Đặc khu kinh tế: Cần thể chế vượt trội, chính sách mở cửa

Trước thềm Kỳ họp thứ 5 Quốc hội khóa XIV, Viện Kinh tế Việt Nam tổ chức Hội thảo “Đặc khu - thể chế, chính sách và kỳ vọng thành công” vào sáng 18/5, tại Hà Nội.

Chủ động tạo “sân chơi mới”

Phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng khẳng định, việc Việt Nam phát triển 3 đặc khu: Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc đã thể hiện sự nhất quán và quan tâm của Đảng, Quốc hội và Chính phủ đối với mô hình này. “Việt Nam đã mạnh dạn, chủ động xây dựng một sân chơi mới, luật chơi mới với những thể chế chính sách vượt trội, cạnh tranh để thu hút đầu trong nước và quốc tế ngay tại lãnh thổ Việt Nam” - Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.

Theo Bộ trưởng, các đặc khu được định hướng phát triển với hai mục tiêu chính. Một là, hình thành 3 khu vực tăng trưởng kinh tế cao có tác động lan tỏa tới khu vực và toàn bộ nền kinh tế, thu hút công nghệ cao với những ngành nghề, lĩnh vực cạnh tranh phù hợp xu thế phát triển của thế giới. Các đặc khu này cũng sẽ trở thành nơi đáng sống và làm việc, nơi thịnh vượng về kinh tế song song với phát triển bền vững về môi trường, đảm bảo công bằng xã hội và nâng cao đời sống của người dân. Hai là, chủ động tạo ra một “sân chơi mới” với các thể chế, chính sách đặc biệt thuận lợi, vượt trội, cạnh tranh quốc tế cho phát triển khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, nghiên cứu phát triển (R&D); các ngành khoa học kỹ thuật, công nghệ mới 4.0; giáo dục, y tế chất lượng cao; dịch vụ du lịch nghỉ dưỡng cao cấp, công nghiệp văn hóa; phát triển dịch vụ hậu cần cảng biển và sân bay; thương mại và tài chính quốc tế gắn với cảng biển.

Vì vậy, để xây dựng và thu hút đầu tư vào các đặc khu, việc xây dựng hoàn thiện hành lang pháp lý đóng vai trò hết sức vô cùng quan trọng. Dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (gọi tắt là Luật Đặc khu) dự kiến được trình Quốc hội xem xét, thông qua vào Kỳ họp Quốc hội dự kiến khai mạc vào ngày 21/5/2018. Cho đến nay, Dự án Luật đã bám sát ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị, Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ; tiếp thu ý kiến góp ý của các đại biểu Quốc hội, các cơ quan liên quan, đặc biệt là ý kiến tư vấn, góp ý của các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước, trong đó có các tổ chức, cơ quan tư vấn có uy tín trên thế giới như BCG, PWC, AVSE, Tổ chức Khu tự do Thế giới (WFZO)…

Thể chế vượt trội, cải cách mở cửa

Góp ý vào chính sách phát triển mô hình đặc khu kinh tế mới tại Việt Nam, ông Sebastian Eckardt - chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam - đưa ra nhiều cảnh báo quan trọng. Theo đó, các đặc khu này có các chức năng chính: Cải cách môi trường kinh doanh và thay đổi chính sách phát triển. Tuy nhiên, nếu áp dụng mô hình cũ sẽ gặp các rủi ro, hạn chế đầu tư ở các đặc khu hiện nay là việc phân mảnh môi trường pháp quy, tạo ra sân chơi không bằng phẳng, chỉ có ở địa phương chứ phải là mô hình toàn quốc. Thứ nữa là hiệu ứng nghịch, một số ưu đãi về thuế có thể bị lạm dụng, điều này không có lợi.

Ông Sebastian Eckardt cho rằng, các đặc khu kinh tế cần được coi là nhân tố, yếu tố thành công và phải tính đến thay đổi quốc tế. Những khu đặc khu kinh tế cũ thành công như ở Trung Quốc, Singapore... chưa chắc đã là kinh nghiệm tốt đối với Việt Nam. "Chúng ta không muốn nhìn thấy đặc khu như một hòn đảo tách rời khỏi đất nước. Cần chú ý để đảm bảo đầu tư vào đặc khu có đóng góp cho phát triển tổng thể ở Việt Nam bền vững hơn" - ông Sebastian nói.

Còn theo ông Nguyễn Văn Thành – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh - đối với các DN, các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư lớn, họ quan tâm đến môi trường đầu tư kinh doanh, trong đó có môi trường thể chế, môi trường pháp lý tạo thuận lợi cho nhà đầu tư. Bộ máy chính quyền ở đấy có đủ thẩm quyền, có đủ năng lực để giải quyết tại chỗ những vấn đề của nhà đầu tư hay không. Cơ sở hạ tầng như thế nào? Chủ trương định hướng quy hoạch tầm quốc gia, xác định xây dựng bao nhiều đặc khu, ở vị trí nào? Thể chế, cơ chế chính sách vượt trội cho đặc khu là gì và bao giờ có luật điều chỉnh về vấn đề này?

Miễn giảm thuế thu nhập cá nhân khi làm việc ở đặc khu, miễn giảm 1/2 thuế thu nhập DN trong một thời gian dài, giao đất 70 năm, thậm chí đến 99 năm thay vì chỉ 50 năm như hiện nay, hàng loạt các thiết kế vượt trội để thu hút các nhà đầu tư vào các đặc khu kinh tế. Tuy nhiên, khi các nhà đầu tư lớn nước ngoài bỏ hàng tỷ USD đầu tư vào các đặc khu, thì các chính sách ưu đãi về tài chính không phải là mối quan tâm hàng đầu của họ, sự cạnh tranh phụ thuộc vào sự cởi mở về thể chế của đặc khu có vượt trội hơn so với các đặc khu thành công trên thế giới hay không.

“Đặc khu gắn với 2 chữ "dám chơi" và "biết chơi". Dù đã muộn, rủi ro và đầy thách thức, nhưng Việt Nam phải dám đánh cược vào cuộc chơi này. Việt Nam cần đột phá thế chế, cải cách mở cửa” - TS.Võ Trí Thành – nguyên Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu Kinh tế Trung ương – nêu ý kiến.

Dự kiến khi được thông qua, Luật Đặc khu với các cơ chế, chính sách đặc biệt về phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức chính quyền địa phương và các cơ quan tư pháp, sẽ là hành lang pháp lý quan trọng để phát triển ba đặc khu, tạo sự tác động lan tỏa, tích cực tới phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và thử nghiệm các thể chế, chính sách mới tại Việt Nam. Tuy nhiên, người đứng đầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng chia sẻ, xây dựng dự án Luật Đặc khu là vấn đề mới, vấn đề khó, chưa có tiền lệ tại Việt Nam. Vì thế, nên xây dựng một bộ luật phải thận trọng, phải cập nhật với thông lệ quốc tế, nhưng cũng không nên quá cầu toàn. “Trong quá trình thực tế, nếu cần bổ sung thì sẽ tiếp tục để hoàn thiện”- Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng khẳng định.