Nghịch lý diesel trên thị trường dầu thế giới
Mặc dù mối tương quan giữa giá dầu và nhiên liệu là không hoàn hảo (biên lợi nhuận, thuế, chi phí lao động…), nhưng cuối cùng (với một số độ trễ) giá dầu giảm thường được chuyển giao, ít nhất một phần là giá xăng và dầu diesel cuối cùng.
Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, một hiện tượng không điển hình đã xuất hiện: sự sụt giảm của dầu đang được chuyển sang xăng, nhưng không phải dầu diesel hoặc dầu diesel vẫn ở mức gần 2 euro một lít. Điều gì đang xảy ra trên thị trường? Tại sao hiện nay một lít dầu diesel lại đắt hơn xăng? Dữ liệu mới nhất do Ủy ban châu Âu và các tổ chức chuyên ngành công bố cho thấy rằng dầu diesel đang rời xa xăng dầu.
Trong trường hợp của Tây Ban Nha, một lít dầu diesel ở mức 1,93 euro, trong khi đối với xăng 95 là 1,73 euro, một mức chênh lệch chưa từng có ở Tây Ban Nha. Xăng đã giảm giá cùng với sự sụt giảm của dầu, trong khi dầu diesel hầu như không thay đổi, hơn thế nữa, trong những tuần gần đây, giá của nó đã tăng trở lại.
Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) đã giải đáp một số bí ẩn này trong báo cáo hàng tháng về thị trường dầu mỏ. IEA lập luận rằng, các nhà máy lọc dầu không còn công suất để sản xuất dầu diesel, điều này đã khiến thị trường này thâm hụt gần như vĩnh viễn (lượng dầu diesel được tiêu thụ trên thế giới nhiều hơn lượng dầu được sản xuất). Thông tin do cơ quan này công bố có phần đáng lo ngại, vì tình hình có thể tồi tệ hơn trong những tháng tới khi các lệnh trừng phạt đối với dầu mỏ và các chất dẫn xuất từ Nga được thực thi nghiêm ngặt. Nếu không có sự sản xuất của các nhà máy lọc dầu của Nga, các nước tiên tiến có thể bị thiếu hụt thực sự về dầu diesel với hậu quả là giá loại nhiên liệu này tăng lên.
Nga đóng vai trò quan trọng trong thị trường nhiên liệu. Moscow là nước xuất khẩu các sản phẩm có nguồn gốc lớn nhất thế giới (nó có một mạng lưới lớn các nhà máy lọc dầu). Theo IEA, Nga sẽ xuất khẩu trong điều kiện bình thường khoảng 2,85 triệu thùng mỗi ngày (mb/d) các sản phẩm dầu mỏ, trong đó 1,1 mb/d là dầu diesel, 650.000 dầu nhiên liệu, 500.000 naphtha và 280.000 xăng dầu khí chân không (VGO). Xăng, LPG, nhiên liệu máy bay và than cốc chiếm khoảng 350.000 thùng mỗi ngày. Nhiều dầu hơn sẽ không đồng nghĩa với động cơ diesel rẻ hơn.
IEA giải thích rằng, thị trường đang bước vào giai đoạn dư thừa nguồn cung dầu (sản xuất thêm một triệu thùng mỗi ngày so với lượng tiêu thụ), điều này đang gây áp lực giảm giá dầu thô: một thùng dầu Brent đã giảm hơn30 USD trong những tháng gần đây. Tuy nhiên, sự sụt giảm dầu thô này không được chuyển theo cách tương tự sang nhiên liệu, đặc biệt là dầu diesel và dầu hỏa được sử dụng cho máy bay. Trong khi các nhà máy lọc dầu có thể xử lý tất cả lượng xăng cần thiết, điều tương tự không xảy ra với dầu diesel.
