Giảm giá xăng dầu - nhìn từ bức tranh toàn cảnh xăng dầu Việt Nam: Bài 1: Giá xăng dầu đạt đỉnh do đâu?

Sản lượng dầu thô khai thác dần giảm

Việt Nam là nước xuất khẩu dầu thô, song nguồn xăng dầu thành phẩm chỉ đủ cung cấp 70% nhu cầu. Giá xăng dầu trong nước đang điều hành liên thông với thế giới.

Thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, tổng sản lượng khai thác quy dầu khí quy đổi ước thực hiện cả năm 2021 đạt 18,43 triệu tấn, bằng 94,6% kế hoạch năm (kế hoạch cả năm 19,48 triệu tấn), trong đó: Sản lượng khai thác dầu thô cả năm đạt 10,97 triệu tấn, vượt 13% kế hoạch năm (kế hoạch cả năm 9,72 triệu tấn) về đích sớm trước kế hoạch 4 ngày; sản lượng khai thác khí đạt 7,46 tỷ m3, bằng 76,4% kế hoạch năm (kế hoạch cả năm 9,76 tỷ m3).

Năm 2021, công tác tìm kiếm thăm dò được triển khai theo Chương trình công tác và ngân sách phê duyệt từ đầu năm. Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam đã hoàn thành các dự án: 01 phát hiện dầu khí mới tại giếng khoan Sói Vàng -1X Lô 16-1/15 (VSP); đã đưa mỏ Sư Tử Trắng pha 2A vào khai thác (giếng STT -7P đưa vào khai thác từ ngày 14 tháng 6 năm 2021, giếng STT - 8P từ ngày 20 tháng 8 năm 2021); giàn BK-18A đưa vào khai thác từ ngày 10 tháng 11 năm 2021; giàn BK-19 (vượt tiến độ xây dựng 11 ngày) đưa vào khai thác từ ngày 13 tháng 11 năm 2021.

Nhìn vào con số khai thác dầu khí, có thể thấy, lượng dầu thô khai thác cho cả năm 2021 không đạt kế hoạch đề ra. Thực tế, không chỉ năm 2021 mà nhìn chung, những năm vừa qua, sản lượng khai thác dầu khí đều giảm ở mức khoảng 1 triệu tấn/năm. Số lượng phát hiện mỏ dầu mới cũng giảm, nếu giai đoạn 2011-2015 có 24 phát hiện dầu khí mới thì 5 năm sau đó chỉ có 7. Nguyên nhân là bởi dầu thô là nguồn tài nguyên hữu hạn và sản lượng khai thác đang dần sụt giảm. Đây là vấn đề chung của nhiều quốc gia trên toàn thế giới.

Hiện nay, 2/3 lượng dầu thô khai thác trong nước đang dành để cung ứng cho nhà máy lọc dầu Dung Quất - đơn vị có công suất thiết kế sản xuất 6,5 triệu tấn một năm. Lượng xăng dầu còn lại để xuất khẩu.

Lý do khiến Việt Nam là quốc gia khai thác dầu thô, xuất khẩu nhưng vẫn phải nhập dầu thô về lọc, theo các chuyên gia, chủ yếu để tối ưu hóa kỹ thuật, kinh tế và hiệu quả hoạt động của các nhà máy lọc dầu.

Bởi lẽ, thực tế, dầu thô có nhiều chủng loại, đặc tính khác nhau, như dầu ngọt, dầu nhẹ, dầu nặng... Mỗi loại dầu sẽ sản xuất ra các sản phẩm thành phẩm như xăng, dầu diesel, dầu hoả, mazut... và các sản phẩm hoá dầu khác. Mỗi nhà máy lọc dầu được thiết kế công nghệ sử dụng loại dầu thô khác nhau. Do đó, việc nhập khẩu dầu thô về để lọc là phù hợp với công nghệ của từng nhà máy khác nhau.

