Giảm tiêu thụ túi ni-lông: Phát huy vai trò của các doanh nghiệp phân phối

Nhiều doanh nghiệp tiên phong trong hành động

Với thông điệp “Bớt túi ni-lông thêm nhiều mầm sống” năm 2024, “Ngày quốc tế không sử dụng túi ni-lông” đã nhận được sự chung tay của nhiều doanh nghiệp và cả cộng đồng. Trong đó, khối doanh nghiệp tích cực hưởng ứng tham gia của khối các doanh nghiệp bán lẻ, như: Hệ thống siêu thị LOTTE Mart, Trung tâm Bách hóa tổng hợp và Siêu thị AEON Việt Nam(trên toàn quốc); TH true mart (10 của hàng), Big C Thăng Long, Trung tâm MM Mega Market Việt Nam tại Hà Nội; cũng như hệ thống Co.op Mart tại Phú Yên, Kiên Giang, Quảng Trị, Quảng Bình, Hà Tĩnh và hệ thống siêu thị GO!, Trung tâm Thương mại Hòa Thọ tại thành phố Đà Nẵng…

Theo đại diện của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam), năm 2024, “Ngày quốc tế không sử dụng túi ni-lông” được diễn ra từ ngày 29/6 đến ngày 3/7/2024 với sự đồng hành của WWF-Việt Nam, Liên minh các nhà bán lẻ giảm tiêu thụ túi ni-lông đã thu hút và tạo được sự hưởng ứng của nhiều doanh nghiệp kinh doanh, phân phối hoạt động trong lĩnh vực bán lẻ, cung cấp dịch vụ.

Cụ thể, các thành viên tích cực của Liên minh các nhà bán lẻ giảm túi ni-lông đã tiếp tục triển khai nhiều hoạt động giảm túi ni-lông và nhựa dùng một lần. Điển hình như LOTTE Mart, triển khai chương trình tặng túi thân thiện với môi trường cho khách hàng trên toàn hệ thống, mục tiêu thay đổi nhận thức và hành vi của khách hàng. Central Retail truyền thông về lợi ích của việc sử dụng túi thân thiện với môi trường, vận động khách hàng sử dụng thùng carton để đựng và đóng hàng; đào tạo nhân viên thu ngân tư vấn cho khách hàng trong quá trình thanh toán; đặt chỉ tiêu thưởng cho thu ngân có số lượng bán túi Lohas/GO nhiều nhất trong tháng,... AEON Việt Nam nỗ lực mở rộng phạm vi áp dụng của chương trình Ngày không túi ni-lông ra toàn bộ các trung tâm bách hóa tổng hợp và siêu thị trong hệ thống trên toàn quốc vào mỗi thứ hai đầu tiên của tháng tại các quầy thanh toán nhanh - không tiền mặt.

Kết quả Ngày không sử dụng túi ni-lông năm 2024 tại TP. Hà Nội và một số thành phố: Giảm được xấp xỉ 166.400 túi ni-lông; 1.430 lượt khách đã ghé thăm gian hàng sự kiện tại Aeon mall Long Biên, cửa hàng TH True mart Tràng Tiền và Big C Thăng Long. Các thông tin liên quan đến sự kiện trên nền tảng mạng xã hội được lan tỏa đến 17.000 người. Hơn 1.000 câu chuyện chia sẻ truyền cảm hứng cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Vẫn còn thách thức phía trước

Chia sẻ về hoạt động “Ngày không sử dụng túi ni-lông” năm 2024, bà Nguyễn Thị Ngọc Huệ - Giám đốc Nhân sự Truyền thông và Đối ngoại AEON Việt Nam - cho biết: Một trong những thách thức mà AEON gặp phải là việc nhận thức của cộng đồng về tác hại của túi ni-lông chưa cao, chi phí chênh lệch cao khi chuyển đổi vật dụng nhựa sang các chất liệu thân thiện môi trường.

Còn theo đại diện Tập đoàn TH, đa phần khách hàng vẫn có thói quen, hoặc có khi vì mục đích mua sắm nhanh, gấp, vội, nên không kịp chuẩn bị túi; các hoạt động truyền thông về phát triển bền vững nói chung và giảm thiểu rác thải nhựa nói riêng đang chưa tính đến việc tiếp cận từng nhóm đối tượng khách hàng cụ thể. Do đó, những nhóm khách hàng trẻ tuổi hay người lớn tuổi chưa có điều kiện truy cập thông tin… đang chưa tiếp cận được các thông tin truyền thông và giải pháp, chương trình khuyến mãi khuyến khích giảm sử dụng nhựa 1 lần.

