Xuất khẩu gạo sang Indonesia: Xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh

Chiều muộn ngày 8/7, Thương vụ Việt Nam tại Indonesia cho biết, xuất khẩu gạo của Việt Nam tăng trưởng tích cực trong 5 tháng đầu năm, song tình hình xuất khẩu sang thị trường Indonesia sẽ gặp nhiều bất lợi trong nửa cuối năm.

Cụ thể, số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam cho biết, xuất khẩu gạo Việt Nam trong 5 tháng đầu 2024 tiếp tục tăng trưởng tích cực. Xuất khẩu gạo tăng mạnh 83,4% về lượng, tăng 133,9% kim ngạch và tăng 27,5% về giá so với 5 tháng năm 2023, đạt 676.762 tấn, tương đương 424,11 triệu USD, giá bình quân 626,7 USD/tấn, chiếm trên gần 17% trong tổng lượng và tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của cả nước. Indonesia tiếp tục là thị trường xuất khẩu gạo lớn thứ 2 của Việt Nam trong kỳ.

Xuất khẩu gạo sang thị trường Indonesia tiếp tục sẽ có thuận lợi khi nhu cầu nhập khẩu gạo vừa được Cơ quan Lương thực quốc gia Indonesia nước này cập nhật dự báo sẽ tăng thêm lên 5,18 triệu tấn trong cả năm 2024 thay vì số lượng 3,6 triệu như công bố trước đó.

Song, Thương vụ cho rằng, tình hình xuất khẩu gạo Việt Nam sang thị trường Indonesia có khả năng sẽ bất lợi trước việc Cơ quan hậu cần quốc gia - Bulog (Cơ quan được phân giao thu mua gạo thầu quốc tế của Chính phủ) và Cơ quan Lương thực quốc gia Indonesia bị một tổ chức dân sự People's Democracy Study (SDR) khiếu kiện lên Ủy ban chống tham nhũng quốc gia-KPU.

Cụ thể, ngày 4/7/2024, truyền thông Indonesia có đưa tin Giám đốc điều hành của một tổ chức dân sự People's Democracy Study (SDR) là ông Prasetyo Adi, ngày 3/7/2024, đã chính thức nộp đơn khiếu nại Chủ tịch Cơ quan lương thực Quốc gia-Babanas và Chủ tịch Cơ quan hậu cần quốc gia Indonesia-Preum Bulog lên Ủy ban chống tham nhũng quốc gia Indonesia.

Theo đó, có 2 cáo buộc được tổ chức này đưa ra: Một là cáo buộc thứ nhất nghi ngờ liên quan tới tham nhũng thông qua việc thổi phồng, cộng giá vào giá gạo nhập khẩu từ Việt Nam; Hai là, cáo buộc liên quan tới việc gạo nhập khẩu bị tồn ứ ở cảng Tanjung Priok (bị bốc dỡ chậm) khiến phát sinh chi phí phạt bốc dỡ chậm, làm gia tăng giá gạo. Theo tính toán của tổ chức dân sự này “tổn thất của nhà nước từ hành vi tham nhũng này có thể lên tới 2 nghìn tỷ Rupi. Tổn thất này được tính toán dựa trên chênh lệch giá chào bán của một công ty Việt Nam, mức giá chênh tới 82 USD/tấn. Nếu tỷ giá chỉ tính là 15.000 rp/usd, mức chênh lệch là 180,4 triệu USD. Với số lượng gạo chúng ta nhập khẩu là 2,2 triệu tấn trong 5 tháng 2024, thì con số chênh lệch là 2 nghìn tỷ Rp”. Giá chênh lệch mà tổ chức này đưa ra là tham chiếu giá chào của một công ty Việt Nam là Tập đoàn Tân Long, một trong những công ty được cho là đã tham gia vào quá trình cung ứng gạo nhập khẩu.

Trước cáo buộc của SDR, Cơ quan hậu cần Quốc gia đã bác bỏ cáo buộc: “Tập đoàn Tân Long của Việt Nam đã chào giá gạo, nhưng thực sự đã không có bất cứ bản chào giá thầu chính thức nào kể từ khi mở thầu năm 2024 đến nay của Bulog. Tập đoàn này không có hợp đồng nhập khẩu gạo nào với chúng tôi trong năm nay”. Theo Bulog, Tập đoàn Tân Long đã đăng ký là một trong những đối tác của Bulog nhưng chưa từng chào giá gạo cho Bulog trong năm 2024.

Cũng theo Giám đốc Chuỗi cung ứng và Dịch vụ công của Perum Bulog Mokhamad Suyamto cho biết, cáo buộc tăng giá bắt đầu xuất hiện khi một công ty Việt Nam là Tập đoàn Tân Long chào bán 100.000 tấn gạo với giá 538 USD/tấn nhân chuyến thăm nhà máy xay xát của Tập đoàn này trong dịp Bộ trưởng Nông nghiệp Indonesia sang Việt Nam trong tháng 5/2024.

Việc Cơ quan Lương thực quốc gia và Cơ quan hậu cần quốc gia Indonesia bị khiếu kiện lên Ủy ban tham nhũng quốc gia nước này liên quan tới cáo buộc tham nhũng từ việc mua gạo từ Việt Nam (cho dù đang trong quá trình điều tra) có khả năng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới việc thu mua lúa gạo của Indonesia từ Việt Nam từ nay đến hết năm 2024 hoặc cho tới khi vụ việc được điều tra làm rõ. Việc ngưng tiếp tục thầu mua gạo từ Việt Nam là hoàn toàn có thể xảy để Ủy ban chống tham nhũng Indonesia làm rõ vụ việc; hoặc Cơ quan Hậu cần quốc gia Indonesia tạm thời sẽ tránh mua gạo từ Việt Nam để tránh bị nghi ngờ gian lận.

Vụ việc khiếu kiện đang trong quá trình điều tra xác minh làm rõ. Từ vụ việc đáng tiếc này, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam cần thận trọng trong bất cứ giao dịch, phát ngôn nào, không để ảnh hưởng đến toàn bộ các doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Việt Nam nói chung.

Thương vụ Việt Nam tại Indonesia khuyến cáo, cần có sự cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp xuất khẩu, đoàn kết, cùng bảo vệ hình ảnh hạt gạo, ngành lúa gạo nước nhà. Sự cạnh tranh không lành mạnh của chính các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam (nếu có) sẽ tạo thuận lợi cho các phe nhóm lợi ích tại Indonesia tận dụng, khai thác và cuối cùng sẽ ảnh hưởng chính tới các doanh nghiệp xuất khẩu gạo của Việt Nam.