Khủng hoảng năng lượng từ châu Âu lan rộng ra toàn cầu

Trong nhiều tháng, giá dầu và khí đốt tự nhiên cao ngất trời đã làm rung chuyển khắp thế giới và các chuyên gia cảnh báo rằng sẽ không có hồi kết nếu cuộc chiến ở Ukraine còn tiếp diễn. Từ Ecuador đến Nam Phi, tình trạng thiếu nhiên liệu và mất điện đã đẩy các quốc gia phụ thuộc vào nhập khẩu vào tình trạng hỗn loạn kinh tế, khiến các chính phủ tuyệt vọng phải loay hoay tìm các giải pháp thay thế.

Tại Sri Lanka, vốn đã phải đối mặt với khủng hoảng gia tăng, tình trạng thiếu hụt trầm trọng và đường dây kéo dài hàng ngày đã buộc các nhà chức trách phải ban hành lệnh làm việc tại nhà. Pakistan đã phải rút ngắn tuần làm việc để giảm bớt áp lực từ việc cắt điện kéo dài, trong khi Panama bị rung chuyển bởi các cuộc biểu tình về giá cả tăng cao.

Jason Bordoff, một chuyên gia năng lượng tại Đại học Columbia, cho biết thế giới đang trải qua cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu đầu tiên. Thị trường vốn đã chật hẹp trước khi xảy ra xung đột ở Ukraine, kết quả của sự kết hợp của đại dịch, sự chậm lại của chuỗi cung ứng và các cú sốc khí hậu. Điều đó cộng với việc xuất khẩu khí đốt của Nga bị cắt giảm, khiến châu Âu phải chuyển sang nơi khác để cung cấp và tiếp tục đẩy giá trên thị trường toàn cầu lên. Giờ đây, khi cái nóng khắc nghiệt do biến đổi khí hậu gây ra càng đổ thêm dầu vào lửa, những thách thức này càng ngày càng sâu sắc hơn.

Lần cuối cùng thế giới trải qua cuộc khủng hoảng năng lượng thảm khốc - mặc dù chỉ dành cho dầu mỏ - đó là những năm 1970, và OPEC đã áp đặt một lệnh cấm vận gây ra những làn sóng chấn động trong ngành công nghiệp dầu mỏ.

Antoine Halff, chuyên gia tại Trung tâm Chính sách Năng lượng toàn cầu của Đại học Columbia, cho biết cuộc khủng hoảng đó đã khai sinh ra Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) và thúc đẩy các quốc gia công nghiệp phát triển dự trữ chiến lược để chuẩn bị cho sự gián đoạn nguồn cung trong tương lai. Nhưng nhiều nền kinh tế thị trường mới nổi và các quốc gia nợ nần chồng chất không có được lớp đệm giống nhau này, khiến họ đặc biệt phải đối mặt với bất kỳ xáo trộn nào.

Ngày nay, thế giới có một đội ngũ các quốc gia hoàn toàn mới, các quốc gia nhỏ hơn đang phát triển nhanh chóng và ngày càng sử dụng nhiều năng lượng hơn — và đó là một dấu hiệu phản ánh sự phát triển kinh tế của họ. Nhưng điều đó cũng khiến họ dễ bị tổn thương hơn nhiều trước các rủi ro gián đoạn và họ không thuộc mạng lưới an toàn của IEA.

Hãy xem Pakistan, quốc gia đang phải vật lộn để đối phó với việc cắt điện, hay Ecuador, nơi có những cuộc biểu tình gay gắt về giá nhiên liệu tăng cao và chi phí đã đưa đất nước này gần như bế tắc vào tháng 6.

Trong những tuần gần đây, cả Ghana và Cameroon đều bị ảnh hưởng bởi các cuộc biểu tình về giá và tình trạng thiếu nhiên liệu. Argentina và Peru cũng vậy, nơi chi phí năng lượng tăng cao đã gây ra các cuộc đình công và biểu tình. Các quốc gia nghèo nhất trên thế giới đang gặp khó khăn về kinh tế, đang ở trong tình trạng tài khóa yếu kém và chỉ đang gặp khó khăn trong việc cung cấp năng lượng.

Một số quốc gia đã chìm trong bóng tối. Nam Phi, chắc chắn không xa lạ gì với việc giảm tải, đã bị cản trở bởi tình trạng mất điện kéo dài khi nước này vật lộn với một trong những cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất từ ​​trước đến nay. Cuba cũng vậy, vốn đã bị mất điện trên diện rộng. Để tránh gặp phải số phận tương tự, các quốc gia khác đã quay trở lại với than đá.

Khi cuộc khủng hoảng năng lượng trở nên sâu sắc hơn vào tháng 5, Ấn Độ đã cam kết khởi động lại các mỏ than và tăng cường sản xuất; vào tháng 6, nhập khẩu than của Ấn Độ đạt mức kỷ lục. Helima Croft, một chuyên gia năng lượng tại RBC Capital Markets, cho biết những sự gián đoạn này là một phần của bức tranh lớn hơn về cuộc chiến Ukraine đã làm chao đảo các thị trường hàng hóa và đẩy lùi nền kinh tế toàn cầu.

Ngoài năng lượng, hai quốc gia còn chiếm một tỷ trọng đáng kể trong xuất khẩu lúa mì của thế giới và nguyên liệu đầu vào chính để sản xuất phân bón, cả hai đều đã bị hạn chế trong chiến tranh. Đây không chỉ là câu chuyện về dầu mỏ hay khí đốt. Đây là câu chuyện về nông sản chủ lực, tiềm ẩn một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Khi các quốc gia châu Âu né tránh nguồn cung dầu của Nga, cả Trung Quốc và Ấn Độ đều chuyển sang nuốt chửng nguồn cung rẻ hơn của họ, với Moscow hiện trở thành nhà cung cấp lớn nhất của Bắc Kinh. Nhưng mức tiêu thụ cao của họ không có nghĩa là bản thân Trung Quốc và Ấn Độ cũng không phải đối mặt với thiệt hại kinh tế do hậu quả của cuộc khủng hoảng: Ngay cả khi Nga sụt giảm, cả hai đều đang phải trả giá đắt cho việc nhập khẩu năng lượng khác của họ.

Những thị trường đó có thể phải đối mặt với một cú sốc khác vào mùa đông tới, khi một loạt các biện pháp của châu Âu nhắm vào dầu của Nga được đưa ra. Để giảm thiểu khả năng tăng giá đột biến, chính quyền Mỹ đã cố gắng xây dựng kế hoạch giới hạn giá cho dầu của Nga - nhưng nhiều chướng ngại vật cản đường. Và các chuyên gia cho rằng tương lai của cuộc khủng hoảng đan xen sâu sắc với thời gian cuộc chiến Nga-Ukraine chưa có dấu hiệu dừng lại. Các chuyên gia nhận định rằng khủng hoảng năng lượng sẽ còn tiếp tục chừng nào cuộc chiến này còn tiếp diễn.