Châu Âu có thể hóa giải tình trạng thiếu hụt khí đốt?
Mọi người đều đồng ý rằng sẽ có những hậu quả tiêu cực, nhưng ở mức độ như thế nào? Các dự đoán bao gồm từ suy thoái nhẹ đến thảm họa kinh tế và thất nghiệp hàng loạt. Tuy nhiên, đối với tất cả năng lượng trí tuệ đã được sử dụng để ước tính mức độ suy giảm GDP tiềm năng, người ta đã nói ít hơn nhiều về cách chuẩn bị cho tình trạng thiếu khí đốt nếu Nga tự ý khóa van. Nó tương tự như dự báo mức độ thiệt hại mà một cơn bão sẽ gây ra, thay vì thực sự chuẩn bị cho cơn bão.
Nhưng giờ Nga đã tạm dừng việc cung cấp khí đốt cho Ba Lan và Bulgaria, các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia châu Âu không còn lựa chọn nào khác. Họ phải chuyển trọng tâm từ việc quan tâm đến các kết quả có thể xảy ra sang việc kiểm soát những hậu quả thực tế của việc thiếu khí đốt tiềm ẩn. Tất cả các nhà cung cấp khí đốt của châu Âu - không chỉ các nhà sản xuất của Liên minh châu Âu mà còn các nước láng giềng cung cấp khí đốt bằng đường ống và các nhà xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng toàn cầu - đều đã hoạt động hết công suất.
Khí đốt chủ yếu được vận chuyển bằng đường ống từ Nga chiếm 40% nguồn cung của EU. Nếu nguồn cung này bị gián đoạn - cũng có thể xảy ra - tiêu thụ khí đốt của EU sẽ phải giảm đáng kể. Về nguyên tắc, ba cơ chế có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảm tiêu dùng này: giá cao, chương trình của chính phủ và khẩu phần bắt buộc. Chỉ riêng cơ chế giá sẽ không đủ để quản lý tình trạng thiếu hụt. Giá khí đốt đã ở mức kỷ lục ở châu Âu, và việc tiết kiệm khí đốt còn lâu mới đủ. Việc tăng giá thêm nữa sẽ làm trầm trọng thêm lạm phát và ảnh hưởng nặng nề nhất đến người nghèo. Và bởi vì khẩu phần bắt buộc phải là phương án cuối cùng, cần chú ý nhiều hơn đến phương án thứ ba: các sáng kiến của chính phủ.
Trong một bản tóm tắt chính sách gần đây cho Viện Nghiên cứu kinh tế Đức, các nhà phân tích đã kêu gọi một kế hoạch dự phòng cấp EU để tiết kiệm khí đốt. Để đối đầu với những thách thức dân túy, bất kỳ kế hoạch nào như vậy đều phải thu hút sự ủng hộ của công chúng và được coi là công bằng. Nếu không có sự tham gia rộng rãi của các bên liên quan và sự đoàn kết ở cấp độ EU, các nhóm có lợi thế sẽ có kết quả tốt hơn nhiều so với những nhóm khác, làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng hiện có và làm gia tăng sự chia rẽ trong và giữa các xã hội châu Âu.
Mặc dù EU đã có một số chỉ thị khẩn cấp về cung cấp điện và cơ sở hạ tầng, nhưng không có chỉ thị nào phù hợp để quản lý quy mô của tình trạng thiếu hụt tiềm năng xảy ra sau khi việc cung cấp khí đốt của Nga dừng đột ngột, kéo dài nhiều tháng. Hầu hết các cơ chế hiện có được thiết kế để tránh gián đoạn ngắn hạn do thời tiết khắc nghiệt hoặc lỗi công nghệ, và để bảo vệ người tiêu dùng, do đó buộc người sử dụng công nghiệp phải phân chia khẩu phần bắt buộc. Nhưng nếu sự gián đoạn kéo dài trong vài tháng, đóng cửa các lĩnh vực công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng của nền kinh tế châu Âu không phải là một lựa chọn khả thi. Nó có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng, bao gồm cả căng thẳng hơn đối với chuỗi cung ứng toàn cầu, với những tác động tiềm ẩn sâu rộng đối với lạm phát và tăng trưởng.
Do đó, việc tiết kiệm khí đốt ở quy mô đủ để bù đắp sự thiếu hụt sẽ phải có sự đóng góp đáng kể của tất cả các nhóm người sử dụng khí - người tiêu dùng dân cư và dịch vụ cũng như ngành công nghiệp. Điều này đòi hỏi các mục tiêu rõ ràng và chia sẻ gánh nặng công bằng giữa các quốc gia thành viên EU, giữa các hộ gia đình và giữa những người sử dụng dân cư và công nghiệp. Nhưng để được chấp nhận về mặt chính trị và sẵn sàng sử dụng, các mục tiêu đó phải được thương lượng trước.
Hơn nữa, trong khi vẫn còn thời gian, các tòa nhà có hệ thống sưởi bằng khí đốt nên được trang bị thêm lớp cách nhiệt. Đây là một nỗ lực quy mô lớn sẽ đòi hỏi một kế hoạch đầu tư khẩn cấp. Có thể tiết kiệm thêm từ việc hiệu chỉnh lại hệ thống sưởi, nhưng cũng sẽ cần một số phản ứng hành vi khó khăn. Ví dụ, với mỗi lần giảm nhiệt độ phòng 1°C, người châu Âu có thể giảm khoảng 10% việc sử dụng khí đốt để sưởi ấm và có thể tiết kiệm hơn nữa bằng cách để các phòng trống không được sưởi ấm.
Yêu cầu mọi người tiết kiệm xăng đặt ra câu hỏi quan trọng về phân phối và tính hợp pháp. Để giành được sự ủng hộ của công chúng, các chính phủ sẽ cần đưa ra một trường hợp thuyết phục cho các hành động phối hợp. Các kế hoạch của họ phải bao gồm các cách phân bổ công sức, hỗ trợ và hướng dẫn để thực hiện tiết kiệm, các biện pháp đảm bảo tính minh bạch và - nếu cần - các cơ chế để thực thi tuân thủ. Quá trình này sẽ dễ dàng và hiệu quả hơn nếu các chính phủ EU cùng quyết định về các mục tiêu tiết kiệm khí đốt, với mỗi quốc gia thành viên cam kết chia sẻ công bằng của mình.
Nếu tình trạng thiếu hụt xảy ra mà không có kế hoạch dự phòng, việc chia sẻ gánh nặng một cách mất trật tự có thể sẽ gây hại cho những người dễ bị tổn thương nhất một cách không cân đối. Việc chuyển trọng tâm từ dự báo kinh tế sang chuẩn bị ứng phó với thảm họa có thể chứng minh khả năng của châu Âu trong việc chống chọi với các chi phí xã hội, kinh tế và chính trị do gián đoạn nguồn cung cấp khí đốt. Nhiệm vụ của các nhà hoạch định chính sách là phát triển nhiều hơn các phản ứng dựa trên giá cả đối với tình trạng khan hiếm, để đảm bảo rằng mọi người đều đóng góp một cách công bằng và hạn chế thiệt hại càng nhiều càng tốt.