Chuyển dịch năng lượng hướng đến phát triển bền vững

Cơ hội gắn liền với thách thức

Tại Phiên Đối thoại về chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam trong khuôn khổ Hội nghị Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP26) mới đây, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An cho rằng, Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội nhưng cũng đối mặt với không ít khó khăn thách thức trong việc đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển xanh và bền vững.

Theo đó, vấn đề tái cấu trúc ngành điện và ngành năng lượng được chỉ đạo quyết liệt cùng với việc đẩy mạnh tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp Nhà nước, tiếp tục thực hiện cổ phần hóa và thoái vốn Nhà nước các đơn vị phát điện, xây dựng thị trường điện theo lộ trình đã được phê duyệt, hoàn thiện thị trường phát điện cạnh tranh, triển khai thị trường bán buôn điện cạnh tranh, chuẩn bị cho giai đoạn thị trường bán lẻ cạnh tranh sau năm 2022. Bên cạnh đó, Việt Nam đang tiếp tục thực hiện Chương trình quốc gia sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 3.

Tuy nhiên, chuyển dịch năng lượng không chỉ là vấn đề của nội bộ ngành năng lượng, mà quan trọng là chuyển đổi nền kinh tế từ mô hình thâm dụng nhiều năng lượng sang mô hình sử dụng năng lượng một cách hiệu quả.

Nhìn nhận vấn đề này, ông Gareth Ward - Đại sứ Vương quốc Anh tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam là nền kinh tế năng động, có nhiều tiềm năng về năng lượng tái tạo, nếu đặt ra lộ trình cụ thể thì hoàn toàn có thể đạt được các mục tiêu về giảm phát thải khí nhà kính.

Cũng trong năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt mức đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật của Việt Nam. Theo đó, bằng nguồn lực trong nước, đến năm 2030 Việt Nam sẽ giảm 9% tổng lượng phát thải khí nhà kính so với Kịch bản phát triển thông thường và có thể tăng đóng góp lên tới 27% khi nhận được hỗ trợ quốc tế thông qua hợp tác song phương, đa phương và thực hiện các cơ chế mới theo Thỏa thuận Paris về Biến đổi khí hậu.

Đáng chú ý, việc phát triển năng lượng theo hướng bền vững, đảm bảo cung cấp đủ, ổn định nguồn điện năng với giá thành hợp lý luôn là thách thức đối với các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Nhiều năm gần đây, tốc độ tăng trưởng nhu cầu điện của Việt Nam đều ở mức 2 con số, thường từ 1,5-1,8 lần tốc độ tăng trưởng GDP: giai đoạn 2000-2010 là 13%, 2011-2019 là 10,5% (trừ 2020 tăng trưởng thấp do dịch Covid-19).

Theo Bộ Công Thương, nhu cầu điện và năng lượng sẽ tiếp tục tăng trưởng cao cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nền kinh tế trong những năm sắp tới. Vì vậy, xây dựng chiến lược phát triển ngành năng lượng khả thi, bền vững, phù hợp với điều kiện thực tế đang trở thành nhiệm vụ có tính quan trọng bậc nhất của Việt Nam.

Chuyển đối cơ cấu nguồn năng lượng hợp lý

Thời gian qua, Chính phủ và Nhà nước đã ban hành nhiều chiến lược, nghị quyết và cơ chế chính sách khuyến khích sự phát triển của năng lượng tái tạo tại Việt Nam.

Theo Dự thảo Đề án Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn tới năm 2045 (Quy hoạch Điện VIII), trong cơ cấu công suất nguồn điện Việt Nam, nhiệt điện than giảm tỷ trọng từ 29% năm 2020 xuống còn 27% năm 2030, điện khí từ 13% năm 2020 lên 21% năm 2030; trong khi điện mặt trời và điện gió sẽ tăng lên lần lượt đạt 14% và 13% trong cơ cấu năm 2030. Năm 2045, nhiệt điện than tiếp tục giảm còn 18%, điện khí tăng lên 24%, điện gió và điện mặt trời đạt tổng 42%.

