia múa sư tử mèo và được các cụ kể chuyện, ông Choóng được biết múa sư tử mèo là nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Tày Nùng không phải ở đâu cũng có. Từ đó, ông quyết tâm tìm hiểu và nghiên cứu về cách làm ra những chiếc đầu sư tử mèo độc lạ này. Rất may thời điểm đó ông Choóng được cụ Nông Xuân Quyền, nghệ nhân nổi tiếng nhất trong vùng hướng dẫn, truyền nghề cách làm ra con sư tử mèo. Từ đó, thứ đam mê này cứ theo ông Choóng đến nay.

Nghệ nhân Hoàng Choóng chia sẻ, cái độc đáo của đầu sư tử mèo là làm bằng chất liệu đất sét. Để làm ra một đầu sư tử mèo, ông Choóng phải mất hơn một 1 tuần cật lực. Ban đầu phải đi chọn loại đất thó (loại đất sét trắng có ở giữa dòng sông, suối), sau đó mang về giã mịn, sàng sảy đều, cho nước ngâm tới độ mịn, quánh. Tới khi nặn phải tập trung để làm sao đầu sư tử phải đúng nguyên mẫu mà dáng hình ngày càng phong phú, đẹp. Mỗi chiếc đầu sư tử mèo, ông phải tỉ mẩn ngồi ngồi nặn, ngắm, chỉnh sửa từng chi tiết.

Sau khi đất se khô thì dán giấy bồi. Công đoạn hưng phấn nhất là việc sơn, vẽ các màu lên các hình thù của sư tử sao cho hợp lý, ấn tượng, bắt mắt. Cuối cùng là gắn các vải đa màu sắc, bông, lông vào đầu và đuôi con sư tử với những dải vải thướt tha. Theo ông Choóng, để làm ra được một chiếc đầu sư tử mèo chuẩn, đẹp đòi hỏi ở người làm phải kiên trì và tỉ mỉ, đường vẽ sắc nét, màu sắc hài hòa, hội tụ đầy đủ thần thái của con sư tử mèo.

Đưa sư tử mèo đến gần với công chúng

Ngoài thực hiện chế tác ra những chiếc đầu sư tử mèo, ông Choóng còn làm ra được những con “cáy cộc” (gà đất gáy). Làm gà đất gáy cũng đòi hỏi người làm phải rất tỉ mẩn, chính xác tô vẽ từng chi tiết nhỏ. Việc khó nhất khi làm con “cáy cộc” là chọn đất tốt, đảm bảo khi khô không vỡ nứt, có độ bền cao.

Chỉ tay vào những con gà đất nhỏ như quả trứng vịt, ông Choóng giả thích: Khi nặn chú ý tách gà thành 2 khối tách biệt, được kết nối bởi một lớp giấy xi măng dai, bền. Ở đầu và đuôi gà được khoét 2 lỗ phát ra âm thanh khác nhau. Nếu khách dùng tay kéo giãn thì gà phát ra tiếng kêu “cộc, cộc” như gà mẹ gọi gà con. Còn nếu khách dùng miệng thổi thì gà đất kêu rất to “Ò, ó, o”, ở cách xa 30 mét vẫn nghe rõ, rất vui tai. Theo ông Choóng sư tử mèo, gà đất là những đồ chơi vừa tiết kiệm lại đảm bảo an toàn cho sức khỏe, không độc hại như các đồ chơi bằng nhựa, cao su như hiện nay.

Mặc dù tuổi đã cao nhưng trong những năm qua, nghệ nhân Hoàng Choóng vẫn luôn tích cực tham gia, quảng bá nét độc lạ của sư tử mèo và cách biểu diễn. Chúng ta thường xuyên gặp nghệ nhân Hoàng Choóng trong các chương trình quảng bá sản phẩm thủ công truyền thống, triển lãm lãm đặc trưng của đồng bào các dân tộc Lạng Sơn tại Hà Nội; chương trình Chợ phiên Xứ Lạng, chợ phiên vùng cao tổ chức tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam; tuyến phố đi bộ Kỳ Lừa… Tại các sự kiện, nghệ nhân Hoàng Choóng vẫn miệt mài giới thiệu cho người dân và du khách về những chiếc đầu sư tử mèo, con gà đất biết gáy...

Mong muốn của ông, những sản phẩm thủ công truyền thống mang đậm nét văn hóa của dân tộc Tày, Nùng Xứ Lạng được nhiều người biết đến. Đồng thời, góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc trong mỗi tác phẩm sư tử mèo.