Đơn cử, hiện nay Lọc dầu Dung Quất sử dụng nguồn dầu thô khai thác trong nước. Trong khi đó, công nghệ của Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn sử dụng 100% từ nguồn dầu thô nhập khẩu.

Nguồn xăng dầu nhập khẩu chiếm hơn 30%

Việt Nam hiện có hai nhà máy lọc dầu là Dung Quất và Nghi Sơn, cung ứng mỗi năm 10-13 triệu m3 tấn xăng, dầu thành phẩm các loại. Hai nhà máy này hiện cung ứng khoảng 60%-70% nhu cầu tiêu dùng nhu cầu xăng, dầu trong nước, tùy thời điểm. Cho nên 30-40% xăng dầu thành phẩm còn lại vẫn phải nhập khẩu từ các nước.

Các thị trường nhập khẩu xăng dầu thành phẩm chủ yếu của Việt Nam là Đông Nam Á (Singapore, Malaysia, Thái Lan...), Hàn Quốc, Trung Quốc. Đây là những thị trường Việt Nam có thể tận dụng ưu đãi thuế nhập khẩu từ các hiệp định thương mại tự do đã ký.

Bình quân 6 năm qua (2016-2020), mỗi năm Việt Nam nhập khẩu 11,5 triệu m3, tấn xăng dầu thành phẩm các loại. Xu hướng nhập khẩu giảm đáng kể vào năm 2021, với 6,9 triệu m3, tấn khi nguồn cung ứng từ các nhà máy lọc dầu trong nước tăng lên đáng kể.

Tuy nhiên, đầu năm 2022, Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn cắt giảm công suất vì khó khăn tài chính khiến sản lượng xăng dầu nhập khẩu tăng lên do phải bù đắp nguồn cung thiếu hụt từ nhà máy này. Theo Bộ Công Thương, 4 tháng đầu năm 2022, nhập khẩu xăng dầu các loại đã tăng đến 146,9%; dầu thô tăng 63,7%; Khí đốt hoá lỏng tăng 62,7%...

Do nguồn cung xăng dầu trong nước còn phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu nên giá xăng dầu trong nước buộc phải điều chỉnh theo đà tăng của xăng dầu thế giới.

Trong khi đó, liên tục từ đầu năm đến nay, giá xăng dầu thế giới biến động mạnh do những căng thẳng chính trị ở những quốc gia lớn. Theo Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam (MXV), trong quý I/2022, giá hợp đồng dầu thô Brent trên Sở giao dịch liên lục địa (ICE) đã có thời điểm tăng lên mức 140 USD/thùng, gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, do lo ngại về nguồn cung sau các bất ổn về địa chính trị. Sau khi hạ nhiệt vào đầu quý II, giá dầu tiếp tục có diễn biến tăng giảm khó lường trong thời gian gần đây, song vẫn giao dịch ở quanh vùng giá 110-140 USD/thùng, là vùng giá cao nhất trong gần một thập kỷ.

Ông Phạm Quang Anh – Giám đốc Trung tâm Tin tức Hàng hóa Việt Nam – trực thuộc MXV cho biết thêm, giá dầu sẽ còn rất nhiều diễn biến khó lường trong năm 2022 khi giá sẽ bị tác động bởi các thông tin liên quan tới đại dịch Covid-19 và nhu cầu sử dụng nhiên liệu tại Trung Quốc; nguồn cung tăng lên từ Mỹ, nhóm OPEC+ và khả năng bù đắp phần thiếu hụt từ Nga; Mỹ tăng lãi suất và những nỗ lực hạ nhiệt giá dầu, giảm lạm phát;…

Còn theo báo cáo của Bộ Công Thương, thời gian qua, cùng với diễn biến phức tạp của giá dầu thô, giá xăng dầu thành phẩm trên thị trường thế giới có sự tăng giảm đan xen nhưng xu hướng chung là tăng giá. Trước dự báo tăng trưởng toàn cầu giảm của IMF khiến áp lực về cầu giảm, tuy nhiên, nguồn cung từ Nga và Libya giảm sau khi các nước châu Âu và Mỹ áp dụng các lệnh cấm vận cùng với việc Thượng Hải chuẩn bị mở cửa trở lại sau thời gian bị phong tỏa để phòng chống dịch Covid-19 đã khiến giá dầu tăng trở lại.