“Với cơ cấu nguồn điện này, năm 2030, năng lượng tái tạo sẽ đạt khoảng 15-20% tổng cung năng lượng sơ cấp, tương ứng tỷ lệ điện năng trong tổng sản xuất toàn quốc là khoảng 30%. Tới năm 2045, các tỷ lệ này lần lượt sẽ đạt khoảng 25-30% và 40%”- Dự thảo Quy hoạch Điện VIII nêu rõ.

Đáng chú ý, Quy hoạch Điện VIII đặt mục tiêu phát triển thêm các nguồn tích năng như thủy điện tích năng, pin tích năng, động cơ đốt trong, với quy mô khoảng 2,6-2,8MW vào năm 2030. Đây sẽ là giải pháp quan trọng để gỡ bỏ rào cản kỹ thuật hiện đang vướng trong phát triển năng lượng tái tạo về dài hạn.

Đặc biệt, Quy hoạch Điện VIII sẽ có sự dịch chuyển về cơ cấu nguồn điện theo hướng tăng cường tính đa dạng hóa, đảm bảo an ninh năng lượng, an ninh cung cấp điện, đáp ứng các cam kết của Việt Nam với quốc tế về môi trường trong khi vẫn hướng tới mục tiêu chi phí sản xuất điện ở mức thấp nhất.

Bộ Công Thương cũng đang nghiên cứu các cơ chế như đấu thầu, mua bán điện trực tiếp (DPPA),… đồng thời hoàn thiện các tiêu chuẩn kỹ thuật cho các loại hình năng lượng tái tạo.

Liên quan đến việc huy động vốn đầu tư phát triển lưới điện, theo Dự thảo Quy hoạch Điện VIII, giai đoạn 2021-2030 cần xây dựng thêm tổng cộng khoảng 86GVA công suất trạm 500kV và gần 13.000km ĐZ, giai đoạn 2031-2045 cần xây dựng thêm khoảng 103GVA công suất trạm 500kV và gần 6.000km ĐZ. Lưới điện 220kV tương ứng cần xây dựng 95KVA, gần 21.000km ĐZ và 108GVA, hơn 4.000km ĐZ.

Như vậy, ước tính giai đoạn 2021-2030 Việt Nam cần đầu tư khoảng 33,4 tỷ USD cho phát triển lưới điện, trong đó 14,7 tỷ USD cho lưới truyền tải và 18,7 tỷ USD cho lưới phân phối.

Ông Andrew Jeffries - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam - cho rằng, đây là khối lượng đầu tư cực lớn nhưng cũng tương ứng với thực tiễn tại Việt Nam, đặc biệt nếu xét đến sự phát triển nhanh chóng của năng lượng tái tạo trong khoảng 3 năm gần đây và dự báo về mức tăng gấp đôi của tổng công suất phát điện tại Việt Nam trong 10 năm tới.

Mặt khác, Việt Nam cũng cần đầu tư nâng cao khả năng quản lý lưới điện phức tạp, bao gồm tăng cường năng lực dự báo; phát triển thị trường cung cấp các sản phẩm phụ trợ; nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông minh trong đo đạc, giám sát, kiểm soát hệ thống theo thời gian thực; đào tạo đội ngũ kỹ sư và cán bộ kỹ thuật để điều hành các hệ thống hiện đại.

Với nội dung này, Thứ trưởng Đặng Hoàng An chỉ ra, Bộ Công Thương đang tiếp tục làm việc với các đối tác phát triển và các Bộ, ban, ngành phía Việt Nam để tìm kiếm thêm nhiều gói tín dụng hỗ trợ phát triển các dự án truyền tải năng lượng trọng điểm. “Bên cạnh đó, Bộ cũng thúc đẩy xã hội hóa lưới điện truyền tải, khuyến khích doanh nghiệp chủ động huy động vốn theo các hình thức khác bên cạnh vay vốn ODA, trong đó yêu cầu Tập đoàn Điện lực Việt Nam và các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn tổ chức đánh giá, xếp hạng tín dụng quốc tế để có thể tiếp cận nguồn vay quốc tế mà không cần có sự bảo trợ của Chính phủ”- Thứ trưởng nêu rõ.