Buôn lậu thuốc lá: Nguy cơ kép về kinh tế và sức khỏe

Ngày 16/10, báo Tiền Phong đã tổ chức một tọa đàm tập trung vào vấn đề cấp bách hiện nay: Phòng chống buôn lậu các sản phẩm thuốc lá. Sự kiện này đã thu hút sự tham gia của các chuyên gia, đại diện cơ quan quản lý nhà nước và các bên liên quan, nhằm cùng nhau tìm ra những giải pháp hiệu quả để ngăn chặn tình trạng buôn lậu thuốc lá ngày càng diễn biến phức tạp.

Tại tọa đàm, các diễn giả đã đưa ra nhận định chung rằng, mặc dù Luật Phòng chống tác hại thuốc lá đã có hiệu lực hơn 10 năm, nhưng việc thực thi vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đạt được hiệu quả như mong đợi. Điều này được minh chứng qua số liệu thống kê về tình hình buôn lậu thuốc lá trong những năm gần đây.

Theo ông Thân Đức Công, Cục trưởng Cục Nghiệp vụ Quản lý thị trường, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương, lực lượng quản lý thị trường đã ghi nhận một lượng lớn vụ việc buôn lậu thuốc lá bị phát hiện và xử lý trong năm 2023. Đặc biệt, tình trạng buôn lậu thuốc lá thế hệ mới cũng ngày càng gia tăng, gây ra nhiều lo ngại về tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng.

Cụ thể, năm 2023, lực lượng Quản lý thị trường kiểm tra 1.743 vụ, phát hiện vi phạm xử lý 1.500 vụ, thu nộp ngân sách 7,154 tỷ đồng.

Riêng về thuốc lá thế hệ mới, lực lượng quản lý thị trường kiểm tra 303 vụ, phát hiện vi phạm xử lý 296 vụ, thu nộp ngân sách 3,959 tỷ đồng.

Còn từ ngày 1/1/2024 đến nay, lực lượng Quản lý thị trường kiểm tra 996 vụ, phát hiện vi phạm và xử lý 752 vụ, trị giá hàng hóa vi phạm hơn 2,9 tỷ đồng, thu nộp ngân sách gần 5,5 tỷ đồng; chuyển hồ sơ 3 vụ cho cơ quan cảnh sát điều tra.

Đối với thuốc lá thế hệ mới, kiểm tra 132 vụ, phát hiện vi phạm và xử lý 129 vụ với trên 5.203 sản phẩm các loại, trị giá hàng hoá vi phạm 744 triệu đồng, thu nộp ngân sách hơn 1,9 tỷ đồng.

Theo đó, ông Thân Đức Công đã đưa ra con số ước tính về thiệt hại ngân sách nhà nước do buôn lậu thuốc lá gây ra. Mặc dù chưa có số liệu chính thức, nhưng ông Công cho biết, bình quân mỗi năm, ngân sách nhà nước thất thoát khoảng 10.000 tỷ đồng do hoạt động buôn lậu này.

Không chỉ gây thiệt hại về ngân sách, việc buôn lậu thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá thế hệ mới, còn khiến cho các cơ quan chức năng phải tốn kém một khoản chi phí lớn để kiểm tra, kiểm soát và xử lý tang vật. Riêng đối với thuốc lá thế hệ mới, chi phí hoạt động này lên tới hàng tỷ đồng mỗi năm.

Ngoài tác động tiêu cực đến kinh tế, các chuyên gia y tế cũng đã lên tiếng cảnh báo về những nguy hại khôn lường của thuốc lá thế hệ mới đối với sức khỏe người sử dụng.

Ông Lê Thành Hưng, Trưởng phòng Tiêu chuẩn chất lượng Nông nghiệp Thực phẩm, Viện Tiêu chuẩn chất lượng Việt Nam, đã chia sẻ những thông tin chi tiết về thành phần và tác hại của thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử. Theo ông Hưng, dù được quảng cáo là sản phẩm an toàn hơn, nhưng thực tế, cả hai loại thuốc lá này đều chứa nicotine – một chất gây nghiện mạnh và có hại cho sức khỏe.

Đặc biệt, thuốc lá làm nóng sử dụng nguyên liệu thuốc lá tự nhiên, do đó lượng nicotine sinh ra cũng tương đương với thuốc lá truyền thống. Trong khi đó, thuốc lá điện tử có thể chứa nicotine từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm cả nicotine tổng hợp, và hàm lượng nicotine trong các sản phẩm này có thể thay đổi rất lớn.

Đặc biệt, theo ông Nguyễn Hồng Ngọc, Phó Vụ trưởng Vụ xã hội, Văn phòng Quốc hội nhấn mạnh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, hiện nay, vẫn còn khoảng trống về pháp lý của các cơ quan quản lý nhà nước về giải pháp quản lý thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng.

Vừa qua, Ủy ban Xã hội của Quốc hội đã phối hợp với Ủy ban Văn hóa, Giáo dục tổ chức Phiên giải trình trách nhiệm quản lý nhà nước về phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Phiên giải trình đã làm rõ những tồn tại, hạn chế và xác định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan qua Kết luận số 2513/KL-UBXH15 ngày 4/5/2024.

Trong đó, Bộ Y tế có trách nhiệm trong việc chưa kịp thời đánh giá một cách toàn diện, cung cấp thông tin khoa học, khuyến cáo chính thức về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; chậm trình Chính phủ ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Trước tình hình trên, các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác kiểm soát, xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu thuốc lá, đồng thời đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền để người dân nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá thế hệ mới.

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thuốc lá, tăng cường hợp tác quốc tế trong cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá cũng là những giải pháp cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.