Sau khi tăng trên mức 120 USD/thàng vào cuối tháng 3, nửa đầu tháng 4/2022, giá dầu có xu hướng giảm nhẹ, xuống mức 100 USD/thùng khi Mỹ và tổ chức Năng lượng quốc tế quyết định cung cấp ra thị trường 240 triệu thùng dầu từ kho dự trữ chiến lược của mình. Tuy nhiên, giữa tháng 4 trở đi, giá dầu thô trên thị trường thế giới tiếp tục tăng và vẫn đang diễn biến phức tạp.

Chỉ tính riêng trong 10 ngày gần đây (11/5-21/5), nguồn cung cho thị trường (nhất là khu vực Châu Âu) tiếp tục chịu ảnh hưởng từ việc cấm vận đối với các sản phẩm từ Nga, trong khi đó tồn kho dầu thô của Mỹ tiếp tục ở mức thấp. Về nhu cầu, thị trường kỳ vọng vào việc Trung Quốc sẽ nới lỏng các biện pháp phong tỏa để phòng chống dịch bệnh Covid-19 và nhu cầu một số mặt hàng xăng, dầu tăng khi đang vào mùa lái xe mùa Hè tại nhiều nước Châu Âu, Mỹ, tuy nhiên do đang vào mùa Hè nên nhu cầu nhiên liệu phục vụ việc sưởi ấm giảm. Các yếu tố trên đã đẩy giá các mặt hàng xăng tăng khá cao và các mặt hàng dầu giảm so với kỳ trước.

Bình quân giá thành phẩm xăng dầu thế giới giữa kỳ điều hành giá ngày 23/5/2022 và kỳ điều hành ngày 11/5/2022 là: 141,369 USD/thùng xăng RON92 dùng để pha chế xăng E5RON92 (tăng 4,401 USD/thùng, tương đương tăng 3,21% so với kỳ trước); 146,201 USD/thùng xăng RON95 (tăng 5,103 USD/thùng, tương đương tăng 3,62% so với kỳ trước; 137,850 USD/thùng dầu hỏa (giảm 9,840 USD/thùng, tương đương giảm 6,66% so với kỳ trước); 140,793 USD/thùng dầu diesel (giảm 9,343 USD/thùng, tương đương giảm 6,22% so với kỳ trước); 642,867 USD/tấn dầu mazut 180CST 3,5S (giảm 58,997 USD/tấn, tương đương giảm 8,41% so với kỳ trước).

Việc giá xăng dầu thành phẩm trên thế giới quay lại đà tăng và vượt mức kỷ lục 140 USD/thùng ghi nhận trong tháng 3 đã khiến giá xăng dầu trong nước buộc phải điều hành tăng theo.

Chưa kể, một số quốc gia lân cận cũng đã công bố tình trạng khan hiếm nguồn cung xăng dầu cộng với tình trạng thẩm lậu xăng dầu qua biên giới diễn biến hết sức phức tạp... Trước thực trạng này, ông Trần Duy Đông – Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước – Bộ Công Thương chia sẻ, trong công tác điều hành giá xăng dầu, liên Bộ Công Thương – Tài chính phải cân nhắc, tính toán tới giá của các nước xung quanh để giữ được mức giá hợp lý với tương quan giữa các nước trong khu vực và trên thế giới, tránh tình trạng có quá nhiều động lực cho các đối tượng buôn lậu cũng như thẩm lậu xăng dầu.