Quần thể danh thắng Tràng An: Biểu tượng di sản thế giới

 - Từ lâu khu vực này đã được biết đến với vai trò Kinh đô của nước Đại Cồ Việt ở thế kỷ thứ X, là hành cung của nhà Trần chống lại quân Nguyên Mông ở thế kỷ XIII, và là một khu vực có nhiều di tích lịch sử cùng một cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, đẹp và nên thơ.

Tràng An là một vùng thiên nhiên kỳ bí, không bị ảnh hưởng bởi các hoạt  động của con người, động vật và các tác nhân khác. Rừng rậm còn hoang sơ, hồ nước sông suối trong vắt, không khí trong lành, làng quê yên tĩnh, chỉ có âm thanh và sắc màu của thiên nhiên. Cảnh quan tháp karst Tràng An là một trong những khu vực đẹp và ngoạn mục bởi vẻ đẹp siêu nhiên bậc nhất trên thế giới với muôn hình vạn trạng.

Cảnh quan gồm chủ yếu một loạt các tháp karst dạng nón, với vách dốc đứng cao 200m so với nền đất xung quanh. Những rặng núi hẹp nối liền hai đỉnh, được ví như những thanh kiếm khổng lồ, bao quanh các thung, trũng, hố sụt tròn và dài. Các nhà địa chất quốc tế khẳng định đây  là một thí dụ điển hình cho tháp đá vôi nhiệt đới ẩm ở giai đoạn cuối của quá trình phát triển địa mạo, và là một mô hình để nhận biết và so sánh với các khu vực khác trên thế giới. Cảnh quan chứa đựng một dãy hoàn chỉnh các dạng địa hình đá vôi điển hình, bao gồm tháp, lũng (hố karst), thung lũng (hố sụt), các cấu trúc sụt lở, các lớp trầm tích, hang ngầm và sông ngầm, hang động và trầm tích hang động. Đặc biệt là cảnh quan  dạng karst chuyển tiếp giữa cụm đỉnh karst (bao gồm các tháp liên kết với nhau bằng những dải núi sắc và quèn karst) với rừng đỉnh karst (bao gồm các tháp đơn lẻ nằm độc lập trên đồng bằng bồi tích). Mạng lưới các đứt gãy song song giao nhau chia cắt khu vực thành ô mạng, tạo nên các trũng karst tròn, kín. Các bồn trũng và thung lũng ngập nước này liên thông với nhau bởi các dòng chảy, chảy qua  các hang động và hang ngầm, có nhiều hang xuyên  núi, tạo cho trần hang có dạng “xâm thực rãnh” do dòng chảy, và nhiều loại trầm tích hang động, bao gồm các nhũ đá, măng đá, cột đá và rèm đá.

Hoà quyện với cấu trúc và vẻ đẹp của cảnh quan Karst là thảm rừngnhiệt đới nguyên sinh bao trùm khắp cảnh quan, quanh năm có sương sớm, mây chiều, khí núi tạo ra một phong cảnh mê hoặc lòng người. Thảm thực vật nguyên sinh phát triển rậm rạp trên đá vôi thậm chí bám vào các vách đá và đỉnh núi,  trong khi đó, khỉ đu mình trên các cây đại thụ và trâu đầm mình trong các bãi phù sa cùng đàn cò trắng. Môi trường thiên nhiên đẹp tuyệt mỹ của di sản pha trộn hoàn hảo với bức tranh của cuộc sống nông thôn truyền thống, với vườn tược và ruộng lúa xen lẫn những ngôi làng nhỏ nối với nhau bởi các con đường mòn, cùng mạng lưới sông, suối và kênh rạch, tạo ra một tác phẩm góc cạnh với nhiều mầu sắc, đa dạng và luôn biến hóa, tôn lên nhờ hình ảnh những người nông dân và ngư dân địa phương đang thực hiện những công việc truyền thống càng làm bức tranh sinh động, không thể đẹp và quyến rũ hơn. Những ngôi Chùa, Đền, Phủ cổ kính tựa mình bên vách đá với mái ngói cổ kính, rêu phong, thâm trầm tạo ra một yếu tố văn hóa, kín đáo, gợi đến sự thầm kín, vĩnh hằng của tín ngưỡng tâm linh chứa đựng những giá trị bản địa đồng điệu với cảnh quan. Chính những rặng núi cổ kính, các hang động bí ẩn và nhiều địa điểm linh thiêng của Tràng An đã truyền cảm hứng cho con người qua nhiều thế hệ. Đây là vùng đất nơi văn hóa giao thoa với sự kỳ diệu, bí ẩncủa  thiên nhiên, và cũng là nơi mà văn hóa được cải biến bởi những điều đó.

