Nơi lưu giữ ký ức Biệt động Sài Gòn một thời

Giữa những con phố nhộn nhịp của Quận 1, TP. Hồ Chí Minh, quán cà phê Đỗ Phủ - cơm tấm Đại Hàn tại số 113A Đặng Dung vẫn giữ dáng vẻ khiêm nhường như xưa. Ít ai ngờ, căn nhà gỗ có từ thập niên 1940 này không chỉ là một quán cơm bình dân, mà còn là một trong những cơ sở cách mạng bí mật quan trọng của lực lượng Biệt động Sài Gòn trước năm 1975.

Căn nhà vốn là nơi sinh sống, buôn bán của vợ chồng ông Đỗ Miễn và bà Nguyễn Thị Sự. Họ mở quán bán cà phê, cơm tấm, đặt tên là “Đỗ Phủ” - tức là phủ (nhà) của họ Đỗ. Thực khách của quán khi đó không chỉ là người lao động, mà còn có những binh lính Hàn Quốc đóng quân tại Cao ốc Đại Hàn đối diện. Chính những người lính này đã gợi ý thêm món kim chi ăn kèm, tạo nên món “cơm tấm Đại Hàn” đặc trưng - một sự kết hợp Đông - Tây hiếm hoi giữa lòng chiến tranh.

Song, đằng sau vẻ mộc mạc ấy là một vai trò hoàn toàn khác. Quán cơm tấm này chính là nơi trú ẩn, giao liên, hội họp, cất giấu tài liệu và nuôi giấu cán bộ cách mạng. Người đứng sau sự điều phối tinh vi này là ông Trần Văn Lai - hay còn gọi là Năm Lai - một nhà thầu khoán, doanh nhân thành đạt, đồng thời là Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Dưới sự quản lý của ông Trần Văn Lai, nơi đây đã trở thành trung tâm giao liên quan trọng. Nhờ vào việc điều hành quán cơm tấm, ông Trần Văn Lai đã tạo ra một “vỏ bọc” hoàn hảo để qua mặt quân đội Mỹ và chính quyền Sài Gòn. Những hoạt động mật này không chỉ giúp duy trì mạch máu cho các chiến khu mà còn góp phần vào những chiến thắng oanh liệt của lực lượng Biệt động Sài Gòn.​

Một trong những điểm đặc biệt của quán là căn hầm nổi dưới sàn nhà, được sử dụng để chứa tài liệu mật, thuốc men trong những ngày chiến tranh. Căn hầm này được ngụy trang kỹ lưỡng, đảm bảo an toàn cho các hoạt động bí mật. Khi cần thiết, các chiến sĩ biệt động sẽ sử dụng sợi dây nối để thả tài liệu quan trọng vào trong chiếc lon sắt, rồi từ đó đưa ra ngoài an toàn.​

Bên cạnh đó, quán còn có một hầm bí mật nằm dưới đáy tủ quần áo. Đây là nơi các chiến sĩ biệt động có thể ẩn nấp và thoát ra ngoài khi bị lộ. Căn hầm này có chiều sâu 3 mét, chỉ đủ một người chui qua và được sử dụng trong các tình huống khẩn cấp.​

Sau năm 1975, căn nhà vẫn được bảo tồn. Con trai của ông Trần Văn Lai - ông Trần Vũ Bình - đã tiến hành phục dựng và gìn giữ nguyên trạng không gian quán. Một phần căn nhà hiện nay được dùng để trưng bày những hiện vật gốc, ảnh tư liệu, bút tích của các nhà lãnh đạo như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi đến thăm.

Không gian hoài cổ với nội thất xưa, từ máy may, bàn ghế gỗ, đến những vật dụng sinh hoạt đời thường, tất cả được giữ nguyên theo tinh thần “đúng chất Sài Gòn xưa”. Quán không chỉ là nơi để thưởng thức cà phê và cơm tấm mà còn là một bảo tàng sống thu nhỏ, giúp người trẻ hôm nay kết nối với lịch sử thông qua những điều giản dị, chân thực.

Du khách đến đây, ngoài trải nghiệm ẩm thực còn có thể tìm hiểu về cuộc sống ngầm của các chiến sĩ Biệt động Sài Gòn, hiểu thêm về tinh thần kiên cường, bất khuất của thế hệ đi trước. Cà phê Đỗ Phủ hiện là điểm dừng quan trọng trong các tour du lịch lịch sử như “Theo dấu chân Biệt động Sài Gòn” - hành trình về nguồn đầy cảm xúc giữa lòng đô thị hiện đại.