Thúc đẩy mua sắm công xanh trong hoạt động đầu tư công: Giải pháp nào cho vấn đề này?

Sáng 10/10, tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) phối hợp với Tổ chức Hợp tác phát triển Đức (GIZ) tổ chức hội thảo công bố kết quả nghiên cứu về “Giải pháp thúc đẩy mua sắm công xanh trong hoạt động đầu tư công”.

Trình bày kết quả nghiên cứu, TS Hồ Công Hoà - Phó trưởng Ban Nghiên cứu các vấn đề xã hội (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) đưa ra khái niệm về mua sắm công xanh của Uỷ ban châu Âu, theo đó: Mua sắm công xanh là một quy trình trong đó các cơ quan tư nhân, Nhà nước và bán công đáp ứng nhu cầu của họ về hàng hoá, dịch vụ, công trình và tiện ích bằng cách lựa chọn các giải pháp có tác động giảm thiểu đến môi trường trong suốt vòng đời của họ, so với các sản phẩm, giải pháp thay thế.

Còn tại Điều 146 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 của Việt Nam có nêu: Mua sắm xanh là việc mua sắm các sản phẩm, dịch vụ thân thiện môi trường được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam hoặc được công nhận theo quy định của pháp luật.

Ông Đặng Đức Anh - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho biết: Đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn là xu hướng mà Việt Nam đang hướng tới, nhằm xây dựng một nền kinh tế xanh, carbon thấp và triển khai các cam kết giảm phát thải khí nhà kính, trung hoà carbon vào năm 2050.

Theo đó, để đạt được các cam kết trên, vấn đề mua sắm công bền vững, mua sắm công xanh là xu hướng tất yếu, nhằm cụ thể hoá cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, đồng thời thực hiện các chủ trương của Đảng, Nhà nước về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, không đánh đổi môi trường để tăng trưởng kinh tế.

Cũng theo thông tin của nhóm nghiên cứu đưa ra tại hội thảo, mua sắm công xanh có vai trò hết sức quan trọng trong việc hình thành thị trường xanh ở Việt Nam. Tổng chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2015-2020 chiếm khoảng 25,9-30,2% GDP, trong đó chi đầu tư phát triển trung bình khoảng 19,7-30,8% tổng chi ngân sách nhà nước. Tổng gói thầu mua sắm công chiếm trung bình 12,5% GDP, trong đó giá trị mua sắm thường xuyên từ vốn nhà nước chỉ chiếm trung bình khoảng 27,4% tổng giá thầu và chi cho đầu tư phát triển chiếm tới 72,6%.

Trên thực tế, Việt Nam cũng đã có các chính sách, quy định về mua sắm côngxanh, các chính sách này được đề cập tại Thông tư 09/2021/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư vào tháng 11/2021 về hướng dẫn lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) và dự án đầu tư có sử dụng đất; Thông tư số 08/2022/TT-BKHĐT ngày 31/5/2022 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư quy định chi tiết việc cung cấp, đăng tải thông tin về đấu thầu và lựa chọn nhà thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia...

Nhờ đó, thị trường mua sắm công xanh ở Việt Nam từng bước được hình thành, các yêu cầu bảo vệ môi trường đã được đề cập trong các hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu đối với nhà đầu tư và nhà thầu.

Song theo nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, mặc dù một số hồ sơ về mua sắm có quy định yêu cầu nhà thầu cung cấp thông tin về môi trường, tuy nhiên mới nêu ra trong trường hợp có yêu cầu mua sắm bền vững, mà chưa có các tiêu chí cụ thể, cách thức lồng ghép vào các hồ sơ và đánh giá hồ sơ thầu chưa được thực hiện trong hồ sơ yêu cầu sơ tuyển cho đến hồ sơ mời thầu. Các yếu tố liên quan đến đầu vào, phân tích chi phí lợi ích mở rộng chưa được đề cập.

Trong khi đó, theo TS Đặng Đức Anh: Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh của Việt Nam là đến năm 2030, tỷ lệ mua sắm công xanh trong tổng mua sắm công đạt ít nhất 35% và tăng lên 50% vào năm 2050. Điều đó đòi hỏi, các giải pháp mạnh mẽ để thúc đẩy mua sắm công xanh do vai trò hết sức quan trọng của phân khúc này trong việc hình thành thị trường xanh của Việt Nam.

Từ kết quả phân tích, báo cáo đề xuất hai phương án lồng ghép các tiêu chí môi trường vào quá trình lựa chọn nhà đầu tư, lựa chọn nhà thầu. Trong đó, phương án thứ nhất, ban hành thông tư riêng về mua sắm công xanh, hoặc sửa đổi, bổ sung một phụ lục riêng về mua sắm công xanh của Thông tư số 09/2021/TT-BKHĐT và Thông tư 08/2022/TT-BKHĐT; phương án thứ 2, Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành thông tư sửa đổi, bổ sung lồng ghép các tiêu chí môi trường và các mẫu biểu đồ hồ sơ mời thầu được quy định tại Thông tư 09/2021/TT-BKHĐT và Thông tư 08/TT-BKHĐT.

Cùng với đó, cần thể chế hoá chính sách mua sắm công xanh, nhằm tạo ra những công cụ chính sách quan trọng, nhằm thúc đẩy mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững. Chính sách đảm bảo công khai, minh bạch và không phân biệt đối xử. Không tạo ra các phân biệt đối xử giữa các loại hình doanh nghiệp, loại hình sở hữu lớn, nhỏ. Ban hành các chính sách bắt buộc, ưu đãi, khuyến khích và tạo ra thay đổi từ nhận thức đến hành động của doanh nghiệp về sản xuất và tiêu dùng bền vững, theo đó cần có thêm những chương trình, chính sách ưu đãi cho mua sắm công…