“Con át chủ bài” năng lượng của Nga đang mất lợi thế

Kể từ khi xảy ra cuộc chiến Nga - Ukraine, một câu hỏi đã khiến các chính phủ châu Âu đau đầu hơn bất kỳ câu hỏi nào khác: Điều gì xảy ra nếu Moscow tắt khí đốt? Mối đe dọa cắt nguồn cung cấp khí đốt của Nga cho các nước châu Âu, nhiều nước trong số đó đã dựa vào khí đốt này trong nhiều năm để sưởi ấm và cung cấp năng lượng cho các nhà máy, là một “con át chủ bài” mà Nga có thể sử dụng nếu cuộc chiến bắt đầu vào tháng 2 năm ngoái kéo dài trong một mùa đông dài. Công dân từ các quốc gia không trực tiếp tham chiến với Nga có thể thắc mắc, khi cái lạnh bắt đầu ập đến, tại sao sự thoải mái và sinh kế của họ lại bị hy sinh vì Ukraine. Người ta cho rằng các nhà lãnh đạo quốc gia, cảm thấy áp lực trong nước, có thể kích động để nới lỏng các lệnh trừng phạt hoặc để tìm kiếm hòa bình theo các điều kiện có lợi cho Moscow.

Keir Giles, chuyên gia tư vấn cấp cao tại Chatham House, giải thích rằng ở Nga, quan điểm truyền thống cho rằng một trong những tài sản tốt nhất của họ trong chiến tranh là mùa đông nói chung. Trong trường hợp này, Nga đã tìm cách khai thác mùa đông để tăng cường sức mạnh của một công cụ khác là vũ khí năng lượng. Nga đang tính đến việc đóng băng mùa đông để khiến châu Âu tỉnh táo và thuyết phục công chúng trên khắp lục địa rằng sự ủng hộ dành cho Ukraine không đáng để họ phải chịu chi phí. Nhưng cơn ớn lạnh kéo dài đó vẫn chưa qua. Tây và Trung Âu đã trải qua một mùa đông ôn hòa hơn dự kiến, cùng với nỗ lực phối hợp nhằm giảm tiêu thụ khí đốt, đã lấy đi một trong những con bài thương lượng lớn nhất của Nga. Khi tiến xa hơn vào năm 2023, các chính phủ châu Âu hiện có cơ hội để đạt được thành công và giảm sự phụ thuộc vào khí đốt của Nga trước khi một mùa đông nữa đến. Làm như vậy có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì mặt trận thống nhất của phương Tây khi chiến tranh kéo dài. Vì vậy, khoảng thời gian này là bao lâu và những biện pháp ngắn hạn nào có thể được thực hiện để tận dụng tối đa khoảng thời gian đó? Adam Bell, cựu quan chức năng lượng của chính phủ Vương quốc Anh, nói rằng mùa đông ấm áp đã “mua cho châu Âu một năm”. Tháng 12 và tháng 1 lạnh hơn sẽ ngốn hết rất nhiều kho dự trữ khí đốt của châu Âu, điều này có thể dẫn đến sự thiếu hụt về mặt vật lý.

Tuy nhiên, chỉ dự trữ khí đốt thôi là chưa đủ. Nhiều công việc cần phải được thực hiện một cách hiệu quả. Các hộ gia đình và doanh nghiệp cần các tòa nhà lãng phí ít năng lượng hơn thông qua cách nhiệt. Các công ty cần chuyển quy trình sản xuất ra khỏi khí đốt tự nhiên. Các nhà phê bình cáo buộc các chính phủ châu Âu tập trung quá nhiều vào việc kiểm soát giá khí đốt trước mắt, thay vì đầu tư vào các biện pháp dài hạn như hiệu quả và năng lượng tái tạo. Milan Elkerbout, một nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu, cho biết việc làm cho khí đốt rẻ hơn sẽ loại bỏ động cơ giảm mức tiêu thụ tổng thể. Các chính trị gia có xu hướng coi hiệu quả năng lượng là một dự án dài hạn. Điều này một phần là do sự thiếu hụt các vật liệu như vật liệu cách nhiệt và thiếu công nhân lành nghề. Nhưng ngay cả những biện pháp hiệu quả nhỏ được thực hiện trong thời gian ngắn cũng có thể góp phần tạo ra sự thay đổi lớn về tổng thể trong tiêu dùng. Trong trung hạn, châu Âu hiện có cơ hội thực hiện một số thay đổi đối với thói quen tiêu thụ năng lượng đã được chứng minh là khó khăn về mặt chính trị.

John Springford, phó giám đốc tại Trung tâm Cải cách châu Âu cho biết các chính phủ có thể làm nhiều hơn nữa để khuyến khích và tăng tốc độ phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Sẽ là khôn ngoan nếu các chính phủ xây dựng khả năng lưu trữ khí tự nhiên lỏng (LNG), điều này có thể diễn ra khá nhanh và trực tiếp làm giảm nhu cầu về khí đốt của Nga. Việc các nước châu Âu có tận dụng cơ hội ngắn ngủi này để củng cố an ninh năng lượng của họ hay không lại là một vấn đề hoàn toàn khác.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) hồi tháng 12 năm ngoái cho biết nhu cầu toàn cầu về than đá - loại nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm nhất - đạt mức cao kỷ lục vào năm 2022 trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng do chiến tranh gây ra. Chỉ một năm sau khi các quốc gia đồng ý giảm dần việc sử dụng than tại hội nghị khí hậu của Liên hợp quốc ở Glasgow, châu Âu nhận thấy mình đang chuyển đổi hoạt động trở lại một số nhà máy điện than đã đóng cửa gần đây. IEA cho biết, trong khi mức tăng tiêu thụ than tương đối khiêm tốn ở hầu hết các nước châu Âu, Đức đã chứng kiến ​​sự đảo ngược ở “quy mô đáng kể”. Các quốc gia châu Âu trong lịch sử đã miễn cưỡng hợp nhất chính sách và thị trường năng lượng của họ. Các lý do cho điều này bao gồm từ lợi ích riêng như tại sao một quốc gia nên hưởng lợi từ việc dự trữ của một quốc gia khác, đến việc kiểm soát thị trường ví dụ: tại sao LNG rẻ hơn từ Tây Ban Nha lại hạ gục năng lượng hạt nhân của Pháp? Và ngay cả khi mong muốn chính trị xuất hiện đối với một số loại chính sách và thị trường năng lượng chung, thì việc quản lý tập trung sẽ vô cùng khó khăn vì các quốc gia riêng lẻ chắc chắn sẽ cạnh tranh để giành các nguồn lực và trợ cấp tài chính. Trong khi cuộc giao tranh tích cực vẫn tiếp diễn, điều quan trọng là nó đóng vai trò như một lời nhắc nhở rằng nếu không hành động ngay bây giờ có thể đồng nghĩa với thảm họa sẽ diễn ra vào mùa đông tới. Và một cuộc khủng hoảng năng lượng hiện nay của châu Âu đang may mắn với thời tiết ấm áp bất thường.