Vấn đề thời điểm và thời cơ trong thực thi nâng cấp FTA ASEAN - Trung Quốc

Kể từ khi ACFTA được hình thành, thị phần của Trung Quốc trong tổng thương mại hàng hóa của ASEAN đã tăng từ 8% năm 2004 lên 21% vào năm 2018, khiến nước này trở thành đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN với giá trị thương mại lên tới 591,1 tỷ USD. Trung Quốc cũng vươn lên trở thành nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn thứ ba trong năm 2017, với dòng vốn đầu tư lên tới 11,3 tỷ USD.

Nhưng làm thế nào để việc nâng cấp FTA này có thể ảnh hưởng đến thương mại và đầu tư giữa ASEAN và Trung Quốc? Các sửa đổi quan trọng của ACFTA liên quan đến việc đơn giản hóa quy tắc xuất xứ, cải thiện các cam kết từ Trung Quốc trong các lĩnh vực dịch vụ quan trọng và thực hiện các chính sách để tăng cường dòng đầu tư và thương mại điện tử.

Theo các chuyên gia, Nghị định thư nâng cấp không làm được gì nhiều để giải quyết các rào cản phi thuế quan, mặc dù các cuộc điều tra ở cấp độ doanh nghiệp cho thấy rằng các rào cản này có xu hướng tiếp tục phát triển và đàn áp thương mại (Ing, 2016). Ngay cả đối với thuế quan, các nghiên cứu chỉ ra tỷ lệ sử dụng thấp cho các nhượng bộ thuế quan ACFTA.

Ví dụ, nếu tỷ lệ sử dụng thấp chủ yếu là do những khó khăn trong việc tuân thủ quy tắc xuất xứ, việc nâng cấp hiệp định có thể làm tăng đáng kể dòng chảy thương mại bằng cách đơn giản hóa các quy tắc đó. Nhưng nếu tỷ lệ sử dụng thấp chủ yếu là kết quả của biên độ ưu đãi thấp hoặc chênh lệch giữa thuế quan đối xử tối huệ quốc (MFN) và ACFTA, thì các tác động có thể có của ACTFA được nâng cấp sẽ phức tạp hơn.

Biên độ ưu đãi có thể thấp, hoặc thậm chí bằng không, đối với thương mại trong giao dịch các bộ phận, linh kiện và hàng hóa trung gian khác vì các chương trình miễn thuế khác nhau. Hiệp định Công nghệ thông tin WTO, chẳng hạn, quy định miễn thuế đối với thương mại trong giao dịch các bộ phận và linh kiện điện tử thống trị chuỗi cung ứng ở Đông Nam và Đông Á, ngay cả đối với các quốc gia không phải là bên ký kết. Đối với thương mại trong giao dịch các loại phụ tùng và linh kiện khác, các chế độ hoàn thuế khác nhau như kho ngoại quan hoặc vị trí của các công ty đa quốc gia trong khu chế xuất miễn thuế cũng làm cho các ưu đãi thuế quan này trở nên dư thừa.

Ngay cả khi điều này không đúng, rất khó để thiết kế quy tắc xuất xứ cho thương mại theo chuỗi cung ứng, mà bản chất của nó liên quan đến việc bổ sung hoặc chuyển đổi giá trị hạn chế. Do đó, việc đơn giản hóa quy tắc xuất xứ và các cải cách liên quan khác trong ACFTA được nâng cấp có khả năng ảnh hưởng đến thương mại cuối cùng thay vì hàng hóa trung gian, chiếm tỷ trọng nhỏ hơn nhiều trong thương mại ASEAN - Trung Quốc. Thay đổi này cũng sẽ làm trầm trọng thêm mất cân bằng thương mại ASEAN - Trung Quốc.

Điều đó cho thấy những cải thiện đối với hiệp định ASEAN - Trung Quốc về thương mại dịch vụ có khả năng củng cố đáng kể quan hệ thương mại do ngành này có tiềm năng tăng trưởng cao và rào cản thị trường dai dẳng và những tác động của thách thức thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Tranh chấp thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ đã ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, với việc đầu tư bị chuyển hướng khỏi Trung Quốc và hướng tới một số nước ASEAN.

Việc tăng cường các điều khoản thúc đẩy hoặc tạo điều kiện đầu tư giữa Trung Quốc và ASEAN có thể làm tăng dòng chảy từ Trung Quốc sang ASEAN để tránh thuế quan trừng phạt, đặc biệt là nếu tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc được xem là sẽ kéo dài. Ngay cả khi tranh chấp được giải quyết sớm, việc tái cấu trúc có thể tiếp tục để đa dạng hóa rủi ro. Trừ khi có những hiệu ứng domino lớn, việc tái cấu trúc này có thể là một di sản xác định của căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, tương tự như sự lan rộng của các khoản đầu tư của Nhật Bản vào khu vực sau Hiệp định Plaza năm 1985.

Tất cả những điều này giả định rằng, các hiệp định ASEAN - Trung Quốc được thực hiện một cách trung thực. Đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng khi xem xét rằng luật pháp trong nước có thể cần phải được sửa đổi để phù hợp với các hiệp định mới này. Kể từ khi ACFTA lần đầu tiên được đề xuất, đã có lo ngại về các tác động tiêu cực có thể có đối với sản xuất và việc làm trong các lĩnh vực nhạy cảm ở các nước ASEAN.

Ví dụ, các nhà sản xuất Indonesia đã yêu cầu trì hoãn việc thực hiện cắt giảm thuế ACFTA ban đầu đối với 228 mặt hàng, nhưng không thành công. Mặc dù một số lo ngại có thể đã lắng xuống, nhưng chúng vẫn chưa bị loại bỏ. Ví dụ, đã có sự chậm trễ trong việc ban hành luật pháp và quy định quốc gia để thực hiện Nghị định thư nâng cấp. Các nhóm ngành công nghiệp trong nước tiếp tục thúc đẩy bảo vệ và một số ảnh hưởng đáng kể đối với các chính phủ trong khu vực. Làm thế nào để thực thi các hiệp định ASEAN - Trung Quốc vẫn là một vấn đề.

Nếu vấn đề thực thi có thể được khắc phục, những sửa đổi này, cùng với các quy định mới về thủ tục hải quan và thuận lợi hóa thương mại, sẽ mang đến những cơ hội mới để tăng cường thương mại ASEAN - Trung Quốc. Điều quan trọng hơn bao giờ hết là ACFTA được nâng cấp thành công trong bối cảnh sự không chắc chắn ngày càng tăng liên quan đến các quy tắc chi phối thương mại và thương mại toàn cầu và mối đe dọa không chắc chắn này đặt ra cho sự tăng trưởng và ổn định của khu vực trong tương lai.