Khủng hoảng an ninh lương thực “nhức nhối” hơn cả chi phí năng lượng
Các chính phủ trên thế giới đang dành nhiều thời gian và nguồn lực để cố gắng giảm thiểu chi phí năng lượng tăng cao sau khi xảy ra xung đột Nga- Ukraine. Cuộc xung đột đã gieo mầm cho một cuộc khủng hoảng thậm chí còn lớn hơn, đó là tình trạng thiếu lương thực toàn cầu đang đẩy giá lương thực lên mức kỷ lục, với những tác động kinh tế và chính trị đối với các nước phát triển và là mối đe dọa về nạn đói và nợ nần ở thế giới mới nổi.
Cuộc xung đột đã làm gia tăng tình trạng mất an ninh lương thực hiện có. Ukraine và Nga chiếm hơn 1/10 tổng lượng calo được giao dịch trên toàn cầu. Hai nước này sản xuất 30% lượng lúa mì xuất khẩu trên thế giới cũng như 60% lượng dầu hướng dương. Ít nhất 26 quốc gia phụ thuộc vào Nga và / hoặc Ukraine cho hơn một nửa lượng ngũ cốc của họ.
Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO), cuộc xung đột sẽ khiến 20-30% diện tích đất nông nghiệp của Ukraine không được trồng trọt hoặc không được thu hoạch cho mùa vụ năm 2022. Các loại ngũ cốc đã được thu hoạch bị mắc kẹt vì các cảng của Ukraine đã bị Nga phong tỏa, trong khi quá trình sản xuất, xuất khẩu của Nga bị cản trở bởi các lệnh trừng phạt.
Nga, nhà xuất khẩu phân bón lớn nhất thế giới, đã công bố lệnh cấm xuất khẩu vào đầu tháng 3. Các mặt hàng xuất khẩu từ Belarus, trên danh nghĩa là đồng minh với Nga, đã bị áp đặt các biện pháp trừng phạt. Trung Quốc đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu phân bón vào mùa hè năm ngoái. Hiện nay tình trạng thiếu phân bón toàn cầu một cách thảm hại. Giá đã tăng vọt, khiến nông dân phải luân canh cây trồng hoặc sử dụng ít chất dinh dưỡng hơn, có khả năng dẫn đến năng suất thấp hơn.
Giá thực phẩm đã bùng nổ, tăng gần 30% so với cùng kỳ vào tháng 4, theo chỉ số giá thực phẩm của FAO. Đó là một cuộc khủng hoảng được cảm nhận sâu sắc nhất ở các nước đang phát triển. Mua thực phẩm chiếm ít nhất một nửa tổng chi tiêu hộ gia đình ở các nước thu nhập thấp và nhiều chính phủ thị trường mới nổi cung cấp trợ cấp lương thực. Những điều này ngày càng khó duy trì, do chi phí đi vay tăng cao và giá lương thực tăng cao. Theo Ngân hàng Thế giới, 10 triệu người bị đẩy vào cảnh nghèo cùng cực trên toàn thế giới với mỗi điểm phần trăm tăng giá lương thực.
Tại nhiều thị trường mới nổi, tình trạng mất an ninh lương thực đã là một nguồn gây ra bất ổn xã hội và rủi ro địa chính trị. Giá thực phẩm và năng lượng tăng đã làm dấy lên các cuộc biểu tình ở Sri Lanka, Tunisia và Peru. Các nền kinh tế phát triển cũng đối mặt tình trạng tương tự. Gần 10 triệu người Anh đã cắt giảm tiêu thụ thực phẩm hoặc bỏ bữa trong tháng 4 và Pháp có kế hoạch cấp phiếu thực phẩm cho các hộ gia đình nghèo nhất. Lạm phát do giá lương thực và năng lượng là một vấn đề chiến dịch của Mỹ có thể dẫn đến sự thay đổi về người kiểm soát Quốc hội.
Các nhà kinh tế Alan Blinder và Jeremy Rudd cho rằng, lạm phát đình trệ trong những năm 1970 là do giá năng lượng và lương thực tăng đột biến. Một cuộc khủng hoảng mất an ninh lương thực sẽ khiến các ngân hàng trung ương lo lắng. Các biện pháp hạn chế thương mại do một số quốc gia áp đặt để bảo vệ nguồn cung cấp địa phương có tác động cấp số nhân làm tăng tốc độ lạm phát lương thực. Các hạn chế xuất khẩu đối với dầu hướng dương của Nga đã khiến Indonesia cấm xuất khẩu dầu cọ vào tháng 4. Và mới đây, ngày 14/5, Ấn Độ đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu lúa mì.
Những nỗ lực toàn cầu để cung cấp hỗ trợ lương thực trước đây rất khó xử và đôi khi phản tác dụng. Mỹ, nhà cung cấp viện trợ lương thực lớn nhất thế giới, yêu cầu phải ở dạng thực phẩm do người Mỹ trồng, thay vì tiền mặt. Và ít nhất một nửa trong số đó phải được gửi trên các tàu do Mỹ làm chủ. Do đó, một dự luật viện trợ lương thực được thông qua gần đây cho các quốc gia châu Phi sẽ khiến Mỹ chi 388 triệu USD để vận chuyển 282 triệu USD hàng thực phẩm. Các nhà kinh tế và chuyên gia hỗ trợ lương thực cho rằng, thế giới nên tập trung vào việc gửi tiền mặt và kiến thức chuyên môn về nông nghiệp, thay vì chỉ dự trữ lương thực. Sẽ ít tốn kém hơn nhiều và hiệu quả hơn nhiều khi giúp nông dân sản xuất tại địa phương, cây trồng thích nghi với điều kiện khí hậu và đất đai của họ. Các nhà xuất khẩu thực phẩm và phân bón như Mỹ, Canada, EU, Argentina và Brazil đồng ý không áp đặt các hạn chế thương mại và Ấn Độ cần loại bỏ các hạn chế này.
Mỹ và EU, cùng với Liên Hợp Quốc sẽ xem xét các biện pháp để đưa ngũ cốc đã thu hoạch ra khỏi Ukraine. Mặc dù khó xảy ra, nhưng Trung Quốc có thể đóng góp bằng cách bỏ lệnh cấm xuất khẩu phân bón và giảm dự trữ ngô, gạo và lúa mì. Các kế hoạch đang được tiến hành để giúp các quốc gia bù đắp sự mất mát trong xuất khẩu năng lượng của Nga. Và nhu cầu giảm, khi viện trợ đại dịch giảm làm chậm tăng trưởng, cũng sẽ kéo giá năng lượng xuống. Nhưng cuộc khủng hoảng lương thực sẽ còn kéo dài và ảnh hưởng đến hàng triệu người nữa. Cuộc xung đột sẽ kết thúc nhưng biến đổi khí hậu sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến nguồn cung cấp lương thực, và điều đó phần nào lý giải cuộc khủng hoảng an ninh lương thực là vấn đề nhức nhối hơn cả an ninh năng lượng.