Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi): Có nên áp thuế với đồ uống có đường?

Áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệtvới đồ uống có đường là một trong những nội dung được quan tâm tại Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính soạn thảo, xin ý kiến. Đây cũng là một trong những nội dung được nhiều doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp và chuyên gia kinh tế quan tâm tại Hội thảo Góp ý hoàn thiện Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức vào ngày 11/7, tại Hà Nội.

Mục tiêu ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì

Cụ thể, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính soạn thảo và lấy ý kiến đã bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường theo Tiêu chuẩn Việt Nam, có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Theo Tờ trình về dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt gửi Chính phủ, Bộ Tài chính nêu rõ: Bổ sung nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt để thực hiện các chủ trương chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về bảo vệ sức khoẻ nhân dân, khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc UNICEP và Bộ Y tế về thực tế bệnh tật liên quan đến nước giải khát có đường tại Việt Nam, kịp thời ngăn ngừa và giảm thiểu tình trạng thừa cân, béo phì đáng báo động ở trẻ em và thanh thiếu niên, nhằm dự phòng giảm thiểu rủi ro bệnh tật và gánh nặng y tế đối với bệnh không lây nhiễm, nâng cao nhận thức và hạn chế tiêu thụ nước giải khát có đường, mang lại lợi ích về sức khoẻ cộng đồng, đặc biệt đối với giới trẻ, thế hệ tương lai của quốc gia, phù hợp với thông lệ quốc tế.

Phát biểu tại hội thảo, bà Chu Thị Vân Anh - Phó Chủ tịch, kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bia – Rươu - Nước giải khát Việt Nam cho rằng: Trong bối cảnh nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp đường và calories duy nhất và cao nhất, do đó không phải là nguyên nhân duy nhất và chủ yếu dẫn đến tăng cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm.

“Hiệp hội đề nghị không áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường, vì hiệu quả của chính sách thuế lên mục tiêu bảo vệ sức khoẻ là không rõ ràng trong khi gây ra các tác động lớn đến sự phục hồi của ngành nước giải khát, ảnh hưởng chung đến lao động việc làm và nền kinh tế” – bà Chu Thị Vân Anh kiến nghị.

Cũng theo bà Chu Thị Vân Anh, mức độ tiêu thụ nước giải khát của Việt Nam không cao so với nhiều nước trong khu vực và thế giới, trong khi nhiều nước có mức tiêu thụ nước giải khát cao hơn Việt Nam nhưng không áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt lên nước giải khát.

Cụ thể, theo số liệu trong báo cáo của Bộ Tài chính, mức tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam năm 2018 là 50,7 lít/người/năm. Theo số liệu trong báo cáo của Bộ Y tế, năm 2020 Việt Nam tiêu thụ 3,3 tỷ lít nước giải khát, tức là tương đương với khoảng 34 lít/người/năm nếu tính trên số dân là 96 triệu người vào năm 2020.

“Như vậy, theo số liệu của hai cơ quan trên thì mức độ tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam từ năm 2018 đến năm 2020 có chiều hướng giảm đáng kể” – bà Chu Thị Vân Anh thông tin và cho rằng, mức độ tiêu thụ này cũng khá thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới.

Theo báo cáo của Hiệp hội ngành giải khát châu Âu (UNESDA), năm 2019 mức tiêu thụ nước giải khát bình quân đầu người ở châu Âu là 243,9 lít/ người, tức là gấp gần 4,8 lần so với Việt Nam. Các quốc gia có mức tiêu thụ nước giải khát bình quân đầu người cao nhất ở châu Âu là Đức (336,3 lít/người), Hungary (310,3 lít/ người) và Bỉ (272,4 lít/người). Trong số 26 quốc gia châu Âu có lượng tiêu thụ nước giải khát trên 100 lít/người/năm chỉ có 11 quốc gia áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát. Đức mặc dù là nước có tỷ lệ tiêu thụ nước giải khát cao nhất châu Âu cũng không áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát.

Tại châu Á, nhiều nước cũng có mức tiêu thụ bình quân đồ uống có đường trên 100 lít/người/năm như Nhật Bản và Hàn Quốc lần lượt là 169,28 lít/người/năm và 96,51 lít/người/ năm (theo số liệu dự báo của Statis năm 2023), nhưng đều không áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.

