EU sẽ chấm dứt thỏa thuận thương mại Brexit nếu Anh từ bỏ Nghị định thư Bắc Ireland?

Các quan chức EU đã tham khảo ý kiến ​​của các chính phủ quốc gia và thông báo công khai về một loạt các biện pháp trả đũa có thể xảy ra, nếu London biến lời nói thành hành động. Các lựa chọn bao gồm việc chấm dứt thỏa thuận thương mại Brexit, có thể châm ngòi cho một cuộc chiến thương mại giữa liên minh 27 quốc gia và thành viên cũ.

Việc đưa ra phản ứng như vậy được coi là một nỗ lực nhằm ngăn chặn Vương quốc Anh thực hiện một động thái có thể gây tổn hại thêm cho mối quan hệ vốn giữa London với Brussels - và đẩy Bắc Ireland vào một thời kỳ còn nhiều bất ổn. Về cơ bản, Nghị định thư bảo vệ thị trường chung của EU bằng cách tránh một biên giới đất liền, nhạy cảm về chính trị trên đảo Ireland, thay vào đó tạo ra một rào cản thương mại nội bộ của Vương quốc Anh ở Biển Ireland. Điều 16 là cơ chế pháp lý cho phép Anh hoặc EU đơn phương thực hiện các biện pháp tự vệ nếu họ tin rằng điều đó đã gây ra "những khó khăn nghiêm trọng về kinh tế, xã hội hoặc môi trường" hoặc "chuyển hướng thương mại". Kể từ khi Nghị định thư có hiệu lực vào đầu năm 2021, các thành viên của Vương quốc Anh ở Bắc Ireland đã rất tức giận vì hậu quả là gián đoạn thương mại - mặc dù nhiều doanh nghiệp cũng được hưởng lợi từ việc tiếp cận không hạn chế vào thị trường chung của EU. Chính phủ Anh đã trì hoãn việc áp dụng các biện pháp kiểm tra mới đối với hàng hóa được gửi từ lục địa Anh và đang yêu cầu sửa đổi hoàn toàn các thỏa thuận thương mại.

Phản ứng của EU có thể sẽ phụ thuộc vào mức độ mà Vương quốc Anh dự định sử dụng Điều 16. Nếu chính phủ Anh làm như vậy theo cách hạn chế - ví dụ bằng cách đình chỉ các điều khoản về thương mại giữa Anh và Bắc Ireland đối với thịt ướp lạnh hoặc các sản phẩm thực vật - thì phản ứng từ Brussels cũng có thể bị hạn chế. Tuy nhiên, vì EU đã biết rõ rằng ý định của Vương quốc Anh là viết lại thỏa thuận và bỏ qua sự giám sát của Tòa án Công lý Châu Âu, một cách tiếp cận hạn chế như vậy có thể không đạt được mục tiêu. Tuy nhiên, London có thể thực hiện hành động đi xa hơn nữa là có thể đình chỉ toàn bộ các phần của Nghị định thư, chẳng hạn như về hải quan và vận chuyển hàng hóa, hiện đang giữ cho Bắc Ireland tuân thủ các quy tắc của EU. Điều này được Brussels coi là London thay đổi toàn bộ thỏa thuận, và phản ứng chắc chắn sẽ gay gắt hơn. Ngay từ khi bắt đầu các cuộc đàm phán sau cuộc trưng cầu dân ý Brexit năm 2016, Brussels đã nói rõ rằng biên giới Ireland là một trong ba chủ đề chính cần phải được giải quyết trước khi các thỏa thuận ràng buộc được hoàn tất.

“Phản ứng hạt nhân”

Thỏa thuận Brexit bao gồm Nghị định thư Bắc Ireland đặt ra các điều khoản ràng buộc cho việc Anh rời EU vào tháng 1 năm 2020. Nó đặt nền tảng cho các cuộc đàm phán tiếp theo về thương mại và mối quan hệ trong tương lai, với đỉnh điểm là Thỏa thuận Thương mại và Hợp tác (TCA) được ký kết. vào đêm Giáng sinh năm 2020. EU có thể lập luận rằng nếu Anh vi phạm trước thì sẽ tạo cơ sở cho Brussels để đình chỉ hoàn toàn thỏa thuận thương mại Brexit. Bộ trưởng Ngoại giao Ireland Simon Coveney vừa mới cho biết vào giữa tháng 11 rằng "một (thỏa thuận) phụ thuộc vào bên kia", và nếu một (thỏa thuận) bị London gạt sang một bên, thì sẽ có "nguy cơ" rằng thỏa thuận kia có thể bị EU gạt sang một bên. Các quan chức EU tại Brussels coi một động thái tiềm năng của Vương quốc Anh là đình chỉ một phần của Nghị định thư là cực kỳ nghiêm trọng. Cảm giác ở Brussels là việc kích hoạt Điều 16 là một “lựa chọn hạt nhân” và nó sẽ đòi hỏi một phản ứng kiên quyết ít nhất là đình chỉ một phần Hiệp định Thương mại và Hợp tác.

Việc EU đình chỉ thỏa thuận thương mại Brexit sẽ không có hiệu lực trong một năm - khởi động một cách hiệu quả việc chạy lại các cuộc đàm phán, bao gồm cả vấn đề Bắc Ireland và đặt đồng hồ lại hướng tới một "kịch bản không có thỏa thuận" khác. Việc không đạt được một thỏa thuận khác sẽ dẫn đến việc EU và Vương quốc Anh quay trở lại các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), liên quan đến thuế quan và tiếp tục gián đoạn thương mại đã bị ảnh hưởng bởi băng đỏ hậu Brexit bất chấp thỏa thuận hiện tại.

