Dự kiến mang về hơn 2 tỷ USD, “vua các loại trái cây” đối diện với nhiều rủi ro

Sáng ngày 11/9, Báo Nông nghiệp Việt Nam - Cơ quan thường trực Tổ Điều hành Diễn đàn kết nối nông sản 970 chủ trì phối hợp Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đắk Lắk, Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk, Cục Bảo vệ thực vật, Cục Chất lượng chế biến và Phát triển thị trường tổ chức Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam”.

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Nguyễn Ngọc Thạch - Tổng biên tập Báo Nông nghiệp Việt Nam, Tổ trưởng Tổ Điều hành Diễn đàn kết nối nông sản 970 - cho biết, sầu riêng đã thực sự trở thành “niềm vui chung” khi 7 tháng đầu năm 2023, “vua các loại trái cây” đã mang về cho đất nước hơn 1 tỷ USD và dự báo có thể đạt trên 2 tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận, ngành hàng này đang rơi vào “cái bẫy” mà Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan đã cảnh báo một năm trước, đó là: “Khi giá cả lên, một bộ phận người nông dân sẽ tăng sản lượng bằng mọi cách, lạm dụng các chất kích thích tăng trưởng, tự phát mở rộng vùng trồng...”.

Do đó, việc các cơ quan quản lý Nhà nước, địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội, nhà vườn, các hợp tác xã, thương lái cùng “ngồi với nhau”, thẳng thắn nhìn vào những hạn chế, tồn tại của ngành hàng sầu riêng. Từ đó, cùng hành động, ngăn chặn các hành vi vi phạm quy định, pháp luật, hành vi sản xuất, liên kết, thương mại, xuất khẩu không trong sáng để bảo vệ thương hiệu và ngành hàng sầu riêng Việt Nam.

Thông tin về tình hình ngành hàng sầu riêng, ông Vũ Đức Côn - Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk - cho biết, giá trị xuất khẩu sầu riêng Việt Nam liên tục tăng từ 29,2 triệu USD năm 2016 lên 420 triệu năm 2022 và 8 tháng năm 2023 đạt gần 1,2 tỷ USD (tăng gấp 3 lần so với cả năm 2022).

Dự kiến xuất khẩu sầu riêng cả năm nay đạt 1,5 tỷ USD, gấp 3,5 lần so với năm 2022. Thị trường xuất khẩu chính là Trung Quốc, Nhật, Australia,... chủ yếu là quả tươi và cấp đông. Sầu riêng Việt Nam luôn thua kém sầu riêng Thái Lan từ 20 - 25% về giá và kim ngạch xuất khẩu chỉ bằng 40%.

Tính đến tháng 8/2023, cả nước có 422 mã số vùng trồng sầu riêng và 153 mã số cơ sở đóng gói đáp ứng đầy đủ yêu cầu để xuất khẩu.

Riêng tại Đắk Lắk, sản lượng sầu riêng địa phương này tăng rất nhanh trong giai đoạn 2016 - 2023, từ trên 30.000 tấn lên ước đạt 190.000 tấn, với tốc độ tăng trưởng xấp xỉ 30%/năm. Trong đó, sản lượng trên diện tích được cấp mã vùng trồng khoảng 47.300 tấn, chiếm 25%. Đắk Lắk hiện có sản lượng sầu riêng đứng thứ 2 cả nước sau Tiền Giang.

Theo số liệu của Sở Công Thương Đắk Lắk, sầu riêng xuất khẩu của tỉnh sang thị trường Trung Quốc trong năm 2022 khoảng 11,7 triệu USD. Dự báo năm 2023, xuất khẩu sầu riêng của tỉnh khoảng 40 - 45 ngàn tấn, giá trị khoảng 150 - 160 triệu USD. Trên thực tế giá trị xuất khẩu sầu riêng của Đắk Lắk lớn hơn nhiều do đa số mã vùng trồng của tỉnh hiện nay đang ký kết với doanh nghiệp ngoài tỉnh.