Tràng An - Một hình mẫu nổi bật về sự tương tác giữa con người và môi trường qua thời gian ở khu vực Đông Nam Á trải qua hơn 30.000 năm  phát triển, là nơi có giá trị lịch sử và văn hoá vô giá, kho thông tin nguyên vẹn  truyền thống cư trú của loài người, và là một trong số ít các địa điểm có giá trị ở Đông Nam Á giữ được các đặc điểm ban đầu và không bị ảnh hưởng lớn bởi con người, động vậtvà các tác nhân khác. Tràng An chứa đựng các bằng chứng về sự tương tác giữa con người và môi trường, thể hiện sự thích ứng của con người với các điều kiện biến đổi về địa lý và sự khắc nghiệt nhất của môi trường trong lịch sử Trái đất, đặc biệt là những biến đổi khí hậu diễn ra vào cuối và ngay sau thời kỳ băng hà cuối cùng.

Trong các cuộc nghiên cứu khảo cổ học và việc phục dựng lại môi trường cổ đã hé lộ chuỗi phát triển văn hóa và hoạt động của người cổ trong mối quan hệ chặt chẽ với tiến hóa địa chất. Từ hàng loạt  các di tích, di vật được tìm thấy trong các cuộc khảo cổ học khẳng định vùng đất này luôn được sử dụng làm nơi định cư  của loài người. Từ  khi hình thành các bãi bồi, cư dân đã đến định cư, khai thác nguồn lợi từ biển, từ núi rừng. Họ cư trú ngoài trời, trong các hang động, và lùi sâu vào vùng lõi của Tràng An. Đến thế kỷ thứ 10, ở thung lũng Hoa Lư, cư dân Tràng An không ngừng phát triển bản sắc văn hoá của họ trong sự hoà hợp chặt chẽ với cảnh quan thiên nhiên, họ xây dựng Kinh đô, đắp thành, khép kín thung lũng Hoa Lư để phục hưng văn hoá, lập ra ba triều đại đầu tiên trong  nền phong kiến độc lập, làm tiền đề hun đúc Văn minh Đại Việt.

Sự phát triển bản sắc văn hóa cứ thế  được lưu truyền nối tiếp nhau qua các thế hệ, hiện hữu trong nét đẹp của những truyền thống tín ngưỡng cộng đồng, ăn sâu vào tiềm thức, là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh, trở thành di sản "niềm tin", nó tựa như mạch nước ngầm tuôn chảy trong lòng đất mang nguồn tinh khiết đến với muôn cây để tỏa hương, tỏa màu xanh tươi mát và cũng là mạch máu đang cùng mỗi con người  theo từng nhịp thở mang lại những tinh hoa cho cuộc đời.

Với việc đáp ứngba tiêu chí nổi bật toàn cầu, trong đó có hai tiêu chí của một di sản thiên nhiên Thế giới và một tiêu chí của một di sản văn hóa Thế giới. Tại kỳ họp thứ 38 của Ủy ban di sản Thế giới tổ chức tại Qatar, Quần thể danh thắng Tràng An (Tràng An) đã chính thức được UNESCO công nhận là di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, và trở thành di sản hỗn hợp đầu tiên của Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Tràng An - nơi mà văn hoá và thiên nhiên  không thể tách rời, nơi văn hoábị tương tác, thay đổi kỳ diệu, bí ẩn và lộng lẫy với thế giới tự nhiên, đã tạo nên dấu gạch nối giữa quá khứ với hiện tại, giữa lịch sử với cảnh quan, giữa thiên nhiên với con người và trở thành biểu tượng di sản Việt Nam, để thế giới hướng về Tràng An và Tràng An hoà mình vào thế giới .

Nguyễn Đức Long