Kiến tạo môi trường kinh doanh minh bạch, an toàn: Tạo động lực đầu tư cho doanh nghiệp

Còn nhiều sai sót lặp đi lặp lại

Vừa qua, Kiểm toán Nhà nước đã kiểm toán Báo cáo tài chính năm 2022 và các hoạt động liên quan đến quản lý, sử dụng vốn nhà nước của 129 đơn vị thuộc 11 tập đoàn, tổng công ty. Kết quả kiểm toán cho thấy, 11/11 tập đoàn, tổng công ty sản xuất kinh doanh có lãi.

Tuy nhiên, qua kiểm toán cũng cho biết, việc quản lý sử dụng vốn, tài sản của doanh nghiệp còn một số hạn chế; trong đó có những hạn chế đã được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra từ những kỳ kiểm toán trước tại nhiều doanh nghiệp nhà nước, như: Quản lý nợ chưa chặt chẽ, còn để phát sinh nợ phải thu quá hạn, nợ khó đòi lớn, nợ tạm ứng tồn đọng nhiều năm chưa được thu hồi…

Giới chuyên gia cho rằng, việc các doanh nghiệp còn sai sót sau kiểm toán, nhất là lặp đi lặp lại hoặc tiếp tục xảy ra ở những doanh nghiệp khác là vấn đề cần báo động. Bởi lẽ, thực trạng này tiềm ẩn nhiều nguy cơ, hệ lụy cho nền kinh tế, cũng như bản thân chính doanh nghiệp.

Theo TS. Nguyễn Minh Phong - Chuyên gia kinh tế, nguyên nhân dẫn đến những sai sót của doanh nghiệp có nhiều lý do, trong đó bao gồm cả lý do bên ngoài và bên trong của doanh nghiệp. “Bên ngoài thường người ta hay nghĩ đến đầu tiên là chất lượng văn bản. Chất lượng văn bản tạo ra những cách hiểu khác nhau, nhiều khi khiến doanh nghiệp hiểu không đúng. Thứ hai là mục tiêu, trình độ, năng lực của người vận dụng, thực hiện, cộng với chế tài thực hiện không nghiêm, dẫn đến những sai phạm lặp đi lặp lại kể cả lần sau. Những sai phạm đó có thể tạo ra kẽ hở cho tham nhũng, tạo tiền lệ xấu, thất thoát lớn nguồn lực của nhà nước, xã hội”, TS. Nguyễn Minh Phong nhấn mạnh.

Do vậy, một trong những vấn đề phải làm sớm, làm tốt được chuyên gia khuyến nghị, đó là: Với những dự án quan trọng, những doanh nghiệp nhà nước đang tham gia dự án quan trọng thì phải cho kiểm toán ngay từ đầu, từ khâu chủ trương đầu tư, lập dự án tiền khả thi… để ngăn chặn từ sớm, từ xa những sai phạm có thể hoặc là bóc tách làm sạch bộ máy có thể, để từ đó chúng ta không chạy đuổi theo hậu quả.

Chia sẻ giải pháp để giải quyết thách thức này, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng: “Một môi trường minh bạch cần có sự phân định các mục tiêu hoạt động, phân định môi trường đầu tư và hoạt động cho những doanh nghiệp nhà nước có những mục tiêu hoạt động khác nhau sẽ bình đẳng hơn, tránh trường hợp doanh nghiệp phi lợi nhuận mà ép theo hoạt động kiểu lợi nhuận và ngược lại. Cho nên điều đầu tiên phải bảo đảm minh bạch môi trường đầu tư của các doanh nghiệp hoạt động trong những lĩnh vực khác nhau. Bên cạnh đó, văn bản phải mang tính pháp luật rõ, công khai minh bạch để ai cũng hiểu được…”.

Cần có chế tài xử lý “mạnh” hơn, quyết liệt hơn

Dưới góc độ luật sư, Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLAW - cho biết: Những kết luận kiểm toán không được thực hiện một cách triệt để, đúng thời hạn sẽ dẫn đến quyết định đầu tư cho chính đơn vị kiểm toán đó không đúng. Những sai phạm đó không được khắc phục dẫn đến việc cán bộ trong doanh nghiệp đó đôi khi còn vướng vào lao lý...

Cũng theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, nguyên nhân cơ bản dẫn đến những sai sót của doanh nghiệp từ chính doanh nghiệp bị kiểm toán; trách nhiệm của người đứng đầu; năng lực quản lý và chính hệ thống các quy định của pháp luật…

Trước thực trạng này, giới chuyên gia bày tỏ, hơn lúc nào hết, cơ quan chức năng cần có chế tài xử lý “mạnh” hơn, quyết liệt hơn. Thực tế cho thấy, hiệu quả của hoạt động kiểm toán rất cao, tính riêng 5 năm qua, Kiểm toán Nhà nước đã phát hành trên 1.000 báo cáo kết luận kiểm toán và có những kiến nghị liên quan đến 1/3 triệu tỷ đồng, có kiến nghị hơn 1.000 văn bản pháp lý cần phải bổ sung điều chỉnh…

Tất cả điều đó giúp tăng nguồn thu cho ngân sách, giảm bớt những nguồn thu không hợp lý mà doanh nghiệp, đơn vị sử dụng nguồn tài chính công báo lên. Quan trọng hơn, giúp hoàn thiện hệ thống pháp lý, tăng hiệu quả quản lý nhà nước đối với tài sản công, tài chính công.

Riêng đối với doanh nghiệp Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước còn tập trung vào xác định giá trị của doanh nghiệp Nhà nước trước khi cổ phần hóa, cũng như kiểm toán các hoạt động tuân thủ của những đơn vị này kể cả từ khâu chủ trương đầu tư, phân bổ ngân sách, duyệt, đấu thầu, thực hiện triển khai, quyết toán… qua đó giúp doanh nghiệp rà soát được những lỗ hổng; đồng thời hiểu đúng và tuân thủ đúng những quy định của pháp luật; ngăn chặn từ sớm từ xa hoặc tránh lặp lại những sai phạm mà mình đã mắc hoặc các đơn vị khác đã mắc.

Tuy nhiên, theo quy định hiện nay, Kiểm toán Nhà nước chỉ phát hiện, sau đó kết luận và kiến nghị chứ không có biện pháp chế tài thực hiện. Do vậy, Kiểm toán Nhà nước lại phải theo dõi, nếu doanh nghiệp/đơn vị chưa thực hiện thì kiến nghị thực hiện. Toàn bộ quá trình này có thể phát sinh những kẽ hở khiến doanh nghiệp lờ đi hoặc vì lợi ích nào đó họ cố tình lặp lại, trong khi chế tài phạt không nhiều…

Vì vậy, "thời gian tới cần phải nghiên cứu bổ sung thêm cho Kiểm toán Nhà nước một chế tài nào đó để tạo ra hiệu lực pháp lý trong vấn đề thực hiện kết luận mà mình đã kiến nghị, nhằm góp phần kiến tạo môi trường kinh doanh thông thoáng, minh bạch, an toàn cho doanh nghiệp hoạt động, phát triển", TS. Nguyễn Minh Phong nêu ý kiến.