Nghịch lý ngành điều

Nhập khẩu 70% nguyên liệu

Sau hơn 3 thập kỷ phát triển, Việt Nam đã trở thành nước có kim ngạch XK điều nhân số 1, chế biến đứng thứ 2 và đứng thứ 3 thế giới về năng suất và sản lượng. Năm 2016, ngành điều Việt Nam XK 347.000 tấn điều, đạt kim ngạch 2,84 tỷ USD... Tuy nhiên, hiện sản lượng điều trong nước mới chỉ đáp ứng 1/3 nhu cầu của hơn 300 doanh nghiệp (DN) chế biến XK. Các DN chế biến nhập khẩu (NK) điều nguyên liệu ngày càng tăng từ các nước như Campuchia, Ấn Độ, Bờ Biển Ngà… Năm 2016, Việt Nam NK hơn 1,1 triệu tấn điều thô, làm giá thành sản phẩm tăng cao nhưng chất lượng không ổn định.

Lý giải nguyên nhân khiến NK điều nguyên liệu tăng cao, ông Nguyễn Hồng Sơn - Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn -NN&PTNT) - cho biết, diện tích và năng suất điều có xu hướng giảm. Năm 2005, Việt Nam có trên 400.000 ha, hiện nay chỉ còn khoảng 300.000 ha; bên cạnh đó, năng suất điều giảm liên tục, đến cuối tháng 8/2017, năng suất điều bình quân cả nước là 7,55 tạ/ha, giảm 3,5 tạ/ha so với năm 2016; sản lượng điều năm 2017 đạt trên 214,3 nghìn tấn, giảm gần 95 nghìn tấn so với năm 2016.

Chuyên gia phân tích thị trường Lê Văn Liền nhận định, trong khi ngành điều mang lại giá trị kinh tế cao xấp xỉ 3 tỷ USD/năm, nhưng nguồn lực đầu tư cho ngành điều lại chưa tương xứng. Điều này khiến ngành điều chưa phát huy hết tiềm năng và đang đối diện với khó khăn lớn. Sản lượng giảm, hiệu quả sản xuất thấp, thu nhập từ điều không cao, giá trị gia tăng thấp, nhiều diện tích điều bị thoái hóa hoặc bị chuyển đổi sang cây trồng khác.

Cần giải pháp đồng bộ

Nhiều chuyên gia cho rằng, năng suất điều có thể tăng 30 - 40% nếu áp dụng đồng bộ khoa học công nghệ tiên tiến trong canh tác, đây là một trong những giải pháp đột phá để phát triển ngành điều. Bên cạnh đó, Việt Nam muốn thành "thủ phủ" điều thì phải có chính sách rõ ràng hơn từ cơ quan quản lý.

Để phát triển ngành điều bền vững, ông Nguyễn Văn Thanh - Chủ tịch Hiệp hội điều Việt Nam - cho rằng, việc xây dựng vùng nguyên liệu và đặc biệt là đầu tư chế biến sâu sản phẩm hết sức quan trọng. "Năm nay, dự kiến ngành điều XK đạt 3,2 - 3,5 tỷ USD, do đó mục tiêu 5 - 10 năm tới, kim ngạch XK ngành điều đạt 5 tỷ USD không khó. Tuy nhiên, hạt điều ở siêu thị nhập về bán 20 USD, trong khi XK chỉ với giá hơn 10 USD. Nếu không chế biến sâu, chúng ta sẽ thua" - ông Thanh nói.

Theo ông Nguyễn Khắc Hải - Tổng giám đốc Tập đoàn PAN - để tháo gỡ khó khăn, tồn tại của ngành điều, cần phải giải quyết đầu vào nguyên liệu và đầu ra sản phẩm. Đối với đầu vào, cần thực hiện tái canh theo phương án "vết dầu loang, cuốn chiếu".

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường nhận định, ngành điều Việt Nam còn nhiều cơ hội phát triển, đặc biệt dự báo nhu cầu tiêu thụ điều của thế giới sẽ tiếp tục tăng. Tuy nhiên, để phát triển bền vững và gia tăng giá trị toàn cầu, ngành điều Việt Nam không chỉ tập trung vào chế biến sâu, phát triển thị trường mà cần quan tâm đến xây dựng vùng nguyên liệu, đưa giống điều mới vào sản xuất, thực hiện tái canh cây điều để tăng năng suất, sản lượng.