Nền kinh tế số hóa: Sự cần thiết để ASEAN hưởng lợi từ công nghiệp 4.0

Ảnh minh họa

Trong một thế giới kết nối, những tác động sâu sắc của Công nghiệp 4.0 sẽ buộc các quốc gia phải chuẩn bị cho những thay đổi này. Trong bối cảnh đó, các nước ASEAN được các chuyên gia cho rằng, cần tập trung đặc biệt vào các công nghệ mới liên quan đến nền kinh tế số hóa. Tuy nhiên, để đạt được kết quả thành công đòi hỏi phải vượt qua một số thách thức cơ bản: đảm bảo các quy định và cơ sở hạ tầng công cộng cần thiết, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường hợp tác lẫn nhau.

Công nghiệp 4.0 hứa hẹn một mô hình mới mang tính cách mạng cho sản xuất kinh tế, sử dụng các hệ thống sản xuất không gian mạng bao gồm các mạng lưới cảm biến trực tuyến, máy móc, hệ thống công nghệ thông tin trực tuyến trải rộng trên toàn bộ chuỗi giá trị. Những hệ thống mới tinh vi này thúc đẩy tăng năng suất và dẫn đến mức độ hiệu quả mà trong vài năm trước không thể tưởng tượng nổi. Nhưng những lợi ích này cũng có chi phí từ sự gián đoạn thị trường lao động tiềm năng.

Cuộc cách mạng này được bắt đầu cách đây nhiều thập kỷ, nhưng không có dấu hiệu chắc chắn nào về sự thống trị của các ngành công nghiệp dựa vào công nghệ cho đến gần đây. Năm ngoái, các doanh nghiệp công nghệ vượt qua công nghiệp tài chính với 5 công ty lớn nhất về vốn hóa tất cả công nghệ. Những thay đổi này đang làm thay đổi châu Á cũng như nhiều khu vực trên thế giới. Thương mại điện tử của Trung Quốc dẫn đầu trên toàn thế giới và Ấn Độ hiện có Bangalore là thung lũng Silicon cho riêng mình. Để tồn tại trong môi trường cạnh tranh toàn cầu, các nước ASEAN cần phải chuẩn bị một hệ sinh thái kinh tế số hóa thích ứng làm nền tảng để tham gia vào công nghiệp 4.0. Mức độ thâm nhập Internet ngày càng tăng ở các nước ASEAN tạo cơ sở vững chắc cho sự tham gia này. Theo khảo sát của Google-Temasek, vào năm 2016, có 260 triệu người dân ở khu vực ASEAN thường xuyên tiếp cận Internet và dự tính con số này sẽ tăng lên 480 triệu vào năm 2020. Với tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm 4,9% năm 2016, ASEAN có một trong những tốc độ tăng trưởng khu vực cao nhất thế giới. Trong dân số khu vực hơn 600 triệu người, có hơn 65% đang ở độ tuổi lao động, sản xuất và với tầng lớp trung lưu phát triển nhanh chóng. Các yếu tố này đã làm gia tăng nhu cầu về các phương tiện truyền thông trực tuyến, du lịch và các dịch vụ thương mại điện tử khác. Năm 2015, giá trị các dịch vụ này là 31 tỷ USD và dự kiến tăng mạnh vào năm 2025.

Tuy nhiên, mặc dù có tiềm năng này nhưng một số thách thức vẫn còn tồn tại, chủ yếu liên quan đến quy định của chính phủ, cơ sở hạ tầng công cộng và phát triển nguồn nhân lực. Để giải quyết các thách thức này, chính phủ các nước ASEAN phải xây dựng các khuôn khổ pháp lý phù hợp và riêng biệt. Đặc biệt, cần phải ngăn chặn sự xuất hiện các độc quyền phát sinh từ bản chất “người chiến thắng chiếm đa số” của nền kinh tế số hóa. Các quy định cũng cần bảo vệ người tiêu dùng chống lại nạn gian lận, xâm phạm quyền riêng tư và vi phạm sở hữu trí tuệ, cùng các vấn đề khác.

