Hiệp định EVIPA: Bảo hộ đầu tư cho doanh nghiệp Việt Nam và EU

Nghị viện châu Âu và Quốc hội Việt Nam đã phê chuẩn Hiệp định Bảo hộ Đầu tư giữa Liên minh châu Âu và Việt Nam (EVIPA), đánh dấu một bước tiến lịch sử trong quan hệ thương mại Việt Nam - Liên minh châu Âu.

Hiện nay, EVIPA vẫn đang trong quá trình phê chuẩn của các thành viên EU. Hiệp định Bảo hộ Đầu tư (IPA) là một thỏa thuận giữa hai hoặc nhiều quốc gia, nhằm bảo vệ các nhà đầu tư và khoản đầu tư vào nước sở tại, được đối xử công bằng và sẽ không bị phân biệt đối xử. Thông thường, khi có tranh chấp giữa nhà đầu tư và nước sở tại, nhà đầu tư có thể liên hệ với Trung tâm Giải quyết Tranh chấp Đầu tư Quốc tế của Ngân hàng Thế giới (ICSID) hoặc các tòa án tương tự khác được phép theo FTA để giải quyết.

Trong trường hợp của EVFTA, cả hai bên đã đồng ý thành lập một tòa án thường trực để xử lý các vấn đề đó. Điều này sẽ không chỉ bảo vệ các nhà đầu tư và các khoản đầu tư của họ mà còn bảo vệ quyền của một quốc gia trong việc giám sát việc thực hiện các chính sách công. Ngoài ra, hệ thống tòa án sẽ là một hệ thống giải quyết tranh chấp độc lập.

Theo EVFTA, một hệ thống giải quyết tranh chấp thường trực sẽ được thiết lập để xử lý các tranh chấp liên quan đến các điều khoản bảo hộ đầu tư trong FTA, chẳng hạn như bảo vệ chống lại việc sung công mà không bồi thường. Tòa án trong nước sẽ không được phép can thiệp hoặc đặt câu hỏi về quyết định của tòa án để đảm bảo tính minh bạch và đối xử công bằng.

Tòa trọng tài sẽ bao gồm 9 thành viên. EU và Việt Nam mỗi bên sẽ chỉ định ba thành viên, trong khi ba thành viên còn lại sẽ được chỉ định từ nước thứ ba. Tất cả các trường hợp sẽ được xét xử bởi một nhóm gồm ba thành viên từ tòa án, với đại diện ngang nhau là EU, Việt Nam và một nước thứ ba. Ba thành viên sẽ được chọn bởi Chủ tịch của Toà án, với một điều kiện là chủ tịch của nhóm thuộc về nước thứ ba, không phải EU hay Việt Nam.

Theo EVFTA, nguyên đơn có thể kháng cáo quyết định của tòa trọng tài lên tòa phúc thẩm thường trực trong vòng 90 ngày với nhiều lý do như sai luật, sai sự thật và không công bằng về thủ tục trong quyết định của tòa. Nếu không được kháng cáo trong vòng 90 ngày, quyết định của hội đồng trọng tài sẽ được coi là quyết định cuối cùng. Tòa phúc thẩm sẽ bao gồm sáu thành viên, hai người từ EU và Việt Nam, và hai người còn lại từ nước thứ ba.

Trước khi liên hệ với tòa án, nguyên đơn có thể yêu cầu tham vấn hoặc hòa giải. Các cuộc tham vấn sẽ được tổ chức tại Hà Nội, Brussels hoặc thủ đô của một quốc gia thành viên EU có liên quan. Nó cũng có thể được tiến hành thông qua hội nghị truyền hình hoặc ở bất kỳ địa điểm nào khác, theo thỏa thuận của các bên liên quan.

Trong trường hợp hòa giải, hòa giải viên được chỉ định theo thỏa thuận của các bên tranh chấp và có thể là thành viên của tòa án. Nếu khiếu nại tranh chấp không được giải quyết trong vòng 90 ngày kể từ ngày gửi yêu cầu tham vấn, người khiếu nại có thể gửi thông báo về ý định gửi khiếu nại.

Nếu tranh chấp vẫn không được giải quyết trong vòng ba tháng kể từ khi gửi thông báo về ý định gửi yêu cầu hoặc 6 tháng kể từ khi gửi yêu cầu tham vấn, họ có thể chuyển yêu cầu của mình tới tòa án. Tuy nhiên, nguyên đơn không thể nộp đơn kiện lên tòa án trong trường hợp đơn kiện đang chờ xử lý trước bất kỳ tòa án hoặc tòa án trong nước hoặc quốc tế nào khác.

Theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), Chỉ dẫn địa lý (GI) là dấu hiệu được sử dụng trên các sản phẩm có nguồn gốc địa lý cụ thể và sở hữu chất lượng hoặc danh tiếng nhờ nguồn gốc đó. Để hoạt động như một GI, một dấu hiệu phải xác định một sản phẩm có nguồn gốc ở một nơi nhất định, do đó tạo ra một liên kết rõ ràng giữa sản phẩm và nơi sản xuất ban đầu của nó.

Các thoả thuận trong EVFTA, Việt Nam sẽ bảo hộ hơn 169 chỉ dẫn địa lý, trong khi EU sẽ bảo hộ 39 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam mà không cần phải làm thủ tục đăng ký. Hiệp định cũng cho phép một số chỉ dẫn địa lý như ‘Gorgonzola’ và ‘Champagne’ ở Việt Nam miễn là có mục đích sử dụng thương mại thực tế.

Theo EVFTA, các bên sẽ xây dựng thủ tục đăng ký bằng sáng chế dựa trên Hiệp ước Luật Sáng chế (PLT) làm tài liệu tham khảo. Ngoài ra, cả hai quốc gia sẽ bồi thường cho chủ sở hữu bằng sáng chế về sự chậm trễ trong việc cấp phép. Việt Nam đã thực hiện Thỏa ước Lahay về đăng ký quốc tế kiểu dáng, theo đó sẽ bảo hộ kiểu dáng trong ít nhất 15 năm. Ngoài ra, Việt Nam cũng sẽ bảo hộ một phần kiểu dáng theo nguyên tắc hiện hành – toàn bộ kiểu dáng. Đối với các sản phẩm phức tạp, chỉ những kiểu dáng của bộ phận nhìn thấy được của sản phẩm mới được bảo hộ theo EVFTA.

Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ hai của EU trong ASEAN, vượt qua các đối thủ khu vực là Indonesia và Thái Lan trong những năm gần đây. Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, FTA dự kiến sẽ giúp tăng GDP của Việt Nam thêm 4,6% và xuất khẩu sang EU tăng 42,7% vào năm 2025. Trong khi Ủy ban châu Âu dự báo GDP của EU sẽ tăng thêm 29,5 tỷ USD vào năm 2035. Khi COVID-19 làm suy yếu nhu cầu toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam đã và đang chú ý đến xuất khẩu của EU với EVFTA có ý nghĩa lớn hơn. EVFTA mang lại những cơ hội đáng kể cho các doanh nghiệp Việt Nam.