Tìm giải pháp phát triển công nghiệp phụ trợ ngành gỗ

Đầu tư nước ngoài (FDI) vào ngành gỗ tăng rất nhanh đặc biệt kể từ năm 2018 trở lại đây. Trong số các quốc gia đầu tư, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc là quốc gia có số lượng dự án và quy mô vốn đầu tư lớn. Con số thống kê của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho thấy, số doanh nghiệp FDI đăng ký mới trong 9 tháng đầu năm 2019 là 67, tương đương với con số cả năm 2018. Tổng số vốn đăng ký cũng tăng nhanh, chủ yếu là do sự xuất hiện của một số dự án mới có mức vốn đăng ký quy mô rất lớn từ Hàn Quốc, Hồng Kông và Trung Quốc. Lượng vốn đăng ký của các dự án mới trong 9 tháng đầu năm 2019 cao hơn 2,3 lần so với tổng vốn đăng ký của cả năm 2018.

FDI có vai trò quan trọng đối với sự lớn mạnh của ngành gỗ Việt Nam. Con số thống kê xuất nhập khẩu của Tổng cục Hải quan cho thấy, năm 2018 kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp FDI năm 2018 đạt gần 3,96 tỷ USD, chiếm 46,7% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của cả ngành. Đánh giá được tầm quan trọng này, thời gian qua Chính phủ đã và đang ban hành nhiều cơ chế, chính sách nhằm thu hút đầu tư FDI vào nhiều lĩnh vực kinh tế, bao gồm cả vào ngành gỗ. Nghị quyết 50/NQ-TW ngày 20/8/2019 của Bộ Chính trị về “định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến hết năm 2030” thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Chính phủ đối với khu vực đầu tư FDI.

Tuy nhiên, đầu tư FDI đến nay vẫn còn một số hạn chế. Việc thu hút, quản lý hoạt động đầu tư nước ngoài vẫn còn những tồn tại, hạn chế và phát sinh những vẫn đề mới…. chất lượng, hiệu quả thu hút và quản lý đầu tư nước ngoài chưa cao… hệ thống tổ chức bộ máy và năng lực thu hút, quản lý đầu tư nước ngoài còn bất cập, phân tán, chưa đáp ứng được yêu cầu, thiếu chủ động và tính chuyên nghiệp…. Số lượng dự án quy mô nhỏ, công nghệ thấp, thâm dụng lao động còn lớn; phân bố không đồng đều; tỉ lệ vốn thực hiện trên vốn đăng ký còn thấp…. Các hiện tượng chuyển giá, đầu tư “chui”, đầu tư “núp bóng” ngày càng tinh vi và có xu hướng gia tăng...

Bên cạnh các rủi ro này còn là tính liên kết lỏng lẻo giữa khối các doanh nghiệp nội và các doanh nghiệp FDI, điều này làm cho các kỳ vọng về dịch chuyển trình độ quản lý, khoa học công nghệ từ khối FDI sang khối doanh nghiệp nội địa – một trong những mục tiêu của chính sách thu hút vốn FDI - sẽ khó có thể trở thành hiện thực.

Chính phủ đã và đang nỗ lực triển khai các biện pháp theo tinh thần của Nghị quyết 50/NQ-TW, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng cuộc chiến Mỹ - Trung đang diễn ra với nhiều tác động tới các hoạt động sản xuất và xuất khẩu của Việt Nam. Ngày 4/7/2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 824/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ” với mục tiêu chủ yếu nhằm “ngăn chặn các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, đặc biệt là gian lận xuất xứ hàng hóa…”.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đang diễn ra, Việt Nam là một trong những quốc gia có lợi thế với các mặt hàng xuất khẩu vào thị trường Mỹ đang được mở rộng nhằm lấp chỗ trống cho các mặt hàng từ Trung Quốc. Tuy nhiên, cũng có một số ý kiến cho rằng bên cạnh những lợi ích mà cuộc chiến này đem lại là các rủi ro mới. Trong ngành gỗ, đã có một số tín hiệu cho thấy gian lận thương mại.

Ông Tô Xuân Phúc - Chuyên gia tổ chức Forest Trends - nhận định, một số mặt hàng gỗ của Trung Quốc được nhập khẩu thuê nhà máy, nhà xưởng của Việt Nam, nhập khẩu hàng hóa sơ chế từ Trung Quốc vào sơ chế tại đây sau đó xuất khẩu sản phẩm vào Mỹ với nhãn mác Việt Nam. Đây là những rủi ro rất lớn cho ngành gỗ của Việt Nam. Do đó, kiểm soát rủi ro trong gian lận thương mại cần là ưu tiên hàng đầu của ngành gỗ.

Khẳng định, các dự án FDI đã, đang và sẽ tiếp tục là một bộ phận không thể thiếu của ngành gỗ Việt Nam. Để giảm thiểu rủi ro FDI ngành gỗ, các chuyên gia cho rằng, cần rà soát cả 3 loại hình đầu tư, bao gồm đầu tư mới, các dự án tăng vốn và dự án mua cổ phần. Bên cạnh đó, FDI không chỉ nghĩ đến sản phẩm gỗ mà rất đa dạng các sản phẩm. Do đó, cần kêu gọi các doanh nghiệp FDI vào phát triển công nghiệp phụ trợ ngành gỗ. Việc này sẽ góp phần quan trọng trong việc thay đổi bộ mặt cho ngành gỗ Việt Nam.

Ông Nguyễn Tôn Quyền - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VIFORES - khẳng định: Vẫn phải thu hút FDI, nhưng vấn đề ở đây là thu hút như thế nào? Làm sao để Nghị quyết 50/NQ-TW thực sự vào cuộc để thay đổi được chất lượng FDI, đẩy mạnh thu hút các doanh nghiệp ở các quốc gia phát triển. Các doanh nghiệp này có thị trường, có nguồn vốn mạnh, kinh nghiệm quản lý chuyên nghiệp, đặc biệt là công nghệ hiện đại. Nghị quyết 50/NQ-TW nếu được triển khai quyết liệt sẽ làm thay đổi bộ mặt FDI trong ngành gỗ.