Đối với dân tộc Ba Na, nghề dệt thổ cẩm đã có từ lâu đời. Sản phẩm thổ cẩm dệt bằng tay của người Ba Na nổi tiếng bởi những trang trí hoa văn rất tinh tế. Tuy nhiên để làm được một tấm thổ cẩm phải trải qua nhiều công đoạn: Lấy bông, cán bông, cào sợi, se sợi, nhuộm, dệt… Mỗi công đoạn đều đòi hỏi tính sáng tạo và đôi tay khéo léo của đồng bào Ba Na.
|
| Để làm được một tấm thổ cẩm phải trải qua nhiều công đoạn |
Theo nghệ nhân Đinh Thị Tớp, dân tộc Ba Na, tỉnh Gia Lai: Người Ba Na thường dùng các loại rễ, vỏ, lá của các loại cây rừng để nhuộm màu. Trong đó công đoạn nhuộm sợi chỉ màu đen từ lá trum là phức tạp và kỳ công nhất của nghề dệt thổ cẩm. Lá trum được ngâm trong chum đất (còn gọi là puội) trong 2 ngày. Sáng sớm dùng tay vắt lấy nước, bỏ vào nồi xoay vòng tròn từ trên xuống cho nước nổi bọt, tiếp tục bỏ vỏ ốc đốt thành tro vào nồi xoay vòng tròn cho đến khi nước chuyển sang màu đen đậm. Sau đó lần lượt cho thêm hột cây thầu dầu (hơ rên) bóp nát và tro của cây lơ pũi vào xoay tròn. Chờ nước trum lắng xuống, đổ phần nước trong chỉ lấy phần đen đục dưới đáy để ngâm sợi trong 3 ngày, lấy ra vắt phơi khô rồi lại tiếp tục ngâm cho đến khi sợi chỉ hoàn toàn chuyển thành màu đen.
|
| Quay sợi bông và quấn sợi |
|
| Tro của vỏ ốc và cây lơ pũi tạo màu đen |
|
| Sắc màu- "tiếng nói" riêng của thổ cẩm Ba Na |
Để có màu đỏ, đồng bào Ba Na dùng rễ cây nhau hoặc vỏ cây tơ nung. Màu vàng dùng cây sơ ring, sơ rông hoặc rễ cây kơ tơ rơ. Đây đều là các loại cây rừng, chỉ những người có kinh nghiệm mới nhận biết được và lấy về kết hợp tạo ra các màu sắc khác nhau của thổ cẩm. Đối với người Ba Na, màu đen tượng trưng cho quyền lực, sức mạnh của núi rừng, của thiên nhiên. Chính vì vậy, trong tấm thổ cẩm của người Ba Na màu đen sẽ là màu chủ đạo kết hợp với với màu đỏ, vàng và màu trắng thể hiện sức mạnh, tình yêu và ước mơ.
|
| Mỗi sản phẩm dệt truyền thống của người Ba Na còn ẩn chứa sắc thái văn hóa |
|
| Thổ cẩm của người Ba Na màu đen sẽ là màu chủ đạo |
Thổ cẩm của người Ba Na thường có màu sắc tươi sáng, bay bổng như thể hiện ước mơ, khát vọng và ẩn chứa trong các sản phẩm là cả tâm hồn của người thợ dệt. Họa tiết trên các sản phẩm thổ cẩm của người Ba Na thường trang trí đối xứng, phản ánh quan niệm triết lý về vũ trụ, triết lý âm dương, trời đất, thiên nhiên. Thổ cẩm của người Ba Na không chỉ đẹp về hình thức trang trí, trong mỗi sản phẩm dệt truyền thống mà còn ẩn chứa sắc thái văn hóa, thể hiện tâm hồn phong phú của người Ba Na.