Tại diễn đàn, Công ty TNHH Đầu tư phát triển Vạn Hòa đã chia sẻ việc tăng giá sầu riêng quá nóng tại thị trường Trung Quốc gây thiệt hại cho doanh nghiệp xuất khẩu.

“Chúng tôi hy vọng các cơ quan chức năng, Hiệp hội Sầu riêng tỉnh Đắk Lắk sẽ tổ chức tuyên truyền để người dân biết giá trị thực sự của quả sầu riêng. Đồng thời, tổ chức hướng dẫn, tập huấn thêm kiến thức, kỹ thuật chăm sóc cây sầu riêng cho tất cả bà con nông dân, ổn định giá cả, chất lượng, giúp cho doanh nghiệp và người nông dân an tâm sản xuất, thu mua”, ông Lê Anh Trung, Giám đốc đối ngoại Công ty TNHH Đầu tư phát triển Vạn Hòa kiến nghị.

Công ty CP Ban Mê Green Farm cũng nêu thực trạng về loạn giá, bẻ cọc làm gãy mối liên kết ngành hàng sầu riêng và những bài học kinh nghiệm, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên kết với các hợp tác xã, người nông dân.

Theo bà Nguyễn Thị Thái Thanh - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Ban Mê Green Farm, một trong những khó khăn lớn là của ngành hàng sầu riêng là liên kết sản xuất nông nghiệp và tiêu thụ sản phẩm còn thiếu bền vững.

“Ngành hàng sầu riêng chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các hợp tác xã - nông dân và doanh nghiệp. Các liên kết giữa doanh nghiệp và nông hộ sẵn sàng bị bẻ gãy khi giá lên cao, gây mất ổn định ngành hàng và chất lượng sản phẩm tiêu thụ, xuất khẩu. Trong khi đó, các hợp tác xã chưa thực sự phát huy được vai trò, giá trị của mình tại vùng liên kết”, bà Thanh phản ánh.

Ước tính đến nay cả nước có hơn 112 ngàn ha sầu riêng, diện tích đã tăng nhanh trong những năm gần đây, bình quân mỗi năm tăng gần 25% trong 5 năm gần đây, với tổng sản lượng hiện nay khoảng 900 ngàn tấn. Trong đó, tập trung ở một số vùng chính như: Tây Nguyên hơn 52 ngàn ha (khoảng 47%); vùng đồng bằng sông Cửu Long 33 ngàn ha (khoảng 30%); vùng Đông Nam bộ 21 ngàn ha (khoảng 19%) và một số địa phương khác. Riêng tỉnh Đắk Lắk hiện có khoảng 23 ngàn ha, trong đó có khoảng 50% diện tích đã cho thu hoạch với sản lượng năm 2023 ước tính trên 200 ngàn tấn.

Ở góc độ địa phương, ông Nguyễn Hoài Dương - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk cho rằng, hai năm qua, giá sầu riêng đã tăng cao khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật xuất khẩu chính ngạch sầu riêng vào Trung Quốc được ký kết giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam và Tổng cục Hải quan Trung Quốc, đã tạo ra cơ hội và động lực mạnh mẽ phát triển ngành hàng sầu riêng, làm gia tăng đáng kể thu nhập, lợi nhuận cho người nông dân, doanh nghiệp trong chuỗi ngành hàng.

Dự kiến năm 2023 kim ngạch xuất khẩu sầu riêng cả nước sẽ đạt trên 1,6 tỷ USD, chiếm khoảng 30% kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam.

Ông Nguyễn Hoài Dương cho rằng, trái sầu riêng muốn đi xa, tạo thị trường bền vững, thì mọi chủ thể trong chuỗi giá trị cần phải chung sức chung lòng, hợp tác gắn bó để cùng đi lên. Nông dân, doanh nghiệp, địa phương có vùng trồng và cơ quan quản lý nhà nước, nhà khoa học cần “đi cùng nhau” trong tổng thể không gian liên kết phát triển ngành hàng.