Những con số "biết nói" về chi phí kinh tế của cuộc chiến ở Ukraine

Một cuộc chiến tranh tiêu hao kéo dài sẽ khiến nền kinh tế phải chịu thêm căng thẳng. Đối với chính phủ Kyiv, chi phí chiến tranh đồng thời đáp ứng nhu cầu vật chất của người dân sẽ tăng lên ngay cả khi quân đội Ukraine tiếp tục giành được chỗ đứng. Tệ hơn nữa là mùa đông sắp đến và Nga, thất vọng vì những thất bại quân sự liên tiếp mà họ đã trải qua kể từ tháng 9, dường như muốn làm tê liệt nền kinh tế Ukraine bằng cách đánh vào cơ sở hạ tầng quan trọng của nước này. Chỉ riêng trong ngày 15/11, ước tính có khoảng 90 tên lửa của Nga đã trút xuống Ukraine.

Vấn đề lớn nhất của Ukraine có thể không phải là mối đe dọa quân sự do quân đội Nga gây ra, mặc dù điều đó sẽ vẫn còn quan trọng, mà là đối phó với sự tàn phá mà các cuộc tấn công của Nga gây ra cho nền kinh tế - và vào thời điểm mà triển vọng về dòng viện trợ lớn và liên tục Kiev rất cần có thể giảm bớt do điều kiện kinh tế xấu đi ở phương Tây. Bất chấp những đảo ngược quân sự gần đây, Nga vẫn giữ được sức mạnh hủy diệt to lớn.

Chỉ trong vài tuần gần đây, tên lửa và máy bay không người lái của nước này đã tấn công 40% cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine, gây ra tình trạng mất điện liên tục trên khắp đất nước. Các loạt tên lửa khiến khoảng 4,5 triệu người Ukraine không có điện. 80% cư dân Kyiv bị thiếu nước; 350.000 ngôi nhà bị mất điện. Như các cuộc tấn công tên lửa mới nhất cho thấy, Nga sẽ không bỏ cuộc.

Trong tất cả những điều này, các nhà lãnh đạo của Ukraine phải đáp ứng nhiều nhu cầu cơ bản của người dân, những người mà cuộc sống của họ đã bị đảo lộn. Văn phòng Điều phối các vấn đề nhân đạo của Liên Hợp Quốc đã báo cáo trong tháng này rằng 6 triệu người Ukraine hiện đang “di dời trong nước”. Thêm 7 triệu người đã tìm nơi ẩn náu ở nước ngoài. Tỷ lệ thất nghiệp đã lên tới 35% vào quý hai năm nay, theo Ngân hàng Quốc gia Ukraine. Tỷ lệ nghèo, 2,5% vào năm 2020, có thể đạt tới 25% vào tháng 12 và gấp đôi vào cuối năm tới. Biến động và tàn phá thời chiến đặc biệt khó khăn đối với trẻ em; gần nửa triệu người nữa ở Ukraine đã bị đẩy vào cảnh nghèo đói, tỷ lệ lớn thứ hai trong khu vực.

Hoàn cảnh khó khăn của Ukraine phản ánh mô hình lịch sử. Các cuộc chiến tranh kéo dài thường tàn phá nền kinh tế của các bên tham chiến và những tác động xấu kéo dài sau khi cuộc chiến kết thúc. Các ước tính cho việc tái thiết Ukraine sau chiến tranh nằm trong khoảng từ 349 tỷ USD đến 750 tỷ USD - ngay cả trước khi có thể thấy trước toàn bộ mức độ tàn phá. Mặc dù đã có thảo luận về việc sử dụng các tài sản bị tịch thu của Nga để giúp thanh toán các chi phí, nhưng điều này có thể gặp vô số trở ngại pháp lý.

Đó là chuyện của tương lai, nhưng chính phủ Kiev có nhiều vấn đề trước mắt hơn. Ngân hàng Thế giới dự đoán rằng GDP của Ukraine sẽ giảm 35% trong năm nay và các ước tính khác dự đoán rằng mức giảm có thể lên tới 40%. Mặc dù Ngân hàng Quốc gia Ukraine hy vọng tăng trưởng kinh tế sẽ tiếp tục vào năm 2023, thậm chí quay trở lại mức GDP trước chiến tranh sẽ đòi hỏi nhiều năm tăng trưởng nhanh chóng. Tổng thâm hụt ngân sách hàng tháng của Ukraine lên tới 5 tỷ USD, và chính phủ đã buộc phải tìm kiếm sự hỗ trợ khẩn cấp từ phương Tây và Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Thủ tướng Denys Shmyhal gần đây cho biết rằng với khoảng cách dự kiến ​​giữa chi và thu, Ukraine sẽ cần 42 tỷ USD viện trợ cho năm 2023.

Tổng thống Volodymyr Zelensky đã đưa ra con số bổ sung thêm 17 tỷ USD để xây dựng lại các nhà máy điện và nhà ở bị hư hỏng hoặc phá hủy. Như vậy, số tiền này tương đương gần 30% GDP hiện tại của Ukraine. Chiến tranh cũng đã khiến hoạt động thương mại của Ukraine giảm mạnh. Đến cuối tháng 9, thâm hụt thương mại đã tăng hơn gấp đôi lên 6,1 tỷ USD. Xuất khẩu nông sản thu về 27,8 tỷ USD vào năm 2021 và chiếm 41% tổng kim ngạch xuất khẩu bị ảnh hưởng nặng nề đặc biệt do Nga chiếm giữ các cảng của Ukraine trên Biển Azov và một số trên Biển Đen, đồng thời khai thác các cảng khác, đóng 20 triệu tấn ngũ cốc cùng với các hàng thực phẩm khác dành cho xuất khẩu.

Mặc dù xuất khẩu lương thực đã tăng sau một thỏa thuận giữa Nga và Ukraine do Liên Hợp Quốc và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan làm trung gian vào tháng 7 - hơn 11 triệu tấn ngũ cốc và các thực phẩm khác của Ukraine đã được xuất khẩu kể từ đó - Nga vẫn có thể làm gián đoạn, vì Nga đã cho thấy trong tháng này khi rời khỏi hiệp định và nhanh chóng tham gia lại, nhưng vẫn có thể bảo lưu quyền rời thỏa thuận một lần nữa. Hơn nữa, mặc dù thỏa thuận giúp Ukraine có thể tiếp tục xuất khẩu ngô và lúa mì, nhưng khối lượng chỉ bằng một nửa so với trước chiến tranh.

Các cuộc tấn công của Nga vào tài sản kinh tế của Ukraine không phải là mới, nhưng chúng đã đạt đến một tầm cao mới sau cuộc tấn công ngày 8/10 của Ukraine vào Cầu Eo biển Kerch nối Nga và Crimea. Cùng ngày hôm đó, Tổng thống Nga Putin bổ nhiệm tướng Sergei Surovikin điều hành “chiến dịch đặc biệt” ở Ukraine. Tướng Surovikin, nổi tiếng với cuộc không kích tàn nhẫn vào Aleppo khi chỉ huy lực lượng Nga ở Syria năm 2017, đã nhanh chóng thực hiện chiến lược đặc trưng của mình. Rất có thể ông ta đã ra lệnh cho các cuộc tấn công không ngừng nghỉ trên khắp Ukraine nhằm vào lưới điện, đập nước, nhà máy nước, nhà máy xử lý nước thải và nhà máy nhiệt điện.

Lưới điện đã là mục tiêu hàng đầu của người Nga, và họ có thể làm hỏng nó thêm bằng cách cắt đứt nguồn cung cấp nhiên liệu cần thiết để duy trì hoạt động của nó. Ukraine, vốn đã lên kế hoạch kiếm được 1,5 tỷ euro vào năm tới từ việc bán điện cho Liên minh châu Âu, đã phải tạm dừng xuất khẩu và có thể phải dựa vào các nhà cung cấp nước ngoài để đáp ứng nhu cầu trong nước. Khi các nhà lãnh đạo của Ukraine tranh giành để quản lý cuộc khủng hoảng kinh tế do cuộc chiến tạo ra, họ đã nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ nhiều nguồn. Quốc hội Mỹ đã ủy quyền - vào tháng 3, tháng 5 và tháng 9 - gần 20 tỷ USD dưới nhiều hình thức viện trợ kinh tế và nhân đạo (một phần của gói hỗ trợ kinh tế và quân sự trị giá 54 tỷ USD).