Đại diện Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam cũng cho rằng: Chính sách áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường ảnh hưởng không nhỏ đến phục hồi của khu vực doanh nghiệp trong ngành, đặc biệt là trong bối cảnh giá thành các nguyên liệu gia tăng và người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu, doanh nghiệp cũng đồng thời chịu nhiều sức ép từ các nghĩa vụ tài chính.

“Đặc biệt, đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường có thể khiến người tiêu dùng dịch chuyển sang sử dụng các loại đồ uống có đường khác được sản xuất thủ công, nhập lậu vốn rất phổ biến trên thị trường và có thể có giá thành rẻ hơn do không phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, khiến mục tiêu chính sách không đạt được, trong khi ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của ngành công nghiệp đồ uống và tạo điều kiện cho các mặt hàng đồ uống không chính thức, sản xuất thủ công nhập lậu phát triển, nhất là trong tình hình thu nhập giảm, lạm phát tăng cao như hiện nay” – bà Chu Thị Vân Anh nêu.

Bài học từ kinh nghiệm quốc tế

Cũng không ủng hộ đưa đồ uống có đường vào diện chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, bà Nguyễn Việt Hà – Phó Giám đốc Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội cho rằng: Thuế tiêu thụ đặc biệt có thể làm giảm lượng tiêu thụ đồ uống có đường, nhưng không dẫn đến giảm tỷ lệ bệnh thừa cân, béo phì, tiểu đường và các bệnh không lây nhiễm.

Dẫn chứng từ kinh nghiệm quốc tế, đại diện Hiệp hội Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội cho rằng, một số quốc gia sau khi áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường thì tỷ lệ thừa cân, béo phì vẫn tiếp tục tăng, mặc dù tiêu thụ đồ uống có đường giảm. Điển hình như Ấn Độ, quốc gia này áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường từ năm 2017, tuy nhiên tỷ lệ thừa cân béo phì vẫn tăng.

Cụ thể, tỷ lệ thừa cân, béo phì đối với nữ giới ở Ấn Độ giai đoạn 2015-2016 (khi chưa áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước uống có đường) chiếm 20,6% nhưng đã tăng lên 24% vào giai đoạn 2019-2021, sau khi đã áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. Tương tự, ở nam giới giai đoạn 2015-2016 là 18,9% nhưng đến giai đoạn 2019-2021 là 22,9%; ở trẻ em chiếm tỷ lệ 2,1% vào giai đoạn 2015-2016 nhưng giai đoạn 2019-2021 là 3,4%.

Tương tự, Mexico bắt đầu áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường từ năm 2012, trong 2 năm đầu mức độ tiêu thụ đồ uống có giảm nhưng tỷ lệ thừa cân, béo phì vẫn tăng. Cụ thể, tỷ lệ béo phì ở nam giới là 26,8% vào năm 2012 đã tăng lên 31,8% vào năm 2021, trong khi ở nữ giới chiếm tỷ lệ 37,5% vào năm 2012 và tăng lên 41,1% vào năm 2021.

Phát biểu tại hội thảo, Thạc sĩ Nguyễn Văn Phụng - Uỷ viên BCH Hội Kế toán & Kiểm toán Việt Nam cho rằng: Báo cáo Nghiên cứu về tác động kinh tế, xã hội của thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát do Viện quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) thực hiện năm 2018 và cập nhật năm 2021 cho rằng, nếu áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức 10% đối với nước giải khát có đường thì nền kinh tế thiệt hại 880,4 tỷ đồng, làm GDP giảm 0,115%.

Cùng với đó, thu nhập của người lao động từ sản xuất giảm 0,155%; Lao động giảm 0,092% và thặng dư sản xuất giảm 0,083%; Sản lượng mía đường giảm 28,8 nghìn tấn, ảnh hưởng đến thu nhập của người nông dân trồng mía đường.

Từ những phân tích trên, nhiều ý kiến tại hội thảo kiến nghị, cần cân nhắc kỹ lợi ích và thiệt hại của việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường.