Hóa giải thách thức trong đảm bảo an ninh năng lượng gắn với phát triển bền vững

Bức tranh toàn cảnh

Trong những năm gần đây, kinh tế Việt Nam tiếp tục duy trì mức tăng trưởng cao, hoạt động thu hút đầu tư, sản xuất công nghiệp, xuất khẩu đều có bước phát triển ngoạn mục; quá trình đô thị hóa, mức sống của người dân tăng khiến nhu cầu năng lượng, đặc biệt là điện năng tiếp tục tăng cao. Đơn cử như trong các đợt nắng nóng vừa qua, công suất nguồn điện và sản lượng tiêu thụ công suất phụ tải đỉnh hệ thống điện đạt 35.110 MW, sản lượng tiêu thụ toàn quốc là 723,9 triệu kWh. Điều này cho thấy nhu cầu điện tăng rất cao, ảnh hưởng đến nguồn dự phòng và hệ thống điện Việt Nam.

Thúc đẩy nặng lượng tái tạo

Theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh đến năm 2020, tổng công suất nguồn điện phải đạt 60.000 MW, đến năm 2025, đạt 96.500 MW, năm 2030, đạt 129.500 MW. Như vậy trong hơn 2 năm nữa, chúng ta phải hoàn thành, đưa vào vận hành hơn 13.000 MW. Giai đoạn từ năm 2020 - 2030, mỗi năm cần xây dựng mới trên 6.000 MW nguồn điện. Tuy nhiên báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho thấy, tính đến cuối tháng 6/2018, tổng công suất lắp đặt nguồn điện toàn hệ thống mới đạt 46.900 MW, trong đó nguồn điện của EVN chiếm gần 60%, số còn lại là của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV), Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam (PVN) và các nhà đầu tư BOT nước ngoài và tư nhân.

Báo cáo của Ban chỉ đạo điện lực quốc gia cho thấy, Chính phủ đã có điều chỉnh một số dự án điện sau khi Quốc hội quyết định dừng điện hạt nhân Ninh Thuận. Cho đến nay, chỉ có EVN hoàn thành vượt tiến độ các dự án, còn các dự án thuộc PVN, TKV và các dự án BOT đều chậm tiến độ so với kế hoạch, trung bình từ 1-1,5 năm, thậm chí có dự án dài hơn.

Bên cạnh đó, các dự án lưới điện cũng đang gặp vướng mắc do công tác giải phóng mặt bằng; các dự án điện năng lượng tái tạo như gió, mặt trời vướng mắc về giải tỏa công suất và nguồn dự phòng; các dự án khí ngoài khơi cũng như hạ tầng cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy nhiệt điện phía Nam; các Tập đoàn: PVN, TKV cũng đang gặp phải những thách thức về chi phí khai thác tăng, khó khăn về nguồn nhân lực...

Các chuyên gia cho rằng, có tồn tại nêu trên do nhiều nguyên nhân cả chủ quan và khách quan, trong đó có vướng mắc từ chính sách chưa đồng bộ; thủ tục đầu tư thay đổi do các văn bản mới; nguồn vốn khó khăn; năng lực nhà thầu; công tác giải phóng mặt bằng...

Theo ông Dương Quang Thành - Chủ tịch Hội đồng thành viên EVN, từ nay đến năm 2020, nguồn điện cơ bản đáp ứng được nhu cầu phụ tải nhưng nếu điều kiện thời tiết khó khăn có thể phải huy động nguồn điện chạy dầu, gây áp lực về tài chính cho EVN.

Trong giai đoạn 2021 - 2025, EVN đã lên các phương án, kịch bản dựa trên tần suất nước về hồ thủy điện đạt 65% và các dự án điện sẽ không được chậm nữa. Tuy nhiên, nếu tần suất dự báo thấp hơn có thể gây thiếu điện, nhất là trong các năm từ 2021 - 2023.

Thúc đẩy tăng trưởng

PGS-TS. Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam - cho rằng, dù còn nhiều khó khăn, nhưng với vai trò là bộ quản lý ngành, thời gian qua, Bộ Công Thương và EVN đã làm rất tốt công tác đảm bảo điện cho nền kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, mục tiêu của Chính phủ là duy trì tăng trưởng ở tốc độ cao trong nhiều năm, nhu cầu năng lượng sẽ tiếp tục tăng lên. Vì vậy, cần có giải pháp đồng bộ, toàn diện phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Trong đó, cần giải bài toán cân đối cung - cầu cũng như hài hòa lợi ích giữa nhà nước, nhà đầu tư và người sử dụng điện; giữa quản lý và tiêu dùng, an sinh xã hội, cũng như các vấn đề về môi trường bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu.

Thủy điện là nguồn cung cấp năng lượng quan trọng

Trên thực tế, Bộ Công Thương với vai trò là bộ quản lý ngành đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm phát triển năng lượng bền vững từ quy hoạch phát triển thủy điện; xây dựng các nguồn điện than và khí với công nghệ tiên tiến, hạn chế tối đa ảnh hưởng tới môi trường ở phía Nam nhằm giảm áp lực cho lưới điện truyền tải 500kV Bắc - Nam, giảm tổn thất điện năng, nâng cao chất lượng cung cấp điện; xúc tiến hợp tác mua điện từ các quốc gia lân cận như Lào, Trung Quốc... Đồng thời, đẩy mạnh thực hiện Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả và Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Qua đó, đã giảm được 1,5% tổng sản lượng điện thương phẩm của cả nước.

Đặc biệt, trong cơ cấu nguồn điện, Bộ Công Thương cũng đã tham mưu, tư vấn cho Chính phủ ban hành các quyết định về cơ chế giá điện nhằm khuyến khích, thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo.

Đóng góp ý kiến nhằm giải quyết những tồn tại, phát triển năng lượng bền vững, nhiều chuyên gia cho rằng, cần tiếp tục nghiên cứu phát triển các nguồn điện hợp lý; đặc biệt là các năng lượng tái tạo như mặt trời, gió... và các hình thức tiên tiến khác. Ông Bùi Văn Thịnh - Giám đốc Công ty CP Phong điện Thuận Bình - cho rằng, năng lượng tái tạo là xu hướng tất yếu, song cần xem xét vấn đề quy hoạch; cơ chế giá điện; lựa chọn nhà đầu tư có năng lực; phê duyệt cấp phép sao cho phù hợp với thực trạng lưới điện truyền tải hiện nay để tránh quá tải cục bộ, đảm bảo ổn định hệ thống.

Trong nhiều cuộc họp gần đây tại Bộ Công Thương cũng như các địa phương, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đã chỉ đạo các đơn vị chức năng và EVN có kế hoạch, phương án đảm bảo điện trong mọi tình huống; đồng thời tăng cường rà soát, đánh giá việc triển khai thực hiện các dự án điện theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh; chỉ rõ nguyên nhân, tồn tại về điều hành, cơ chế chính sách, nguồn lực, công nghệ ..., thậm chí vướng mắc của từng dự án điện để tìm ra các giải pháp cụ thể, khả thi nhất với mục tiêu không để thiếu điện cho phát triển kinh tế - xã hội.