Chính quyền Biden đã cung cấp 8,5 tỷ USD hỗ trợ kinh tế cho đến nay và có kế hoạch bổ sung thêm 4,5 tỷ USD nữa. Liên minh châu Âu cam kết 11 tỷ euro nhưng chỉ giải ngân 27% - và không giống như Mỹ, chủ yếu là các khoản vay, mặc dù với lãi suất ưu đãi. Các nhà hảo tâm khác bao gồm Anh, quốc gia đã đóng góp 1,6 tỷ bảng vào giữa năm, Ngân hàng Thế giới, đã cung cấp 6 tỷ USD tài trợ khẩn cấp vào tháng 7, một phần trong số 13 tỷ USD đã đảm bảo để giúp đỡ Ukraine, và IMF đã huy động thêm hàng tỷ đô la.

Với tình trạng khó khăn về kinh tế của Ukraine, nước này rất cần một lượng lớn viện trợ liên tục, nhưng huyết mạch này có thể bị đe dọa bởi các xu hướng kinh tế đáng lo ngại ở phương Tây. Những xu hướng đó một phần là do hậu quả của việc áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga, đặc biệt là giá năng lượng tăng vọt do sự trả đũa của Moscow thông qua việc cắt giảm mạnh việc bán khí đốt tự nhiên cho châu Âu. Tỷ lệ lạm phát hàng năm của khu vực đồng euro đã tăng lên 10,7% và vượt quá 20% ở ba quốc gia vùng Baltic. Tại Mỹ, bất chấp những tin tức tích cực về một số chỉ số kinh tế chính, tỷ lệ này là 7,7%, ở Anh là 11,1%. Và với việc các ngân hàng trung ương đã tăng lãi suất để đáp trả, các nền kinh tế phương Tây có thể rơi vào suy thoái.

Viện trợ cho Ukraine sẽ không cạn kiệt, nền kinh tế Ukraine cũng sẽ không sụp đổ, nhưng các chính phủ phương Tây có thể gặp khó khăn hơn, về mặt chính trị nếu không muốn nói là về mặt kinh tế, để tiếp tục gửi hàng tỷ đô la cho Kiev trong khi công dân của họ phải chịu đựng giá cả tăng cao và tình trạng thất nghiệp gia tăng. Ba Lan, Đức và Hungary hiện đang phải vật lộn để tiếp nhận nhiều người tị nạn Ukraine hơn, và tâm trạng ở châu Âu đã trở nên kém chào đón hơn ngay khi dòng người di cư từ Ukraine tăng lên, sau các cuộc tấn công dồn dập của Nga vào các thành phố.

Hơn nữa, IMF và Ngân hàng Thế giới sẽ nhận được những cuộc gọi khẩn cấp từ các nơi khác trên thế giới, bao gồm cả các quốc gia có thu nhập thấp và thậm chí trung bình có khả năng trả nợ đang tăng lên khi lãi suất toàn cầu tiếp tục tăng. Theo Liên Hợp Quốc, 54 nước trong số họ đã có “vấn đề nợ nần nghiêm trọng”. Nỗi đau kinh tế có thể trở nên tồi tệ hơn khi đồng đô la tăng giá do Fed tăng lãi suất và đẩy giá thực phẩm nhập khẩu lên cao.

Phương Tây đã cam kết sẽ hỗ trợ Ukraine cho đến khi quân đội Nga rời khỏi lãnh thổ của họ - chỉ mới đây, Tổng thống Biden đã yêu cầu Quốc hội phê duyệt khoản hỗ trợ quân sự và kinh tế khẩn cấp trị giá 37,7 tỷ USD cho Kiev - nhưng để đạt được kết quả đó có thể mất nhiều thời gian và tiêu tốn nhiều nguồn lực hơn hơn dự đoán trong những tháng đầu của cuộc chiến này. Về phần mình, người Ukraine đã chống lại cuộc chiến với sự kiên trì và khéo léo phi thường. Nhưng họ có thể thấy rằng các vấn đề kinh tế do chiến tranh gây ra còn khó chữa hơn nhiều.