Vì lý do này, cơ quan này “kỳ vọng rằng các thị trường phái sinh, đặc biệt là dầu diesel, sẽ vẫn thâm hụt do thiếu công suất lọc dầu bên ngoài Trung Quốc. Thị trường dầu diesel thế giới đang rất khan hiếm do nhu cầu ổn định, cùng với việc giá xuất khẩu của Trung Quốc giảm khiến doanh số bán ra nước ngoài của họ giảm mạnh. Ngày nay, chỉ có Trung Quốc là có công suất nhàn rỗi trong các nhà máy lọc dầu có máy móc và cơ sở hạ tầng đặc biệt dành riêng cho quá trình lọc dầu diesel, điều này đang khiến thị trường này rơi vào tình trạng hết sức căng thẳng, thể hiện ở sự lan rộng vết nứt (chênh lệch giữa thùng dầu diesel và dầu) dầu diesel, đã tăng vọt lên 40 đôla, trong khi sự lây lan vết nứt của xăng đã dần trở lại khu vực bình thường sau khi tăng vọt trong một phần của mùa hè và mùa xuân.
Nhà tư vấn nguyên liệu thô JLC dự kiến xuất khẩu dầu diesel của Trung Quốc năm 2022 sẽ giảm 74% so với năm 2021, xuống còn 4,5 triệu tấn, trong khi xuất khẩu xăng sẽ giảm ít hơn: 40% xuống còn 9 triệu tấn. Những hạn ngạch mà Trung Quốc áp đặt như một phần trong kế hoạch giảm lượng khí thải và bảo tồn môi trường đang tạo ra một vấn đề đối với phần còn lại của thế giới.
Ngoài ra, phương Tây đã không xây dựng các nhà máy lọc dầu trong nhiều thập kỷ, trong khi đầu tư vào các nhà máy đang hoạt động rất khan hiếm, điều này tạo ra hạn chế trong việc sản xuất các chất dẫn xuất. Mặt khác, các chuyên gia đảm bảo rằng không dễ để các nhà máy này tăng sản lượng dầu diesel gây hại cho sản xuất xăng (hiện nay đã ít khan hiếm hơn) vì các quy trình cần thiết và đầu vào là khác nhau.
Cho đến nay, EU chủ yếu giữ khối lượng nhập khẩu dầu diesel của Nga ở mức khoảng 600.000 thùng/ngày, nhưng từ tháng 2 tới, khối lượng này sẽ cần được thay thế bằng các nguồn khác. Sự cứu rỗi của châu Âu dự kiến sẽ đến từ ba dự án nhà máy lọc dầu lớn ở Kuwait, Nigeria và Mexico sẽ đi vào hoạt động vào cuối năm 2023, điều này sẽ chứng kiến sản lượng dầu diesel tăng lên.
Mặt khác, IEA tin rằng, “cơ chế giới hạn giá đề xuất cũng nên hoạt động để đảm bảo đáp ứng được nguồn cung dầu diesel chung cho thị trường toàn cầu và các nhà nhập khẩu châu Âu có thể bắt đầu mua dòng chảy từ Mỹ, Trung Đông và Ấn Độ. Nếu không, và giả sử Nga không thể vận chuyển dầu diesel với số lượng đáng kể ngoài giới hạn giá, các nhà nhập khẩu châu Âu, Mỹ Latinh và châu Phi có thể buộc phải cạnh tranh để có được ít dầu diesel hơn.
Ngoài ra, tồn kho dầu diesel ở Mỹ hiện đang ở mức cực kỳ thấp, điều này sẽ không giúp giải quyết tình trạng thiếu sản phẩm chưng cất này ở các nước tiên tiến. Các chuyên gia cho rằng, sự thiếu hụt này ở Mỹ sẽ duy trì áp lực tăng lên đối với giá và tỷ suất lợi nhuận lọc dầu diesel. Dự trữ sản phẩm chưng cất đang ở mức thấp nhất vào thời điểm này trong năm kể từ năm 1996.
Để ngăn chặn tình trạng thiếu hụt dầu diesel ngày càng nghiêm trọng, điều quan trọng là các nhà máy lọc dầu đang được xây dựng ở Kuwait, Nigeria và Mexico phải đi vào hoạt động. Tuy nhiên, họ sẽ không hoạt động hết công suất cho đến cuối năm 2023, trong khi lệnh cấm vận hoàn toàn đối với dầu thô và các chất dẫn xuất của Nga có hiệu lực vào cuối năm nay. Trừ khi có một số trường hợp bất ngờ xảy ra, dầu diesel có thể tiếp tục khan hiếm và do đó, duy trì mức giá tương đối cao.