Một số nhà bình luận cho rằng một "phản ứng hạt nhân" như vậy của EU có nguy cơ rơi vào tay Vương quốc Anh. Cựu cố vấn thủ tướng Anh Raoul Ruparel đã lập luận rằng khoảng thời gian 12 tháng trước khi thỏa thuận thương mại đình chỉ có hiệu lực sẽ cho phép cách tiếp cận của Vương quốc Anh ở Bắc Ireland "trở thành chuẩn mực". Ruparel lập luận trong một kịch bản như vậy, EU sẽ kéo toàn bộ thỏa thuận thương mại, bất chấp tình hình mà hầu hết Bắc Ireland đều hài lòng - đặc biệt là hoạt động kinh doanh, vốn sẽ được hưởng "điều tốt nhất của cả hai thế giới" với quyền tiếp cận không hạn chế cả thị trường Anh và EU.

Để thay thế cho việc đình chỉ hoặc chấm dứt thỏa thuận thương mại, EU có thể thực hiện các hành động hạn chế hơn, ví dụ như áp thuế đối với các mặt hàng xuất khẩu cụ thể của Vương quốc Anh như ô tô, thực phẩm và đồ uống hoặc cá. Một khả năng khác là Vương quốc Anh tung ra một loạt các mối đe dọa hoặc các động thái thực tế để kích hoạt Điều 16, mỗi lần một cách hạn chế nhằm vào các phần cụ thể của Nghị định thư.

Những hành động lặp đi lặp lại như vậy có thể làm giảm hiệu lực của hiệp định đồng thời hạn chế phạm vi trả đũa của EU. Điều này sẽ phù hợp với cách mà chính phủ Brexit đã tiến hành xuyên suốt, theo một mô hình được đặt ra trong nước bởi ERG (Nhóm nghiên cứu châu Âu gồm các nghị sĩ đảng Bảo thủ ủng hộ euroceptic): đó là, thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa, chấp nhận mọi nhượng bộ và thúc đẩy. Cách tiếp cận như vậy sẽ gây bất ổn sâu sắc cho Bắc Ireland, và cho Vương quốc Anh nói chung, nhưng chính phủ này dường như không quan tâm đến điều đó. Vì lý do đó, ngày càng có nhiều sự công nhận rằng sẽ là "hợp lý từ quan điểm của EU nếu phản ứng theo cách khắc nghiệt nhất có thể về mặt pháp lý đối với bất kỳ việc kích hoạt Điều 16 nào”.

EU đang tìm cách huy động sự ủng hộ của quốc tế để bảo vệ Nghị định thư Bắc Ireland. Gặp Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Washington, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh hiệp định Brexit là chìa khóa cho "khả năng duy trì hòa bình và ổn định trên đảo Ireland". Mỹ đã tham gia chặt chẽ vào quá trình dẫn đến hiệp định hòa bình năm 1998. Ủy ban Đối ngoại Hạ viện đã cảnh báo Vương quốc Anh rằng lời đe dọa viện dẫn Điều 16 đe dọa "nền hòa bình khó kiếm được đó", đồng thời kêu gọi London "từ bỏ con đường nguy hiểm này".

Quay ngược đồng hồ

Nhà đàm phán Brexit của EU Maros Sefcovic hoan nghênh "sự thay đổi" từ người đồng cấp Vương quốc Anh David Frost sau cuộc hội đàm mới nhất. Nhưng chính phủ Anh nói rằng Điều 16 vẫn là "lựa chọn duy nhất" nếu các cuộc đàm phán thất bại. Khi các cuộc đàm phán tiếp tục, hai nhà đàm phán sẽ gặp lại nhau vào cuối tuần để đánh giá tiến độ trong các lĩnh vực chính như thuốc men, thủ tục hải quan, kiểm tra nông sản và vai trò của Hội đồng Bắc Ireland. Hai bên vẫn còn cách xa nhau, chính phủ Anh nói rằng các đề xuất của Ủy ban châu Âu về việc nới lỏng hạn chế giữa Anh và Bắc Ireland không đi đủ xa. London đã đặt ra các yêu cầu của riêng mình trong một tài liệu được xuất bản vào tháng 7.

Thủ tướng Anh - Boris Johnson đã đạt được một thỏa thuận sửa đổi về các thỏa thuận cho Bắc Ireland với EU vào tháng 10/2019. Bước đột phá sau hai năm bế tắc về vấn đề này đã mở ra cánh cửa dẫn đến chiến thắng trong cuộc tổng tuyển cử và việc Vương quốc Anh bị trì hoãn nhiều lần ra khỏi EU. Nghị định thư mới đã bỏ điều khoản "lưới an ninh" trước đây mà những người ủng hộ Brexit phẫn nộ nhưng vẫn giữ Bắc Ireland là thị trường hàng hóa duy nhất của EU và tuân theo các quy tắc hải quan của nước này. Những người chỉ trích cách tiếp cận của Vương quốc Anh nói rằng nó là nỗ lực quay ngược kim đồng hồ vài năm trong các cuộc đàm phán, làm sống lại những quan niệm cũ về cách tránh một biên giới đất liền với Ireland vốn đã bị Brussels bác bỏ vào thời điểm đó là viễn vông. Nếu chính phủ Anh đình chỉ Nghị định thư, họ có thể đang tính toán rằng cuối cùng, EU sẽ phản đối việc thực hiện toàn bộ vấn đề - và không bắt tay vào châm ngòi cho một cuộc chiến thương mại và đặt ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan nghiêm trọng về biên giới đất liền Ireland. Điều 16 sẽ là một canh bạc rủi ro cao.