Đại diện Tập đoàn TH đã đưa ra đề xuất, các doanh nghiệp, siêu thị cần bổ sung thêm các chương trình tặng túi vải mua sắm để người tiêu dùng tiện lợi hơn với lối sống xanh mỗi ngày; truyền thông về lĩnh vực này cần đa dạng, tích cực và đa chiều với các hướng tiếp cận khác nhau tới từng nhóm khách hàng cụ thể…

Một khó khăn là các chiến dịch nâng cao nhận thức, khuyến khích cộng đồng/khách hàng không sử dụng túi ni-lông một lần đa phần đều đang là những chiến dịch ngắn ngày, ở phạm vi chưa rộng. Dù những chiến dịch này đã góp phần tạo nên hiệu ứng tích cực, tuy nhiên, rất cần sự chung tay từ nhiều cơ quan, đoàn thể, doanh nghiệp một cách bền bỉ, nhằm tạo nên văn hóa và thói quen mua sắm không túi ni-lông cho người tiêu dùng,…

Cần những chính sách, đồng hành nhiều hơn nữa từ phía cơ qua nhà nước

Tại Quyết định số 1316/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam, Việt Nam phấn đấu đến năm 2025: Sử dụng 100% túi ni lông, bao bì thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị phục vụ cho mục đích sinh hoạt thay thế cho túi ni lông khó phân hủy; đảm bảo thu gom, tái sử dụng, tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh; giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương…

Bên cạnh đó, tại Nghị định số 08 về hướng dẫn thực hiện Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã quy định, bảo đảm sau năm 2025, không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch (trừ sản phẩm, hàng hóa có bao bì nhựa khó phân hủy sinh học), điều này cho thấy thời điểm cấm lưu hành sản phẩm túi dùng 1 lần đã gần kề.

Theo ông Nguyễn Trung Thắng - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Chính sách Tài nguyên và Môi trường, Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã có bước tiến lớn về chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường từ ứng phó sang chủ động kiểm soát ô nhiễm; nhiều chính sách pháp luật đã dần dần tiếp cận được với thông lệ, các quy định, cơ chế mà quốc tế hiện nay đang triển khai như các quy định cụ thể về kinh tế tuần hoàn, cơ chế EPR (trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất), cơ chế quản lý chất thải, phân loại tại nguồn…

“Tại Khoản 4, Điều 64 của Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, ngày 10/01/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường 2020 đã quy định, UBND cấp tỉnh ban hành quy định và tổ chức triển khai hoạt động quản lý chất thải nhựa; bảo đảm sau sau năm 2025, không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch trừ sản phẩm, hàng hóa có bao bì nhựa khó phân hủy sinh học”- ông Thắng thông tin.

Tuy nhiên, Nghị định số 45/2022/NĐ-CP, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, nhưng chưa có các quy định, chế tài xử phạt địa phương, doanh nghiệp khi họ không thực hiện quy định quản lý chất thải nhựa. Ngoài ra, vẫn đang thiếu các quy định về tỷ lệ tái chế trong các bao bì, chưa có đầy đủ hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn sản phẩm tái chế nhựa, quy định chi tiết về thiết kế sinh thái…

Trong thực tế, từ năm 2010, túi ni-lông, bao bì nhựa đã được đưa vào danh mục đối tượng chịu thuế bảo vệ môi trường, nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong xã hội và thúc đẩy thay đổi thói quen sử dụng túi ni-lông của người tiêu dùng.

Theo Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chính sách Tài nguyên và Môi trường, việc thiếu các cơ chế thuế, phí áp dụng cho các sản phẩm nhựa dùng 1 lần (để nâng giá thành các sản phẩm này) phần nào khiến cho nhóm các sản phẩm thân thiện môi trường khó cạnh tranh và tiếp cận thị trường. Nhiều doanh nghiệp phản ánh đang rất khó tiếp cận với các cơ chế ưu đãi hỗ trợ cho nhóm sản phẩm thân thiện môi trường (thay thế cho các sản phẩm nhựa dùng 1 lần); đồng thời Danh mục phân loại xanh hiện vẫn chưa được phê duyệt đã phần nào ảnh hưởng đến động lực phát triển các sản phẩm thân thiện môi trường…

Truyền thông về Chiến dịch “Ngày không sử dụng túi ni-lông” không chỉ là phong trào khẩu hiện chỉ là câu mà đích đến là thay đổi hành vi, câu chuyện truyền thông cần được gắn với các quy định chính sách của nhà nước để có sự kết hợp về cơ chế vừa là “cây gậy” vừa là “củ cà rốt”, tức là bên cạnh các hoạt động khuyến khích, thúc đẩy thay đổi nâng cao nhận thức của người dân, cộng đồng đi kèm với đó là các chính sách đồng hành, tạo ra sức ép để giúp cho người dân, doanh nghiệp nhận thức được việc thay đổi hành vi giảm thiểu rác nhựa là tất yếu.

Ví dụ như, về lộ trình đến năm 2025, các siêu thị không sử dụng túi ni-lông dùng 1 lần khó phân hủy chuyển sang sử dụng túi ni-lông có thể phân hủy, thân thiện môi trường… cần được lồng ghép vào trong các kế hoạch truyền thông. Đồng thời, nên có sự chủ trì, đồng hành của các cơ quan nhà nước, điều này khiến các chiến dịch sẽ huy động được nguồn lực nhiều hơn, lan tỏa nhiều hơn, tạo sự đồng bộ và công bằng cho các doanh nghiệp.

Trong thời gian tới, khi Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa được thông qua, nước ta cần tiếp tục hoàn thiện cần tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các quy định, chính sách pháp luật bao gồm các chính sách với sản xuất sản phẩm nhựa nguyên sinh, các loại phụ gia, hóa chất độc hại trong các sản phẩm nhựa, vi nhựa, các loại nhựa có vấn đề hoặc không cần thiết.