Những vấn đề này đã tạo ra căng thẳng đáng kể, chẳng hạn các dịch vụ vận tải truyền thống trong khu vực như các công ty taxi đã cảm thấy bị đe dọa bởi những gì họ coi là cạnh tranh không công bằng từ các dịch vụ mới kiểu Uber, Grab và Go-jek. Rút ra bài học từ các xung đột này, các chính phủ cùng với các bên liên quan cần cố gắng đảm bảo rằng các quy định phải phù hợp với sự phát triển của công nghệ. Các chính phủ cần giữ vai trò bằng cách phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin viễn thông cần thiết cho sự tham gia vào mô hình mới. Theo Báo cáo Cạnh tranh toàn cầu 2016-2017, có sự thay đổi lớn về chất lượng cơ sở hạ tầng dành cho người dân ở các nước thành viên ASEAN khác nhau tương ứng với mức độ phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Ở các nước kém phát triển, các chính phủ thường coi việc kết nối ICT là cơ sở hạ tầng cấp ba, với ưu tiên hơn là phát triển cơ sở hạ tầng cơ bản như đường bộ, điện cơ bản, nước sạch và cơ sở tưới tiêu nông nghiệp.

Tuy nhiên, các chính phủ có thể sử dụng quan hệ đối tác công - tư (PPP) để phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin viễn thông mà không làm chuyển hướng các nguồn lực công từ cơ sở hạ tầng cơ bản thiết yếu. Ví dụ, Malaysia thiết lập PPP nhằm xây dựng mạng lưới băng thông rộng tốc độ cao, trong khi Singapore thiết lập một mạng cung cấp wifi công cộng miễn phí. Thái Lan sử dụng mô hình xây dựng - chuyển giao - kinh doanh (BTO) cho PPP để mở rộng dịch vụ điện thoại cố định, sử dụng phí nhượng quyền để chia sẻ doanh thu với công ty tư nhân. Các mô hình PPP của ASEAN về công nghệ thông tin là một phần không thể tách rời của Kế hoạch Tổng thể ICT ASEAN 2015 và có thể đóng vai trò tham khảo cho các nước thành viên ASEAN khác.

Các thách thức khác liên quan đến nguồn nhân lực còn hạn chế. Để giải quyết vấn đề này, các chính phủ có thể khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân bằng cách hỗ trợ các ngành công nghiệp số hóa trong nước thông qua cung cấp không gian làm việc chung, cải tiến giáo dục đào tạo, cạnh tranh. Các ưu đãi tài chính có thể được thực thi chọn lọc nhưng các chính phủ cũng có thể thúc đẩy các dự án khởi nghiệp số hóa thông qua các khoản vay và cơ sở tài chính qua ngân hàng, nhà đầu tư, vốn liên doanh, hệ thống cho vay ngang hàng. Trong khi kỹ năng công nghệ là cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển của xã hội số hóa, sự phổ cập rộng rãi của Internet cũng rất quan trọng đối với sự phát triển này. Các chính phủ có thể thực hiện các dịch vụ chính phủ điện tử để giới thiệu cho người dân về Internet, giáo dục Internet nên được cung cấp cho các doanh nghiệp siêu nhỏ để hưởng lợi từ tiếp cận thông tin và thị trường mới.

Tất cả những nỗ lực của các chính phủ ASEAN có thể được tối ưu hóa bằng sự hợp tác lẫn nhau. Các sáng kiến ban đầu như Kế hoạch Tổng thể ICT ASEAN 2015 đã được xây dựng để thúc đẩy sự hợp tác và phát triển nền kinh tế số hóa trong khu vực bằng cách xác định các nguyên tắc chung. Kế hoạch Tổng thể ICT ASEAN 2020 hiện nay tập trung nhiều hơn vào các vấn đề thực thi, bao gồm áp dụng hệ thống ICT thân thiện với môi trường và bền vững, phát triển các thành phố thông minh, tạo thuận lợi cho đầu tư ICT, hệ thống dữ liệu mở, an ninh mạng và điện toán đám mây. Điều quan trọng cần lưu ý là Singapore đã thể hiện cam kết của mình trong việc nhấn mạnh nền kinh tế số hóa vào năm Chủ tịch ASEAN 2018.